YURTTAŞLIK VE ÇEVRE BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 5

Kamu kurumlarının yürütme organı, parlamento, yargı organları, siyasal partiler,
sivil toplum kuruluşları, vatandaşlar, vergi verenler, medya, sendika ve meslek kuruluşları gibi ilişkide olduğu birçok ilgili taraf vardır.

Modernitenin temel ögelerinden biri olan bürokrasi, belirli bir örgütlenme biçimini ifade eder.

Bürokrasi konusunu sistemli ve kapsamlı bir biçimde inceleyen ilk kişi Alman sosyal bilimci Max Weber’dir (1864-1920).

Meritokrasi, kişilerin yetenek ve bireysel üstünlüğüne yani liyakata dayanan yönetim biçimini ifade eder.

Siyasi hesap verebilirlik, siyasi kurum (parlamento) ve kişilerin (milletvekilleri)
kamu yönetimi üzerinde sahip oldukları gözetim ve denetim yetkisidir.

Hukuk devletinde hukuk düzenini oluşturan kurallar arasında bir sıradüzen (hiyerarşi) vardır. Buna “normlar hiyerarşisi” denilmektedir.

Yöneten-yönetilen ilişkisi insanlık tarihinde hep var olagelmiştir. Buna karşın, yönetim-yurttaş ilişkisi demokratik hukuk devleti anlayışının egemen olmasıyla ortaya çıkmış görece yeni bir olgudur.

Kamu gücü, idarenin kamu yararını gerçekleştirebilmesi için özel kişiler karşısında sahip olduğu üstün yetki ve ayrıcalıklara denir.

Yerel yönetim kuruluşları “mahalli idareler” olarak da adlandırılmaktadır. 1982 Anayasası’nın “mahalli idareler” başlığı taşıyan 127. maddesinde yerel yönetimlerle ilgili anayasal ilkeler ayrıntılı bir biçimde yer almıştır. Bu ilkeler, yerel yönetimlerin genel özelliklerini oluşturur. Buna göre:
• Yerel yönetimler “il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir.”
• Yerel yönetimlerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir.
• Yerel yönetim seçimleri beş yılda bir yapılır.
• Yerel yönetimlerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri konusundaki denetim yargı yolu ile olur. Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan yerel yönetim organları veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştırabilir.
• Merkezi yönetim, yerel yönetimler üzerinde, yerel hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu
görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda
belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.
• Yerel yönetimler belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacıyla kendi aralarında Cumhurbaşkanının izni ile birlik kurabilirler.
• Yerel yönetimlere görevleriyle orantılı gelir kaynakları sağlanır.

İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır ve ildeki seçmenler tarafından ilçeler adına beş yıllığına seçilmiş üyelerden oluşur. İl genel meclisinin üye sayısı, o ilin ilçe sayısına ve ilçelerin nüfusuna bağlı olarak değişmektedir. Eski İl Özel İdaresi Kanunu’na göre il genel meclisinin seçilmiş bir başkanı yoktu. Bu görevi vali yürütürdü. 5302 sayılı yeni Yasa, il genel meclisi başkanının meclis üyeleri arasından gizli oyla seçilmesini öngörerek bu uygulamaya son vermiştir. Bu değişiklik, yerel özerklik açısından olumlu bir adımdır. İl genel meclisi, il genel meclisince belirlenecek bir aylık tatil hariç her ayın ilk haftası meclis tarafından önceden belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür. İl genel meclisinin toplantıları halka açıktır.

İl genel meclisi tarafından alınan kararların tam metni, en geç beş gün içinde valiye gönderilir. Vali, hukuka aykırı gördüğü kararları, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere il genel meclisine iade edebilir.

İl genel meclisinin görev ve yetkilerinden bazıları şunlardır:
• Stratejik plan ile yatırım ve çalışma programlarını görüşmek ve karara bağlamak
• Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek
• İl çevre düzeni planı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak
• İl özel idaresi adına imtiyaz verilmesine ve il özel idaresi yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet devret modeli ile yapılmasına, il özel idaresine ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek
• İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek
• Diğer mahalli idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek

Valinin görev ve yetkilerinden bazıları şunlardır:
• İl özel idaresi örgütünün en üst yöneticisi olarak il özel idaresi örgütünü sevk ve idare etmek
• İl özel idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi hazırlamak ve uygulamak
• İl özel idaresini Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek
• İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak
• İl özel idaresi personelini atamak
• İl halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak

Belediye meclisi, belediyenin genel karar organıdır ve beş yıllığına seçilmiş üyelerden oluşmaktadır. Belediye meclisinin üye sayısı nüfusuna göre 9-55 arasında değişmektedir.

Ülkemizde büyükşehir belediyeleri ilk olarak 1984 yılında üç büyük ilimiz olan İstanbul, Ankara ve İzmir’de kurulmuştur.

Köy yönetiminin üçüncü organı muhtardır. Köy derneği tarafından beş yıllık bir süre için seçilen muhtar köy yönetiminin başıdır ve köy tüzel kişiliğini temsil eder. Muhtar seçiminde siyası partiler aday gösteremezler. Köy muhtarının hem köyle ilgili görevleri hem de devlete ilişkin görevleri vardır. Muhtar, ihtiyar meclisi ile birlikte köy işlerini yürütür. Ayrıca muhtar, köyde devletin temsilcisi
olarak yasaları ve hükümet emirlerini köylüye duyurmak, köy sınırları içinde dirlik ve düzenliği sağlamak ve merkezi yönetim kuruluşlarının köylerle ilgili faaliyetlerine yardımcı olmakla görevlidir. Muhtarın köy yararına olmayan kararları vali veya kaymakam tarafından bozulabilir. Ancak köy tüzel kişiliği olan ve özerk bir yerel yönetim birimi olduğu için mülki amirler, muhtarların yerine geçerek karar alamazlar.

Hizmetsel kuruluşlar, faaliyet alanları açısından ulusal ve yerel kamu kurumları olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Kamu kurumlarından bazıları, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD), Karayolları Genel Müdürlüğü gibi, tüm ülke düzeyinde hizmet ve faaliyet yürütürler. Bunlar, genellikle merkezi yönetime vesayet bağı ile bağlıdır. Buna karşılık, bazı kamu kurumları, İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ), EGO, İETT, ASKİ, ESKİ gibi, yerel yönetimler tarafından kurulur ve belli bir yörede hizmet görürler.

Ülkemizdeki düzenleyici ve denetleyici kurumlar şunlardır:
• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
• Sermaye Piyasası Kurulu
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
• Kamu İhale Kurumu
• Rekabet Kurumu
• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu
• Kişisel Verileri Koruma Kurumu

Merkezden yönetim ilkesinin dört temel özelliği vardır. Bunlar:
• Tüm yönetsel hizmet ve faaliyetler bir merkezde toplanmıştır. Yurttaşlara sunulacak
kamu hizmetlerine ilişkin karar alma ve uygulama yetkisi merkezdedir.
• Merkezî yönetimin kendi hiyerarşisi içinde
yer alan bir taşra örgütü vardır.
• Merkezî yönetimin üstlendiği kamu hizmetleri hem merkezde hem de taşrada merkez görevlileri tarafından yerine getirilir.
• Kamu hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli gelir ve giderler de merkezde toplanmıştır.

Doğru yanıt D seçeneğidir.

Merkezi yönetim kuruluşları Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve yardımcı kuruluşlardır. İl yönetimi, ilçe yönetimi ve bölge müdürlükleri taşra kuruluşlarıdır. Doğru yanıt B seçeneğidir.