YURTTAŞLIK VE ÇEVRE BİLGİSİ

Eşitlik kavramı halk kitlelerince özgürlüğe nazaran daha somut, sürükleyici ve kavranması kolay bir kavram olarak görülmektedir.

Kısaca insan hakları, bütün insanların sahip olduğu, temel hak ve özgürlükler olarak adlandırılmıştır. Irk, dil, din, etnik köken, cinsiyet, milliyet gözetmeksizin bütün insanların eşit olarak yararlanabileceği hak ve hukuksal yetkidir.

Yakın Çağ ile başlayan insan hakları kavramının gerçek anlamına kavuşması demokrasinin gelişmesiyle mümkün olmuştur.

İnsan haklarının bugünkü görünümü kavuşması tarihin akışı içinde monarşi yönetimlere karşı verilen mücadelelerle şekillenmiştir.

Kralın yetkilerinin daraltılması gerektiği düşüncesi üzerine 1215 yılında taraflar arasında (Büyük Hürriyet Fermanı) Magna Carta Libertatum Ferman’ı imzalanmıştı.

İnsan merkezli bir evren ve toplum düşüncesini öngören hümanizm fikrinde temel olan insanın ne kadar değerli olduğudur.

Aydınlanma Döneminin en önemli insan hakları temsilcisi Fransız düşünür Jean-Jacques Rousseau’ya göre, insanın özgürlüğü ve eşitliği doğal durumunda mümkündür.

Amerika’da 1776 yılında yapılan Virginia İnsan Haklar Bildirisi’nde “Tüm insanlar doğuştan eşit derecede özgür ve bağımsızdırlar.

İnsan haklarıyla ilişkili olan bir diğer kavram eşitliktir. Hukuksal, siyasal ve ekonomik ve sosyal eşitlik olmak üzere üç temel başlık altında toplanabilen eşitlik kavramı neyin eşitlik altına alındığıyla ilgili olarak farklı anlam ve türlere sahiptir.

Akıl ve vicdan sahibi bir varlık olarak insanın hem sahip olduğu olanaklar alanını koruması hem de bu olanaklar ile daha yaşanılır bir dünya kurması ancak insan haklarının sağladığı koşullarla gerçekleşebilmiştir. Bu koşulların doğrudan veya dolaylı bir biçimde ortadan kaldırılmasına yönelik her girişim “adaletsizlik” kavramına işaret etmektedir. İnsan hakları bu adaletsizliğin giderilmesine yönelik bir talebi de imâ etmektedir.

Devlet hukuku olarak da adlandırılabilen Pozitif hukuk; kısaca devlet eliyle çıkarılan kanunlar ve bu kanunların tüm ülkede devlet aracılığıyla geçerli kılınması durumudur.

İnsan hakları düşüncesinin tarihsel gelişimi için Eski Yunan uygarlığına kadar geri gidilebilmektedir. Düşünce mirasını sistemli bir biçimde ilk defa ortaya koyan Antik Yunan düşünürleri Sofistlerin felsefelerinin temelinde, insana verdikleri değer yatmaktadır.

Kralın yetkilerinin daraltılması gerektiği düşüncesi üzerine 1215 yılında taraflar arasında (Büyük Hürriyet Fermanı) Magna Carta Libertatum Ferman’ı imzalanmıştı. Fermanda yer alan “Kanuna uygun ve mahkeme kararı olmaksızın hiç kimse tevkif edilemez, hapsedilemez, ülke dışına çıkartılamaz, sürgün edilemez” maddesi insana haklarının yasal bir zemine oturtulması noktasında önem taşımaktadır.

İnsan merkezli bir evren ve toplum düşüncesini öngören hümanizm fikrinde temel olan insanın ne kadar değerli olduğudur. Orta Çağ’ın insanı değersiz kılan tüm uygulamaları Yeni Çağ’da gerçekleştirilen reformlarla ortadan kaldırılmıştır. Bu reformlara öncelik eden isim olması açısıyla dönemin en önemli figürlerinden biri de Martin Luther’dir.

İkinci Kuşak Haklar: Sosyalist geleneklere dayanan ekonomik, sosyal ve kültürel haklardır. Bu haklar sanayileşme sürecinde işçi sınıfının mücadeleleri sonunda elde edilmiş haklardır. İkinci kuşak hakları bir başlık altında sıralamak gerekirse şu maddeler ortaya çıkar: Çalışma hakkı, sendikal haklar, adil ve uygun iste çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı, ailenin, anneliğin, çocukların ve gençlerin korunması hakkı, yaşama ve sağlık standardı hakkı, eğitim hakkı, kültürel yasama katılma hakkı.

Held tarafından devletin oluşum süreçleri içinde vurgulanan bu Almanca kavram Türkçe’ye “Zümreler Düzeni” olarak çevrilebilir. Eski Avrupa sisteminde, imparatorun gücüne özerk anlamda ortaklık sağlayan, işbirliği sunan kurumsal bir yapıyı simgelemektedir. Diğer bir deyişle, imparatorluğun alt kademelerindeki yerel yöneticilerin, imparatorun kendisine bağlanmasını simgelemektedir.

Tarih sahnesinde gerek grupların, gerek kurumların veya kişilerin birbirleri üzerinde sağlamak istedikleri hâkimiyet egemenlik kavramıyla açıklanmıştır. Egemenliği “güçler arasında en üstünü” sözleriyle ilk kez ifade eden Machiavelli’dir.

Özgürlük kavramıyla kıyaslandığında daha somut bir görünüme sahip olan ve çağdan çağa, yönetimden yönetime, toplumdan topluma değişebilen hak kavram; kişinin kullanabileceği yetkileridir. Haklar, hukuki yollar ile güvence altına alınmıştır.

Hukuksal, siyasal ve ekonomik ve sosyal eşitlik olmak üzere üç temel başlık altında toplanabilen eşitlik kavramı neyin eşitlik altına alındığıyla ilgili olarak farklı anlam ve türlere sahiptir.

On sekizinci yüzyılın tipik olgularından olan hukuksal eşitlik fikri, ilk kez Virginia Haklar Bildirisi ve Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi’nde ifadesini bulmuştur.