YURTTAŞLIK VE ÇEVRE BİLGİSİ

İnsan Hakları; bütün insanların sahip olduğu, temel hak ve özgürlükler olarak adlandırılmıştır. Irk, dil, din, etnik köken, cinsiyet, milliyet gözetmeksizin bütün insanların eşit olarak yararlanabileceği hak ve hukuksal yetkidir.

Antik Yunan düşüncesinde hâkim olan “kendini bil” ilkesi aslında insan hakları düşüncesinin temelde sahip olduğu anlamsalı bulmaya yönelik bir öneridir.

Osmanlı Devleti’nin insan hakları düşüncesiyle gerçek anlamda tanışması 1839 yılında halk önünde okunan Reşid Paşa Gülhane Hattı Hümayunu ile gerçekleşmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası 1945 yılında imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması evrenselliğin ilk ciddi işareti olarak kabul edilmiştir.

İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerinin Korunması Sözleşmesi ile kişiler bireysel başvuruda bulunabilecek, devletleri sözleşmeye dayanarak dava edebilecektir. Bu sözleşme ile denetleme mekanizması oluşmuş ve İnsan Hakları Mahkemesi kurulmuştur.

Kaynağı on yedinci ve on sekizinci yüzyıl reformist teorilerine dayanan birincil kuşak hakların en belirgin özelliği her konuda özgürlük fikrinin önemsenmesidir. Özellikle batılı demokratik ülkeler tarafından desteklenen kişi hakları ve siyasal haklardan meydana gelmektedir.

Held, devletin oluşum süreçlerini beş gruba ayırarak açıklamıştır:
Geleneksel haraç toplayan devletler
Feodalizm: Bölünmüş otorite düzeni
Standenstaat
Mutlakiyetçi Devletler
Modern Ulus Devletler

Özgürlük kavramıyla kıyaslandığında daha somut bir görünüme sahip olan ve çağdan çağa, yönetimden yönetime, toplumdan topluma de­ğişebilen hak kavramı ise; kişinin kullanabileceği yetkileridir.

Türk Dil Kurumu’nun tanımladığı biçimiy­le özgürlük, “herhangi bir kısıtlamaya, zorlamaya bağlı olmaksızın düşünme veya davranma, herhan­gi bir şarta bağlı olmama durumu, serbestî” ve “her türlü dış etkiden bağımsız olarak insanın kendi ira­desine, kendi düşüncesine dayanarak karar vermesi durumu” dur.

İnsan hakları, bütün insanların sahip ol­duğu, temel hak ve özgürlükler olarak adlandırılmıştır. Irk, dil, din, etnik köken, cinsiyet, milliyet gözetmeksizin bütün insanların eşit olarak yararla­nabileceği hak ve hukuksal yetkidir.

İnsan hakları kavramının ne olduğunun anlaşı­labilmesi konuyla ilişkili bazı kavramların da açık bir şekilde tanımlanmasını gerektirmiştir. İnsan hakları; eşitlik, özgürlük, demokrasi, devlet, iktidar ve benzeri gibi kavramlarla ele alınmakta ve çoğu zaman bu kavramlar üzerinden boyutlandırılmıştır.

İnsan hakları, bütün hakların üstünde olma özelliğini sahiptir. Bugünkü görünümüne kavuş­ması tarihin akışı içinde monarşi yönetimlere kar­şı verilen mücadelelerle şekillenmiştir. Evrensel bir nitelik kazanması ve tüm insanlar için belli bir anlam kazanması uzun bir süreç içinde gerçekleşmiştir. Özellikle modern toplumda popü­ler bir kavram olarak karşımıza çıkar. Ancak insan hakları çerçevesinde devlete yönelik ileri sürülebilecek haklar yalnızca temel haklarla sınırlı değildir.

Sadece özgür vatandaşların seçme ve seçilme hakkına sahip olduğu kusurlu bir demokrasi örneği olmasıyla eleş­tirilebilse de ileriye dönük demokrasi ve insan hakları adına ilk filizlenmelerin yeşerdiği dönem Eski Yunan’dır.

