Toplumsal Eşitsizlikler, Sınıflar ve Yemek

Toplumsal, ekonomik, kültürel ve siyasal alanların hepsinde türlü eşitsizlik biçimleri bulunmaktadır.

Ekonomik kaynaklara aynı uzaklıkta ve yakınlıkta olan, üyelerinin siyasi güç ve iktidara erişebilirliği, toplumsal yaşam tarzları ve tercihlerinin birbirine benzediği, büyük bir topluluk kesitidir.

Toplumdaki egemen değer yargıları ve normlara göre, bu olası farklılıkları “normal-anormal”, “iyi-kötü”, “üstün-alt”, gibi bir değerlendirmeye, sıralamaya sokmaya başladığımızda bireyin yaşamına tabakalaşma ve eşitsizlik girmeye başlar.

1. Üst sınıf: işveren, sanayici, gayrimenkul ve menkul sahipliği, üst düzey yönetici konumunda toplumsal kaynaklara sahip veya kontrol edebilen grup.
2. Orta sınıf: beyaz yakalı, masa başı iş yapan konumunda çalışanlar, profesyonel mesleklere sahip olanlar, devlet görevlileri
3. Alt sınıf: mavi yakalı, genellikle imalatta çalışan işçiler, el emeği ile çalışanlar, devlet görevinde daha alt ücretli işlerde çalışanlar

Gıdanın üretim, dağıtım, bölüşüm, tüketim ve atık süreçlerini çözümlemeye çalışan sosyolojinin alt disiplinidir.

Bireylerin ve/veya hanelerin sosyal hiyerarşi içindeki konumları/pozisyonları onların sosyoekonomik statüleri olarak” sosyolojik bir bakış açısıyla tanımlanabilir.

 Abraham Maslow

Türkiye’de hanehalklarının tüketimlerinde konut ve kira giderlerinden sonra en yüksek ikinci payı gıda harcamalarının aldığını görüyoruz.

Gıda hâlen günümüz toplumlarında zenginlik ile ilişkisini sürdürmektedir. İngilizcede var olan “breadwinner” sözcüğü eve ekmek getiren kişi, ekmeğini
kazanan anlamında kullanılabilmektedir.

Yapılan araştırmalar dar gelirli ailelerin geniş çeşitliliğe sahip arzu edilen ürünlerin bulunduğu süpermarketler yerine yerel ucuzluk mağazalarından alışverişi tercih ettiklerini, bu ailelerin daha sık hatta günlük gıda alışverişi yaptıklarını; böylelikle evde fazladan kalan besinlerin daha çabuk tüketilmesinin önüne geçtiklerini açığa çıkarmışlardır. 

Abur cubur gıda (junk food)

Sanayi toplumuyla işçi sınıfının önem kazanması sonucunda işçilerin bir sonraki iş gününe yeniden hazırlanabilmeleri için, harcadıkları enerjinin yerine konabilmesi için sermaye için ucuz, yerine konabilir, düşük gelirle uyumlu, satın alınabilir yiyeceklere ihtiyaç duyulmuştur. İşte bu ihtiyacı, yani harcanan kalorinin ucuz ve hızlı bir şekilde yerine konabilmesi için gerekli olan yiyecek şekerdi. Şekerin bu anlamda endüstriyel bir ürüne dönüşmesi (şeker kamışı ve/veya şeker pancarı) dünyada kapitalizmin, sömürgeciliğin gelişmesi açısından
da kritik bir ürüne dönüşmesine neden olmuştur.

Orta, üst orta ve üst sınıflarda yemek yemenin kendisi, beslenmenin ötesinde farklı anlamlara sahiptir. Karın doyurmadan ziyade beğenilerin yansıtıldığı, aktarıldığı, pekiştirildiği sınıflar arası kültürel kimliğin belirginleştiği bir edim olarak beslenme örüntüleri ortaya çıkmaktadır.

Türkiye beslenme açısından genel hatları itibariyle değerlendirildiğinde kısmen
gelişmekte olan, kısmense gelişmiş ülkelerin sorunlarını içermektedir; ayrıca bölgelere, mevsimlere, sosyo-ekonomik düzeye ve kentsel-kırsal yerleşim birimlerine göre önemli farklılıklar, eşitsiz dağılımlar göstermektedir.

Yönetici sınıfın gözünde et bir güç simgesi, canlılık, fiziksel enerji ve savaşma yeteneği gibi gücün gerekçesini oluşturan unsurları sağlamada bir vasıta niteliğindeydi.

Kırsal yoksulluğun daha derin olması, hayvancılık politikalarındaki sorunlar nedeniyle kır nüfusunun yoksullaştığını, gıda ve beslenme açısından da dezavantajlı duruma düştüğü anlaşılmaktadır. Akarçay’a göre (2018: 297) tüketim rakamlarındaki bu değerlerin üretim eksenli olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Hayvancılık politikaları, mera hayvancılığı yerine entegre, çevresel maliyetleri yüksek olan endüstriyel sığır yetiştiriciliğinin tercih edilmesi, yerli ırkların yerine ithal, kültür ırklarının yeğlenmesi birtakım olumsuz sonuçların ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

Dünyadaki gelişmiş ülkelerin et yoğun tüketiminin yanı sıra gelişmekte olan ülkelerin beslenme alışkanlıklarında ete olan ilginin artmasıdır ve aynı zamanda orta sınıflaşmanın bir göstergesidir.

Yediğimiz ekmek, tükettiğimiz et, gıda tercihlerimiz, tükettiğimiz şeker türü vb. çeşitlilikte pek çok yiyecek aslında hangi sınıfa ait olduğumuzdan, hangi sınıfın kültürel beğenilerine sahip olduğumuza kadar “ne olduğumuzu” ya da “ne olmadığımızı” söyler.

Bütün insanların her zaman aktif ve sağlıklı bir yaşam için gerekli olan besin ihtiyaçlarını ve gıda önceliklerini karşılayabilmek amacıyla yeterli, sağlıklı, güvenilir ve besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik bakımdan sürekli erişebilmeleridir.

Alt sınıflar için kötü yaşam standartlarını bir kader olarak dayatmakta ve büyük kitleler için kötü beslenme bir yaşam biçimi hâline gelmekte ve sıradanlaşmaktadır. İyi beslenme olanaklarına sahip sınıflar içinse iyi beslenme arayışı ruhsal bir saplantıya ve neredeyse hastalanma korkusunu beraberinde getiren akıl sağlığının yitimine kadar yol açan bir bireycileşmeye dönüşmektedir. İyi beslenme bir seçim veya kötü beslenme kişisel bir zorunluluk hâline geldikçe de ruhsal ve fiziksel bir bozulma birbirine tamamlamaktadır.