YURTTAŞLIK VE ÇEVRE BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 6

1982 Anayasası, yasama yetkisinin Türk milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne ait olduğunu ve bu yetkinin devredilemeyeceğini belirtmiştir.

Kimlerin milletvekili seçilemeyeceği Anayasada belirtilmiştir. Buna göre; “en az ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, askerlikle ilişiği olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler”.

Yasama görevinin niteliği ve öneminden dolayı TBMM üyelerinin hukuki statüsüne ilişkin Anayasa’da çeşitli hükümler bulunmaktadır. Bunlar arasında milletin temsili, yasama sorumsuzluğu, yasama dokunulmazlığı ve üyeliğin düşmesi sayılabilir.

Yasama sorumsuzluğuna “kürsü dokunulmazlığı” da denilir.

Anayasa’ya göre “Türkiye Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkan vekilleri, Kâtip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, genel olarak, 1982 Anayasası’nın 87. maddesinde düzenlenmiştir. Bunlar: • Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak • Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek • Para basılmasına vesavaş ilanına karar vermek • Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak • Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına karar vermek.

Meclis, güvensizlik oyu (gensoru önergesi) ile her zaman hükümeti (Bakanlar Kurulu) düşürebilir.

Ayrıca, Anayasa’da yargıç ve savcıların güvencesini sağlamak üzere Hâkimler ve Savcılar Kurulu adında anayasal bir organ oluşturulmuştur. Kurul’un yapısı ve işleyişine ilişkin Anayasada yer alan düzenlemeler şöyledir: • Hâkimler ve Savcılar Kurulu onüç üyeden oluşur ve iki daire halinde çalışır. • Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. • Adalet Bakanlığı ilgili Bakan Yardımcısı Kurulun tabiî üyesidir. • Kurulun, üç üyesi adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, bir üyesi idarî yargı hâkim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca; üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi Danıştay üyeleri, üç üyesi öğretim üyeleri ile avukat16 Nisan 2017 tarihli anayasa değişikliklerini hükümet sistemleri ile ilişkilendirerek yorumlayınız. Türkiye Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanlarını sırasıyla sayınız. 16 Nisan 2017 tarihli halkoylamasıyla yürütme alanında ne tür değişiklikler olmuştur? Açıklayınız. Öğrenme Çıktısı 4 Yürütme organının kimlerden oluştuğunu saptayabilme Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş 85 Yurttaşlık ve Çevre Bilgisi lar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir. • Üyeler dört yıl için seçilir; süresi biten üyeler bir kez daha seçilebilir. • Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.

Devletin yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç temel işlevi vardır. Bu işlevleri yerine getiren organlar Anayasamızda belirtilmiştir. Buna göre yasama işlevi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, yürütme işlevi Cumhurbaşkanı tarafından, yargı işlevi ise bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından yerine getirilmektedir.

Anayasa’mıza göre, bir siyasal partinin TBMM’de grup kurabilmesi için en az 20 milletvekiline sahip olması gerekmektedir (AY md. 95/2).

Anayasa’mızın 96. maddesine göre “Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tam sayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasa’da başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tam sayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz”

Türkiye’de milletvekili seçilme yaşı zaman içinde değişmiştir. 2006 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile milletvekili seçilebilme yaşı 30’dan 25’e indirilmiştir. 2017’deki en son değişiklikle de 18 yaşına düşürülmüştür. Buna göre 18 yaşını dolduran ve milletvekili seçilebilmek için Anayasa’da öngörülen gerekli diğer koşulları taşıyan her Türk vatandaşı milletvekili seçilebilir.

TBMM üye sayısında yıllar içinde değişiklikler olmuştur. 1982 Anayasası’nın ilk şeklinde TBMM’nin üye sayısı 400 olarak belirlenmişti. Milletvekili sayısı, 1987 yılında Anayasa’da değişiklik yapılarak 450’ye yükseltilmiştir. Anayasa’da 1995 yılında yeniden yapılan bir değişiklikle de TBMM üye sayısı 550’ye çıkarılmıştır (Özbudun, 2005:259).

Yasama dokunulmazlığı, Anayasa’mızın 83. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu hâlde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır.” (AY md. 83/2). Ayrıca, “Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zaman aşımı işlemez” (AY md. 83/3).

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.

Meclis Başkanı gizli oyla ve en fazla dört oylamada seçilir. Buna göre ilk iki oylamada üye tam sayısının üçte ikisi, üçüncü oylamada ise üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur (AY md. 94/4).

Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.

1982 Anayasasında Anayasa Mahkemesinin üye sayısı on bir asıl ve dört yedek üye olarak belirlenmişken, 12 Eylül 2010 tarihinde Anayasada gerçekleştirilen değişiklikle üye sayısı on yediye çıkarılmıştır. 2017 yılındaki değişiklikle üye sayısı on beş olarak belirlenmiştir

Modern toplumun belirgin özelliklerinin başında örgütlü bir toplum olması gelir.

Bir ülkede en büyük örgüt olan devlet, görevlerini yasama, yürütme ve yargı organları aracılığıyla yerine getirir.