YURTTAŞLIK VE ÇEVRE BİLGİSİ

Siyasi açıdan laiklik, yöntem ve kurallar bakımından toplumu ilgilendiren yasal düzenlemelerde, tavrını toplumsal mutabakatı temel alan ve yaptırım güçlerinden ayrı tutulan bir anlamda açıklanmaya çalışılmıştır.

Kışlalı’ya göre, laiklik ile ilgili verilen mücadeleye ve yaşanan süreçlerde “...on üçüncü yüzyılda bir Hıristiyan düşünürü olan Aziz Thomas, devletin insan aklına uygun olarak düzenlenmesi gerektiğini savunmuştur. Bir yüzyıl sonra, bu kez ünlü bir Müslüman bilim adamı olan İbn-i Haldun, laik düşüncenin gerçek bir öncüsü olarak ortaya çıkmıştır. Devletin var oluşunu ve toplumların evrimini, tanrısal iradeye değil, toplumsal-ekonomik nedenlere dayandırarak açıklamıştır.

Amerika ve Fransa’daki iki büyük halk hareketi, laik devlet tipinin temellerini teşkil eden başlıca prensipleri ortaya koymuştur. Amerika’nın 1776 tarihli İnsan Hakları Beyannamesi’nde, insanların doğuştan hür oldukları ve bu hürriyetin, hükümetlerce korunması gerekliliğinin altı çizilmiştir. 1789 Fransız İhtilali’nin İnsan Hakları Beyannamesi’nde ise, yine aynı betimlemeler yapılmış, fikir hürriyeti vurgulanmıştır.

Türkiye’de laiklik teriminden önce asrilik biçiminde bir sözcük kullanılmıştır. Bu sözcük secularism sözcüğünün kapsadığı anlamı taşırsa da, Cumhuriyet döneminden önceki dönemde ‘çağa uymak’ ya da ‘onun gereklerine uyacak biçimde değişmek’ anlamı, dincilerin elinde kötü bir kavram durumuna getirilmişti. ‘Asrilik’, züppelik, köksüzlük, yüzeysellik, dinsizlik anlamlarına gelmeye başladı. Terimi “muasırlaşmak” biçiminde kullanan Gökalp, belki de bu talihsiz anlamlardan, anlamı hiç bilinmeyen bir sözcük bularak kurtulmaya başlamıştı; Arapça sözcüklerden o zamana dek kimsenin duymadığı, bilmediği bir sözcük bulup çıkarmıştır. ‘Zenim’ biçimindeki bu sözcük, Gökalp’in kendi yazılarında bile tutunmamış, kendisi ‘muasırlaşmak’ terimini sonuna değin kullanmıştır.

Sosyolojik araştırmalarıyla ünlü Ziya Gökalp, 1917 yılında toplanan İttihat ve Terakki Kongresi’ne sunduğu öneride şeyhülislamlığın kaldırılmasını teklif etmiştir.

Machiavelli, Roma ve Antik Yunan araştırmalarında, sosyal yaşamı baz alan incelemelerde bulunduğundan, bu konudaki etkisi belirgin olarak Batı düşünce sisteminde hissedilmiştir. Avrupa’nın, Yunan kültürü üzerine inşası sırasında ortaya çıkan kalıplar ve laik anlayışa bakış da bu temeller üzerine oturtulmuştur.

Zaman zaman laiklik kavramı yerine kullanılan ve Latince kökenli bir kelime olan Sekülerizm, teokrasinin karşısında duran kavram olarak devletin işleyiş sistemlerinde ve siyasi yapılanma da dinin ayrı tutulmasının ötesinde farklı manalar da ihtiva etmektedir.

Sigmund Freud, The Future of an Illussion adlı kitabında, kişilerin dini fikirlerinin kültürlerinden kaynaklı ortaya çıktığını savunmaktadır. Freud’a göre din, kişinin doğadaki güçlere karşı üstün gelememe ve kendini savunma ihtiyacından ortaya çıkmıştır ve özünde bir çeşit illüzyondur.

Kuçuradi’nin çalışmalarında bahsettiği sekülarizasyon, çağdaşlaşmanın ifade bulduğu bir sistemi ifade etmektedir.

Genel bir tanım kapsamında laiklik, din ve devlet işlerini birbirinden ayıran sistemdir. Felsefi olarak; inanma eylemi ile değil, akıl ve mantık yoluyla düşünme yetisidir. Hukuki açıdan; devletin toplumun tüm dini inançlarına eşit mesafede ve karışmaksızın duruş sergilemesi; yönetimde de bu temeli benimsemesi üzerine inşa edilmiştir. Siyasi açıdan laiklik ise, yöntem ve kurallar bakımından toplumu ilgilendiren yasal düzenlemelerde, tavrı- nı toplumsal mutabakatı temel alan ve yaptırım güçlerinden ayrı tutulan bir anlamda açıklanmaya çalışılmıştır.

