ÖĞÜN PLANLAMASI

Bilimsel araştırmalarla, insanın yaşamı için proteinler, yağlar, karbonhidratlar, minareller, vitaminler ve su olmak üzere 6 grupta toplanan 50’ye yakın besin ögesine gereksinimi olduğu, insanın, sağlıklı büyüme ve gelişmesi, üretken olarak uzun süre yaşaması için bu ögelerin her birinden günlük ne kadar alınması gerektiği belirlenmiştir.

Bilimsel olarak vücudun ihtiyacı olan enerji miktarı; metabolizmanın çalışma hızı, yaş ve cinsiyete göre değişen miktar ve sıklıkta yemek yenilmesi gerektiği vurgular.

Günün saati

Yemeğin içerdiği besin ve enerji miktarı

Sosyal etkileşim

Çeşit sayısı

Açlık, yenilen yiyeceklerin sindirilmiş olduğu ve yenilerine ihtiyaç duyulduğunu bildiren işarettir.

Normal bir insan, normal koşullar altında, proteinli yemekleri 3-5 saatte, karbonhidratlı yemekleri 1-3 saatte ve yağlı yemekleri 4-6 saatte sindirmektedir.

Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerine kadar öğünlerin günde iki kez olduğu bilinmektedir. Bunlardan biri kuşluk diğeri de akşam yemeğidir (Kut, 2000: 39)

Bu üç ana öğünün dışında özel zamanlarda ve durumlarda hazırlanan öğünler de bulunmaktadır. Bunlar; sabah kahvaltısı ve öğle yemeğinin birleşimi olan brunch, ziyafet, piknik ve içki sofrası olarak sıralanabilir.

Sağlıklı bir bireyin, gelişiminin sağlanabilmesi, hastalıklardan korunabilmesi, günlük işlerini en yüksek performansla yerine getirebilmesi için ihtiyacı olan kalorinin ortalama % 60’ını karbonhidratlardan, % 15’ini proteinlerden, %25’ini ise yağlardan karşılaması gerekmektedir

Sağlıklı beslenmenin üç altın kuralı çeşitlilik, denge ve ölçüdür.

Genel olarak öğünlere özgü yemekleri ele alırken öncelikle aşağıdaki noktalar açısından yoğunlaşmak gerekmektedir (Tezcan, 2000): • Tarımsal yapı ve göçebe kültürünün etkisi, • Başka toplumlardan etkilenme, • Sosyo - ekonomik düzeye göre farklılaşma, • Bölgelere göre farklılaşma, • Davranış kalıpları, • Dinsel etkiler, • Toplu yemek yeme geleneği, • Mutfak düzeni ve • Özel amaçlı yemeklerdir.

Kahvaltıda tüketilecek protein miktarı, kan şekerini düzenlemede ve dolayısı ile yorgunluk, açlık gibi duyguların önlenmesinde etkili olduğundan, günlük tüketilecek miktarın en az beşte biri kadar olmalı ve bu değerin altına düşmemelidir.

Konsey, 1985 yılında besinlerin piramit içinde gösterilmesinin ve piramidin alt tabanında çok tüketilecek, üst kısmında da az tüketilecek besinlerin gösterilmesinin toplumların beslenme konusunda bilinçlendirilmesinde kolaylık sağlayacağı görüşü ile "besin piramidi" kullanımına geçmiştir

Tarif: Yapılacak olan yemekte kullanılan malzemelerin isim, miktar ve hazırlanışında izlenecek yolu gösteren yönergelerdir.

Porsiyon: Ortalama olarak bir kişinin yiyebileceği miktardır.

Öğünlerde en fazla tüketilen et yemekleridir. Etler tek başlarına pişirildiği gibi çeşitli sebze, bakliyat, tahıl ve meyvelerle birlikte pişirilmektedir. Sulu olarak, haşlama, yahni, sote ve kimi tencere veya güveçte yapılan kebaplar sayılabilir.

Yemeğe karşı duyulan istek “iştah olarak” adlandırılmaktadır.

Pişirilecek yemeklerin seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır (Baysal, 2002: 371); • Yemeklerin kimin veya kimler için hazırlanacağı ve bu kişilerin gereksinimleri, • Ekonomik kısıtlar, • Sağlık sorunları ve kişisel alışkanlıklar, • Hazırlamada uygulanacak standartlar, zorluklar ve hazırlama süresi • Mönü oluşturma, • Tariflerden yararlanma, • Kullanılacak mutfak araç ve gereçleri, • Hazırlanacak yemeklerin nasıl servis edileceği (servis yöntemleri) ve • Mevsimler ve coğrafi şartlardır.

Yemekleri tadı, dil üzerinde bulunan tat tomurcukları aracılığıyla alınmaktadır.

Kışın yemeklerde genellikle toprağın altında yetişen pancar, pırasa, turp, havuç, pazı ve kereviz yemekleri, toprağın üstünden çiçek sebzelerden karnabahar, brokoli, ıspanak ve lahana pazarlarda ve evlerde pişirilen yemeklerde tercih edilmektedir. Bunun yanında kilerlerde bulunan, baklagiller, bulgur ve tarhana yoğun olarak öğünlerde tüketilmektedir.

Yazın gelmesi çeşitli renklerde sebzelerin bir arada bulunmasına ve farklı aroma ve lezzetlerde yemeklerin hazırlanmasına imkan sağlamaktadır. Kahvaltıda domates, biber, salatalık aranan taze sebzeler arasında yer almaktadır. Ara öğünlerde ve öğle öğünlerinde karpuz ve peynir tüketilmektedir.