ZİHİN FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 14

İlk olarak, duyumlarla ilgili zihinsel olguları ayrı bir sınıfa koymak mümkündür. Ağrı, acı, kaşınma, gıdıklanma, ardışık görüntü (afterimage), yuvarlak yeşil
bir leke görmek, arabanın lastiklerinin asfaltta ötüşünü duymak, başı dönmek vb.gibi durumlar bu sınıfa girecektir.

Bu tür zihinsel durumlara ifadesel tutumlar (propositional attitues) adı verilir. Bu tür durumlar öznenin ifadeye (örneğin, “referandum onaylanacak” veya “tavuk eti kırmızı etten daha sağlıklıdır” gibi) karşı sahip olduğu bir tutum (örneğin, inanma, korkma,umma, düşünme gibi) hakkındadırlar.

Descartes’ın töz düalizmini kabul etmek zorunda kalmadan
açıklayan kuramlar ortaya atılmıştır. Bu kuramlar epifenomenalizm, işlevselcilik, indirgemeci olmayan fizikalizm ile nitelik düalizmi ve paralelizm gibi çeşitli düalist kuramlardır.

Descartes varlığı zihin ve
madde olarak birbirine
indirgenemeyen iki töze
ayırması, töz düalizmi olarak
adlandırılır. Descartes,
zihin ve beden arasında,
karşılıklı olarak nedensellik
ilişkisi olduğunu var saydığı
için, bu görüş psikofiziksel
etkileşimcilik olarak da bilinir

Töz düalizmine göre zihinsel ve fiziksel olayların nasıl etkileştiğini bir örnekle
açıklayalım: Yanlışlıkla bir çivinin üstüne oturduğunuzda ((fiziksel olay), bu olay sizde bir acı duyumu yaratacaktır (zihinsel olay).

Aranedencilik de bir paralelizm çeşididir. Paralelizmden farkı, Tanrı’ya daha etkin bir rol vermesidir.

Epifenomenalizm, özellikle sinir bilimciler tarafından kabul gören bir görüştür.

Materyalizm ya da fizikalizm yalnızca tek bir tözün, fiziksel tözün var olduğunu
savunan görüştür.

Davranışçılık görüşüne nazaran daha gelişmiş bir materyalizm görüşü işlevselciliktir. İşlevselciler belli bir zihinsel durumu, belli bir işlevsel rolle tanımlarlar. Örneğin; dışarıda yağmur yağdığına inanmak, dışarı çıkıyorsak yanımıza şemsiye almamıza, asılı çamaşırımız varsa onları toplamamıza sebep olan bir durum
olarak tanımlanır. Bu işlevsel rolü yerine getiren her durum, yağmur yağdığına
inanmak olarak kabul edilir.

“Yalın his” ve “algılanmış nitelikler” (qualia) ifadeleri niteliksel zihinsel durumları ifade etmekte kullanılır.

Descartes, zihin beden sorunu tartışılırken belki de en çok referans gösterilen filozoftur. Descartes’a göre iki töz vardır, zihin ve madde. Her tözün de belirleyici bir niteliği vardır. Zihnin belirleyici niteliği düşünme, maddenin belirleyici niteliği yer kaplamadır.

Töz düalizminin en temel özelliği, zihinsel olanın fiziksel olana indirgenememesidir. Yani zihinsel olan, hiçbir şekilde, tamamen fiziksel bir terminolojiye indirgenemez.

Descartes’ın, zihni ve maddeyi birbirine indirgenemeyen, ama aralarında neden sellik ilişkisi olan iki töz olarak kabul eden görüşüdür. Zihin ve beden arasında böyle bir nedensellik ilişkisini savunan bu düalist görüş psiko-fiziksel etkileşimcilik ya da kısaca etkileşimcilik (interactionaism) olarak bilinir.

Psikofiziksel paralelizm zihinlerin ve bedenlerin nedensel olarak etkileşmediklerini ama zihinsel ve fiziksel olayların bir insan varlığında ilişki içinde olduğunu iddia eden düalist görüştür. Paralelizm görüşünü savunanlar Descartes’ın yaptığı yer kaplayan maddesel töz ve düşünen zihinsel töz olarak ayrımını kabul ederler, ancak bu iki tözün nedensel olarak etkileştiğini reddederler.

bir paralelizm çeşididir. Paralelizmden farkı, Tanrı’ya daha etkin bir rol vermesidir. Aranedencilik bütün olayların tek gerçek nedeninin Tanrı olduğunu öne süren, insana neden gibi görünen bütün öbür şeylerin, Tanrı’nın istencini yansıtan birer araneden olduğunu savunan, bir düalizm çeşididir.

İdealizm yalnızca zihinsel olayların ya da zihinlerin var olduğunu ileri süren görüştür.

Epifenomenalizm, özellikle sinir bilimciler tarafından kabul gören bir görüştür.

Felsefi davranışçılığın en önemli temsilcisi Gilbert Ryle, Zihin Kavramı (The Concept of Mind) adlı eserinde zihin beden sorununun, “klasik görüş” olarak adlandırdığı, Descartes’ın düalist anlayışından kaynaklandığını iddia eder. Ryle, zihnin bedenin içinde, bedenden ayrı ontolojik varlığa sahip olan bir şey olarak tasarlanmasını “makinanın içindeki ruh” kavramıyla eleştirir. Kartezyen düalizmini kategori hatası yapmakla suçlar.

İşlevselcilik, zihinsel durumları, bilimsel psikolojik bir dille ortaya koyabilecek felsefi bir çerçeve sağlar. Ancak, işlevselcilerin çoğunun, aynı zamanda materyalist oldukları kesindir.

Kişisel özdeşlik sorunu “ben kimim?” sorusunun felsefede ele alınış şeklidir. Kişisel özdeşlik kuramları bir kişinin zaman içinde aynı kişi olarak kalmasının koşullarını açıklamaya çalışır. Yıllar önceki ben ile şimdi, şu anda var olan benin, aynı ben olmasını sağlayan şey nedir?