ZİHİN FELSEFESİ

Epifenomenalizme benzer ama, onunla bağdaşmayan bir başka düalist görüş de zihinsel olayların, fiziksel olayların özel niteliklere sahip parçaları olduğudur. Ni­telik düalizmi olarak bilinen bu görüşe göre fiziksel beynin dışında bir töz yoktur.

Nitelik düalizmi, töz düalizmi ve materyalizm arasında yer alan, bir düalizm çeşididir. Materyalizm gibi, nitelik düalizmi de yalnızca fiziksel tözün var olduğu­nu savunur. Ama materyalizmin aksine, zihinsel durumların fiziksel durumlara indirgendiğini kabul etmez. Nitelik düalizmine göre zihinsel durumlar indirgene­mezler; zihnin tamamen fiziksel bir çözümlemesi yapılamaz. Öte yandan, nitelik düalizmi, töz düalizminin aksine, fiziksel dünyasıyla etkileşim içinde olan, fiziksel bedeni harekete geçiren ölümsüz zihinlerin var olduğu görüşüne de karşıdır.

Davranışçılık zihinsel durum ve olayları, belli bir davranışı eğilimli olma hali­ne indirgemeye çalışan görüştür.

Felsefi davranışçılığın en önemli temsilcisi Gilbert Ryle’dir.

Doğal, fiziksel dünyada, düşünce ve duygunun yerini anlamak hem doğanın genel
olarak anlaşılmasında, hem de kişinin kendini anlamasında merkezi bir öneme sahiptir. Bilim ve felsefenin de ana hedefi, tamamen doğal, fiziksel dünyada düşünme
ve duygunun, nasıl yer aldığını anlamaktır.

Kuantum fiziğine göre atomaltı düzeyde madde belirli yerlerde kesin bir biçimde var olmaz, var olma eğilimi gösterir. Atomik olaylar da belirli zamanlarda ve belirli şekillerde kesin bir biçimde oluşmaz, oluşma eğilimi gösterirler.

Bir insan bedeninin belli bir kütlesi, ağırlığı, üç boyutlu bir yapısı, şekli, dokusu ve rengi vardır. Bu özellikleri olduğu için insanlar, bedenleri görebilir ve hissedebilirler. Buna
karşın, fiziksel olmayan zihin ve ruh yukarıda sözü edilen özelliklerin hiç birine
sahip olmayan, bu nedenle de hissedilemeyen, görülemeyen, bağımsız olarak var
olan (var olma kapasitesine sahip) bir nesne olarak düşünülür. Zihinsel nitelikler düzeltilemez.

Yeşil bir lekeye baktığınızda, leke size ayırt edici bir şekilde yeşil görünür, sizin görsel deneyiminiz bu yeşil görünümü içerir. Ve elbette kaşıntı ve gıdıklanma gıdıklandırır. Böyle duyumlar kendine özgü ayırt edici bir hisse ve bizim tarafımızdan dolaysız bir şekilde, doğrudan tanımlanabilen duyusal bir niteliğe sahiptir. “Yalın his” ve “algılanmış nitelikler” (qualia) ifadeleri de bu niteliksel zihinsel durumları ifade etmekte kullanılır.

Bir kişiye ya da organizmaya psikolojik filler yardımıyla atfedilen zihinsel durumlar vardır. Örneğin; başbakan seçimi kazanacağını umuyor, ana muhalefet partisi başkanı onun kazanma şansının olmadığına inanıyor ve birçok köşe yazarı başbakanın istediğini elde edeceğinden korkuyor. Bu tür zihinsel durumlara ifadesel tutumlar (propositional attitues) adı verilir. Bu tür durumlar öznenin ifadeye (örneğin, “referandum onaylanacak” veya “tavuk eti kırmızı etten daha sağlıklıdır” gibi) karşı sahip olduğu bir tutum (örneğin, inanma, korkma, umma, düşünme gibi) hakkındadırlar.

Kişilik özellikleri (dürüst, takıntılı, şakacı, içe dönük olmak), alışkanlıklar ve
eğilimler (çalışkan, dakik olmak), zihni yetenekler, artistik beceriler vb. gibi şeyler,
genelde “psikolojik nitelikler” başlığı altında yer alırlar. Ama bunlar aynı zamanda
dolaylı olarak ya da çıkarım yoluyla zihinsel olarak da kabul edilebilirler. Dürüstlük
zihinsel bir özelliktir; Çünkü; belli türden arzuların oluşmasına (örneğin, doğruyu
söyleme arzusu, diğerlerini kandırmama arzusu gibi) ve buna uygun şekilde davranılmasına (özellikle, insanın inandığı şeyi söylemesi) sebep olan bir eğilimdir.

Descartes, zihin beden sorunu tartışılırken belki de en çok referans gösterilen filozoftur. Descartes’a göre iki töz vardır, zihin ve madde. Her tözün de belirleyici bir niteliği vardır. Zihnin belirleyici niteliği düşünme, maddenin belirleyici niteliği yer kaplamadır. Descartes’ın görüşüne ilişkin özellikle vurgulanması gereken husus, ona göre, bu iki tözün hiçbir şekilde ortak bir nitelik içermemesidir. Çünkü; eğer içerirlerse birbirlerinden esas itibarıyla ayrı olamazlar

Descartes’ın, zihni ve maddeyi birbirine indirgenemeyen, ama aralarında nedensellik ilişkisi olan iki töz olarak kabul eden görüşüdür. Zihin ve beden arasında
böyle bir nedensellik ilişkisini savunan bu düalist görüş psiko-fiziksel etkileşimcilik ya da kısaca etkileşimcilik (interactionaism) olarak bilinir. Descartes’ın adından
hareketle Kartezyen düalizm adını da alır.

Psikofiziksel paralelizm zihinlerin ve bedenlerin nedensel olarak etkileşmediklerini ama zihinsel ve fiziksel olayların bir insan varlığında ilişki içinde olduğunu
iddia eden düalist görüştür. Paralelizm görüşünü savunanlar Descartes’ın yaptığı
yer kaplayan maddesel töz ve düşünen zihinsel töz olarak ayrımını kabul ederler,
ancak bu iki tözün nedensel olarak etkileştiğini reddederler.

İdealizm yalnızca zihinsel olayların ya da zihinlerin var olduğunu ileri süren görüştür. İdealizm hem zihinsel, hem de fiziksel olayların ve şeylerin, birbirinden
bağımsız var olduğunu ileri süren düalizm görüşüne taban tabana zıttır. Ancak,
idealizme göre fiziksel olayların ve şeylerin var olmadığını söylemek, yanlış ve yanıltıcıdır. İdealizm zihinsel olmayan hiçbir fiziksel olay ve şeyin olmadığını savunur.