On dokuzuncu yüzyıldan sonra Kilise’nin sert tutumuna karşı bir başkaldırı olan laiklik, farklı ülkelerde, farklı şekillerde görülmüştür. Ancak temel anlamda on dokuzuncu yüzyıl ortalarında Fransa’da ortaya çıkan laiklik terimi, eğitim ve politika alanında eşit mesafe düşüncesini temel alırken; teknik ilerlemelerin getirdiği kültürel yapı değişimine de katkılar sunmuştur.

Amerika ve Fransa’daki iki büyük halk hareketi, laik devlet tipinin temellerini teşkil eden başlıca prensipleri ortaya koymuştur. Amerika’nın 1776 tarihli İnsan Hakları Beyannamesi’nde, insanların doğuştan hür oldukları ve bu hürriyetin, hükümetlerce korunması gerekliliğinin altı çizilmiştir. 1789 Fransız İhtilali’nin İnsan Hakları Beyannamesi’nde ise, yine aynı betimlemeler yapılmış, fikir hürriyeti vurgulanmıştır.

Ziya Gökalp, 1917 yılında toplanan İttihat ve Terakki Kongresi’ne sunduğu öneride şeyhülislamlığın kaldırılmasını teklif etmiştir. Daha sonra, hukuki zemindeki kar- şılığı ise 1924’te gündeme gelmiş ve “Halifelik” Makamı’nın kaldırılması ile birlikte, Türkiye’de yeni bir dönem başlamış ve 1937 yılında anayasadaki yerini almıştır.

Sekülerizm, laikliğe alternatif olarak düşünülen ve onun yerine kullanılabilen bir terimdir. Dünya dillerinde daha çok kullanılan yakın anlamlı bir sözcüktür. Köken olarak çağa ait, dine değil dünyaya ait, dünyevî  anlamına gelen Latince “saecularis ve saeculum” sözcüklerine dayanmaktadır. Yaşamın kendisi içerisindeki anlayışını simgelemekte ve laiklik ile bu noktada ayrılmaktadır. Zira anlam açısından oluşan farkın sebebi, laikliğin daha yasal bir çerçevede uygulama halini almış olmasıdır.

Friedrich Nietzsche (1844-1900), Hristiyanlığı da, öteki dinleri de kabul etmemiştir. Nietzsche’e göre, hiç bir din gerçekten doğru değildir.

Sekülarizasyon kavramında, laikliğin temel uygulama prensipleri yanında, bireyin hayatındaki sosyal yaşantısına odaklanmaktadır. Kuçuradi’nin de çalışmalarında bahsettiği sekülarizasyon, çağdaşlaşmanın ifade bulduğu bir sistemi ifade etmektedir.

Toplumsal düzen ve sosyo-kültürel yaşamdaki işlerlikte hukuki boyut öncesinde en büyük sorumluluk kişinin kendisine yüklenmiştir. Artık toplumsal tercihlerinde, yaklaşımlarında ve icraatlarında kendi özgürlük anlayışı ile hareket eden modern toplum bireyleri farklı değerler arayışına girmeye başlamış, anlamlar ve ahlakilik değerlendirmeleri boyut değiştirir hale gelmiştir. Kuşkusuz ki seküler yaklaşımın doğrudan olmasa bile, modern toplumsal yaşama dolaylı da olsa aşı- ladığı öngörünün sosyo-kültürel yaşama ilişkin en belirgin etki içeren yansımaları, günümüz toplum bireylerinin cinsel yönelimlerini farklı boyutlara taşıması, evlilik dışı ilişkilerin ya da hemcinslerle evliliklerin meşrulaştırılması, kişilerin artık medya kanallarında verilen şiddet ya da magazinsel içerikli yayınlardan daha çok haz almaya başlaması, bireylerin birbirlerinin acılarından ve mutsuzluklarından mutlu olmayı bir yol olarak benimsemesi gösterilmektedir.

Sekülerizm, matbaa ile birlikte, İncil’in çoğaltılmasını takiben gelinen süreçte Avrupa gündemine oturmuş, yönetimi ve insanların sosyolojik ya- şantılarını sorgulayan bir mekanizma oluşmasında etkili olmuştur.

On altıncı yüzyılda, Martin Luther tarafından ortaya çıkarılan sekülerizm, Kilise tarafından insanlara uygulanan baskıyı yok etmek amaçlı var olmuştur. On sekizinci yüzyıldan itibaren bir- çok düşünür, dinin özgür düşünebilmenin önünde oluşturduğu engeli daha iyi fark etmiştir.

Sekülerizm, laikliğe alternatif olarak düşünülen ve onun yerine kullanılabilen bir terimdir.