ZİHİN FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 7

Searle’e göre kuvvetli yapay zekanın temelini oluşturan ilke “beyin için zihin neyse bilgisayar donanımı için program odur” (Searle, 1998: 57)

Çince odası deneyi Searle’ün bilgisayarların düşünemediğini göstermek amacıyla tasarladığı bir düşünce deneyidir.

Çince odasının tezi “basit bir mantıksal gerçeğe dayanır; sözdizimi anlam için yeterli değildir, bilgisayarlar sadece sözdizimine sahiptirler” (Searle, 1998: 61).

Colin McGinn, Searle gibi materyalist bir bakış açısından, zihnin fiziksel bir temele sahip olduğunu savunur.

Kendilik, belli şeyler yapabilen belli şeylere maruz kalabilen özel bir tür şey olarak düşünülür. Rahip Berkeley’in “düşünen aktif bir ilke” tanımı, kendilik hakkında, bu anlamda yapılan en iyi tanımlardan biridir.

Aslında felsefe ve psikoloji tarihinde, insan zihninin esas olarak çoğul
olduğu,Antik Yunandan beri çeşitli filozoflar ve psikologlar tarafından dile getirilmiştir. Platon, Phaidros diyaloğunda, psişe’yi akıllı kısım, irade ya da tinli kısım,
arzulayan kısım olarak ayırıp, beyaz at ile temsil edilen irade ve siyah at ile temsil
edilen arzulayan kısmın, akıllı kısmı temsil eden sürücü tarafından sürüldüğünü
söylerken insan zihninin çoğulluğuna işaret etmekteydi. Aziz Augustine de İtiraflar’ında, eski Pagan kendiliğinin, geceleri ortaya çıkıp, kendisine işkence yaptığından yakınır. 20. yüzyılda Freud’un id, ego, superego modeli, bilinçli zihinle
bilinçdışı zihni, yatay olarak ikiye ayırmış ve onu takiben Jung da arketipler kuramıyla bilinçdışında birbirinden ayrı güçlü bazı varlıklar olduğunu iddia etmiştir.
Çağdaş psikiyatri kuramları da aynı geleneği devam ettirmiştir. Örneğin; nesne
ilişkileri kuramında dışsal nesnelerin içselleştirilerek bir nevi kişiliğe bürünebileceğini savunur. Eric Berne tarafından geliştirilen transactional analizde çocuk,
yetişkin ve ebeveyn olmak üzere, üç içsel varlık kavramına incelemiş.

Doğaya baktığımızda, her biri genler aracılığıyla kendine çizilen görevi yerine getiren bağımsız alt sistemlerden oluştuğu halde, bütün olarak ele alındığında, sanki belli bir amaç doğrultusunda ve merkezi bir kontrol mekanizması tarafından yönlendiriliyormuş gibi davranan sistemler mevcuttur. Bunlara en güzel örnek, termit karıncalarıdır.

Hume, içebakışla kişinin kendi öznel bilincine ilişkin bir bilgi
edinemeyeceğini savunur. Hume’a göre bütün o bilinçli durumların ve süreçlerin
ötesinde, o bilinçli durumlara sahip bir varlık olarak, bir kendilik yoktur.

Descartes’a göre, kendi zihnimizin içinden geçenlere dolaysız bir şekilde, doğrudan doğruya birinci şahıs bilgisiyle ulaşırız.

Wittgenstein’ın, kutudaki böcek benzerliği düşünce deneyi, bir kişinin “ağrı” terimiyle isimlendirilmiş içsel zihinsel durumuyla bir başka kişinin “ağrı” adı verilen içsel zihinsel durumunun, birbirinden son derece farklı olabileceğini gösterir.

Wittgenstein’e göre, zihinler hakkında, hatta kişinin kendi zihni hakkında, sadece birinci şahıs perspektifinden hareketle söz etmek olanaksızdır.

Hem Wittgenstein hem de Strawson, kişinin kendinin veya başkalarının zihinsel süreçleri hakkında edindiği bilginin birinci şahıs perspektifinden değil üçüncü şahıs perspektifinden kazanması gerektiğini savunur. Bu yüzden her ikisi de davranışçı olmakla itham edilmiştir.

Benzerlik argümanını, kişinin ağrı ya da kızgınlık gibi zihinsel bir durumu öncelikle belirleyebilmesini, daha sonra ortaya çıktığında da tanımlayabilmesini gerektirir. Wittgenstein’ın benzerlik argümanına eleştirisi, bu yaklaşımda, doğru olan ve doğru olmayan tanımlamayı, birbirinden ayırt etmeye yarayan bir ölçütün olmamasıdır.

Benzerlik argümanı kişinin zihinsel durumları ile davranışları arasında bağlantı olduğu ve kişinin kendi zihinsel durumlarıyla ilgili birinci şahıs bilgisinin kişiye özel ve yanılmaz olduğu görüşüne dayanır.