Aydınlanma Döneminin en önemli insan hakları temsilcisi Fransız düşünür Jean-Jacques Rousseau’ya göre, insanın özgürlüğü ve eşitliği do­ğal durumunda mümkündür. Toplumsal hayat in­sanın doğal durumda sahip olduğu bu özgürlük ve eşitlik fikrini ortadan kaldırdı. İnsanlarda birlikte yaşayabilmek adına sözsüz ve yazısız bir anlaşma yoluyla devleti kurdular. Devlet bu anlaşmanın gereği olarak kişinin temel hak ve özgürlüklerini korumak durumundadır. İnsanların devletle yaptığı bu “toplumsal sözleşme” fikri Avrupa ve Amerika’da insan hakları düşüncesinin gelişimini etkilemiştir.

Kaynağı on yedinci ve on sekizinci yüzyıl re­formist teorilerine dayanan birincil kuşak hakların en belirgin özelliği her konuda özgürlük fikrinin önemsenmesidir. Klasik haklar olarak da adlandırılan birin­ci kuşak haklar ilk olarak burjuva sınıfı­nın zenginleşmesiyle bireysel olarak talep ettiği haklardır. Feodaliteden kapitalizme geçiş sürecinde zenginleşen burjuva sını­fı dönemin koşullarında hem mülkiyet hem de siyasi haklar elde etme konusunda seslerini yükseltebilmişlerdir. Toplumsal sözleşme esasına dayanan siyasal haklar da birinci kuşak haklar arasında sayılmaktadır. Klasik haklar kişinin temel hak ve özgürlüklerini devlet karşısında korunmasını öngörür.

Negatif Haklar: Devletin müdahale etmemesi gereken haklar negatif haklardır. Temelinde öz­gürlük düşüncesi olan haklardan kişiler mahrum bırakılamaz. İnsanın din ve vicdan hakkı, ifade öz­gürlüğü hakkı, özel hayatının özel kalması hakkı, istediği partiyi destekleme hakkı negatif haklardan bazılarıdır. Devlet kişinin bu hakları söz konusu olduğunda herhangi bir müdahalede bulunmama­lıdır. Çünkü bu haklar başkasına zarar veren haklar değildir.

Ulus-devlette karşımıza çıkan bir diğer önemli olgu yurttaşlık meselesidir. Ulus-devlet yapılanması öncesinde de eşit yurttaşlık ilkesiyle karşılaşılan dö­nemler olmasına rağmen yurttaşlık mahiyetindeki esas değişim ulus-devletle şekillenmiştir. Yurttaşlık kavramı bölgesel bir özellik olmaktan çıkıp ulusal bir özellik kazanarak evrensel boyutlara taşınmıştır. Kapitalizmin gelişmesine paralel bir şekilde orta­ya çıkan modern yurttaşlık olgusu ulus inşasının en temel öğeleri arasındadır. Yurttaşlık bilincinin inşasında yurttaş olarak görülen bireylerin hak ve görevlerinin yasallaştırılması gerekmektedir.

Öncülüğünü liberal düşüncenin yaptığı hukuksal eşitlik fikrine göre, herkes kanun önünde eşit haklara sahiptir. Bu düşüncenin kaynağı insanların doğuştan eşit olduğu doğal hukuk ilkesine dayanmaktadır.

Bireye tanınan temel haklar ve bireyin bunları kullanabilme özgürlüğünün birbirini tamamlaması insan hakları kavramının temelini oluşturmuştur. Kısaca insan hakları, bütün insanların sahip olduğu, temel hak ve özgürlükler olarak adlandırılmıştır. Irk, dil, din, etnik köken, cinsiyet, milliyet gözetmeksizin bütün insanların eşit olarak yararlanabileceği hak ve hukuksal yetkidir.

Devlet hukuku olarak da adlandırılabilen Pozitif hukuk; kısaca devlet eliyle çıkarılan kanunlar ve bu kanunların tüm ülkede devlet aracılığıyla geçerli kılınması durumudur.