YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI II

Analitik Hiyerarşi Süreci, sonlu sayıda seçeneğin ve hem nitel hem de nicel ölçütlerin yer aldığı karar problemlerinde seçeneklerin değerlendirilmesi için kullanılan çok ölçütlü karar verme tekniğidir.

Hiyerarşik yapıda amaç, ölçütlere bağlıdır. Bir başka deyişle, amacın gerçekleşmesi, tanımlanan ölçütler açısından değerlendirilmektedir. Ölçütler ise seçeneklerin ne derece tercih edilir olduğunun belirlenmesinde esas alınır. Yaklaşım, önce ölçütlerin birbirlerine göre, daha sonra seçeneklerin her bir ölçüt açısından göreli önem derecelerinin bulunması şeklindedir. Bir seçeneğin her bir ölçüte göre göreli önem derecesi ile ilgili ölçütün kendi önem derecesi çarpılarak bulunan değerlerin toplamı, o seçeneğin genel önem derecesini, ağırlığını, verir.

Analitik Hiyerarşi Sürecinde işlemler, sırasıyla aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır:
1. Karara etki eden ölçütler, uzman görüşleri yardımıyla belirlenir.
2. İkili karşılaştırmalar ile ölçütlerin ağırlıkları hesaplanır.
3. Seçenekler her bir ölçüt açısından yine ikili karşılaştırmalar yardımıyla değerlendirilir.
4. En iyi seçenek belirlenir, seçenekler sıralanır.

Günlük hayatta karşı karşıya kalınan karar problemlerinde her zaman niteliksel bir faktör bulmak mümkündür. O halde niteliksel faktör ile, kararı etkilediği halde niceliksel olarak doğrudan ifade edilemeyen tecrübe, imaj, önsezi gibi faktörler kastedilmektedir.

Problemin AHS yöntemi ile çözümündeki temel işlemler, sırasıyla şöyle açıklanmaktadır:

Adım 1 Ölçütlerin göreli önem değerlerinin bulunması

Adım 2 Seçeneklerin ölçütler açısından değerlendirilmesi

Adım 3 Tutarlılık testi

Analitik Hiyerarşi Süreci uygulamalarında sık yapılan hatalar ve dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şunlardır:

Uzman görüşü: Yöntem kolay uygulanabilmekte ve bu yönüyle tercih edilmektedir. Öte yandan ikili karşılaştırma değerlerinin uzmanlar tarafından belirlenmesi elde edilen sonuçların güvenilirliğini arttıracaktır.

Gerçek değerlerin bilinmesi durumu: Seçeneklerin bir ölçüt açısından değerinin bilindiği durumda, gerçek değerlerin kullanılabilmesi hatta kullanılması gerektiği yaygın bir kanıdır.

Aynı problemde hem negatif hem pozitif ölçütlerin varlığı: Bir problemde fiyat ve kalite iki ölçüt olsun. Seçeneklerin ölçütler açısından karşılaştırılması sürecinde, soruların yanlış bir analize meydan vermeyecek biçimde sorulması önemlidir.

Bir turizm işletmesi, yemek hizmeti (catering) işini bir şirkete vermek istediğinde karara etki eden ölçütler; fiyat, catering işletmesinin imajı, gıda güvenlik sistemi ve belgeleri, sunabileceği menünün zenginliği ve kapasitesi şeklindedir.

Hiyerarşik yapıda amaç, ölçütlere bağlıdır. Bir başka deyişle, amacın gerçekleşmesi, tanımlanan ölçütler açısından değerlendirilmektedir. Ölçütler ise seçeneklerin ne derece tercih edilir olduğunun belirlenmesinde esas alınır. Yaklaşım, önce ölçütlerin birbirlerine göre, daha sonra seçeneklerin her bir ölçüt açısından göreli önem derecelerinin bulunması şeklindedir. Bir seçeneğin her bir ölçüte göre göreli önem derecesi ile ilgili ölçütün kendi önem derecesi çarpılarak bulunan değerlerin toplamı, o seçeneğin genel önem derecesini, ağırlığını, verir. En yüksek değere sahip seçenek en iyi seçenektir. AHS uygulamalarında eniyinin dışında, diğer seçenekler için de birer değer elde edildiğinden bir anlamda bir önem sırası da elde edilmiş olunur.

Yöneylem Araştırması kapsamında, bir faaliyete etki eden faktörler ve bunlarla ilgili sağlanması istenen koşullar gözönünde bulundurularak, gerçekleştirilebilecek eylem biçimlerini belirlemek ve bunların içinden en iyi olanını seçmek amaçlanmaktadır.

Duyarlılık analizi, bu problemler için bir diğer önemli konudur. Kontrol edilemeyen parametreler, karar süreçlerinde elde edilen çözümlerin geçerliliğine dönük tehditler yaratırlar. Analitik Hiyerarşi Süreci’nde bir ölçütün ağırlığında olabilecek bir değişiklik karşısında eldeki çözümün bundan ne şekilde etkileneceği, eldeki çözümün korunup korunmayacağı analiz edilebilir.