Alan Turing 1950 yılında yayınladığı “Bilgisayar makineleri ve Zeka” (Com- puting Machinery and Intelligence) başlıklı meşhur makalesinde “makineler dü- şünebilir mi?” sorusuna cevap aramıştır. Turing, makine ve düşünmek kelimele- rini tanımlamak ve cevap aramak yerine, aynı soruyu ustaca makinelerin insan zihnini taklit edip edemeyeceği şeklinde düzenlemiştir. Turing tarafından ortaya atılan makine tasarımı, günümüzde pek çok kuram ve standardın belirlenmesin- de önemli rol oynamıştır. Turing insanların, bir makinenin zekice davrandığını, düşünebildiğini gördüklerinde, nasıl tepki vereceklerini merak etmiş ve bunu öl- çebilecek bir test geliştirmiştir. Turing’in geliştirdiği test “düşünen makineler için Turing Testi” olarak tanınır.

Turing testine getirilen, yapay zeka konusunda en sık söz edilen eleştirilerden biri, duygularla ilgilidir. Buna göre, yalnızca biyolojik organizmalar duygu ve düşünme yetisine sahiptir. Biyolojik olmayan makinelerin düşünmeye duyguya sahip olduğu söylenemez. Buna karşın yapay zeka savunu- cuları, düşünme ve duyguya sahip olmanın yalnızca biyolojik organizmalara has olmadığını, silikon temelli yapıların düşünme ve duyguyu taklit etmesinin yeterli olduğunu öne sürmektedir

İnsanların çoğu düalist görüşü savunan düşü- nürler, bedene gerek olmaksızın yalnızca bir zihni olan, varlığın düşünebileceğini, kendisine hedefler koyabileceğini, bu hedefleri gerçekleştirmeye çalışabileceğini düşünür. Ama, böyle bir zihinsel varlığın ya da bir zihnin nasıl olup da bedene bir şeyler yaptırabildiğini; örneğin, zihnimizdeki papatya kopartmak arzusunun, nasıl olup da elimizi, papatyayı koparmaya yönlendirdiğini açıklamak, hiç de ko- lay değildir. Aynı şekilde, bir programın, nasıl olup da bir makineye bir niyetle hareket ediyormuş özelliğini verdiğini, sormak da mümkündür.

Kuvvetli yapay zeka yaklaşımı dijital bir bilgisayarın normal olarak insanlara özgü olduğu düşünülen akıl yürütme, anlama, düşünme, inanma gibi bilişsel yeti- lere sahip olacak şekilde programlanabileceğini öne sürer. Buna göre, eğer insanın düşünme mekanizması keşfedilirse bu işlem, makinelere de uyarlanarak, maki- nelerin insanlar gibi düşünmesi sağlanabilir. Kuvvetli yapay zeka yaklaşımının temsilcilerinden biri olan Herbert Simon 1958 yılında şu öngörüde bulunmuştur:

Amacım sizleri şaşırtmak ya da şoka uğratmak değil... Ama anlatacaklarımı en basit şekilde özetlemenin tek yolu, şu anda dünyada düşünen, öğrenebilen ve yaratabilen makinelerin var olduğunu söylemek olacak. Üstüne üstlük, bu makinelerin öğrenme yetileri gelecekte daha da hızla gelişecek, öyle ki, yakın bir gelecekte, çözebilecekleri problemler kümesi, insan zihninin uğraşmakta olduğu problemler kümesiyle özdeş hale gelecek (Güzeldere, 1998: 34 içinde).

Zayıf yapay zeka diye adlandırılan görüş, dijital bir bilgisayarın anlamlı şeyler söyleyecek şekilde programlanmasının onun akıl yürütme, düşün- me, anlama yetilerine sahip olduğu anlamına gelmediğini ileri sürer. Zayıf yapay zekaya göre, dijital bir bilgisayar, zekayı incelemek ve bunun için gereken teknolojiyi üreten bir araçtır. Rüzgarın oluşturduğu hortumu taklit etmek üzere geliştiilmiş bir meteorolojik bilgisayar programının kendisi bir hortum değilse çalışan bir yapay zeka programı bilişsel süreçlerin bir taklididir, ama kendisi bilişsel bir süreç değildir.

John Searle, çığır açan Zihinler, Beyinler ve Bilim adlı kitabında, zihin beden so- rununa çözüm olarak önerilen, işlevselci ve indirgemeci materyalist kuramlara karşı, indirgemeci olmayan bir materyalizm öne sürer. Searle’e göre kuvvetli yapay zeka görüşünden çıkarılacak sonuç, insan zihninde biyolojik hiçbir öğenin bulunmadığıdır.