YÖNETİMDE GÜNCEL YAKLAŞIMLAR

Stres kavramının araştırılmasında öncü bilim insanlarının başında Selye gelmektedir. Selye’ye göre stres bireyi etkileyen çevresel uyarıcı olarak ifade edilmektedir. 1950 yılında yaptığı bir çalışmadan sonra stres terimini, organizmanın içindeki çevreye karşı aldığı bir durum olarak tanımlamıştır. 1956 yılında yaptığı çalışmalar neticesinde Selye stres kavramını “vücuda yüklenilen herhangi bir olumsuzluğa karşı, vücudun tepkisi” olarak tanımlamaktadır.

Bireylerde stresin belirtileri 4 farklı boyutta değerlendirilebilir.

Sosyal Belirtiler 

1. İnsanlara karşı güvensizlik
2. Başkalarını suçlama
3. İnsanlarda hata arama
4. İnsanları rencide etmek
5. Küslük ve insanlarla konuşmama

Bireylerde organizma strese karşı farklı aşamalarda farklı tepkiler vermektedir.
Bu aşamalar alarm, direnç ve tükenme aşamasıdır. Genel Adaptasyon Sendromu üç aşamalı yapısı sayesinde vücudumuzun uyarılabilirliğinin veya adaptasyon enerjisinin sonlu olduğuna dair ipuçları sunmaktadır.

Duygusal Belirtiler
1. Kaygı ve endişe
2. Depresyon
3. Çabuk ağlama
4. Gerginlik
5. Öfke patlamaları
6. Saldırganlık

Bireyler için birçok stres kaynağı saymak mümkündür. Genel olarak stres kaynaklarını gruplandıracak
olursak;
I- Bireyin kendisi ile ilgili stres kaynakları
II- Bireyin yaşadığı genel çevre ile ilgili stres kaynakları
III-Bireyin iş çevresinin oluşturduğu stres kaynakları

Kişinin çevresel stres kaynaklarını başlıklar hâlinde ele alacak olursak (Yates, 1986: 70-75):
• Orta yaş bunalımı,
• Aile sorunları,
• Tekdüzelik,
• Ekonomik güçlükler,
• Siyasi belirsizlikler,
• Teknolojik değişimler olarak sıralamak mümkündür.

Örgütlerde fiziksel çevre koşulları denildiğinde akla gelen bazı faktörler;
• Gürültü,
• Aydınlatma,
• Havalandırma,
• Sıcaklık,
• Nem,
• Basınç,
• Radyasyon olarak sıralanabilmektedir

Örgütlerde oluşan stresin yönetimi ile ilgili izlenecek yolları şu şekilde sıralayabiliriz:
• Çalışan katılımı ile yönetim
• Rollerin belirlenmesi
• Zamanın verimli yönetilmesi
• Sosyal yaşamın desteklenmesi
• Eğitim

Sosyal destekle birlikte işletmelerde ortaya çıkan stresi azaltabilmek mümkün olabilmektedir.
Sosyal desteğin etkilerinden aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
I- Sosyal destek çalışanların stresle başa çıkmalarını kolaylaştırır.
II- Sosyal destek bireylerin çalışma ortamlarına uyumları üzerinde olumlu etkiye sahiptir.
III- Sosyal destek bireyin rolü ile stres kaynağı arasındaki ilişkiyi olumlu yönde değiştirebilmektedir.
IV- Sosyal etkileşim bireylerin olaylara bakış açısının genişlemesine ve değişmesine katkı
sağlamaktadır.

Stres kavramının araştırılmasında öncü bilim insanlarının başında Selye gelmektedir. Selye’ye göre stres bireyi etkileyen çevresel uyarıcı olarak ifade edilmektedir. 1950 yılında yaptığı bir çalışmadan sonra stres terimini, organizmanın içindeki çevreye karşı aldığı bir durum olarak tanımlamıştır. 1956 yılında yaptığı çalışmalar neticesinde Selye stres kavramını “vücuda yüklenilen herhangi bir olumsuzluğa karşı, vücudun tepkisi” olarak tanımlamaktadır.

Latince “stringere” sözcüğünden gelen stres kavramı, 17. yüzyılda felaket, bela, musibet, dert, keder, elem gibi farklı anlamlarda karşımıza çıkmaktadır. 18. yüzyıldan sonra ise stres kavramı güç, baskı, zorlanma gibi anlamlarla nesnelere, bireye, vücuda ve ruhsal yapı- ya yönelik olumsuz ortaya çıkaran bir etken olarak kullanılmıştır.

Fiziksel Belirtiler:

Duygusal Belirtiler:

Zihinsel Belirtiler:

Sosyal Belirtiler:

Hans Selye (1956: 29-40) bireyin uzun süre strese maruz kalması sonucu “adaptasyon hastalıkları” oluşacağını ileri sürmüştür. Omurgalılar ve diğer organizmalar arasında evrensel bir stres yanıtı olarak kabul gören Genel Adaptasyon Sendromunu (GAS) tanımlamıştır. Bireylerde organizma strese karşı farklı aşamalarda farklı tepkiler vermektedir.

Bu aşamalar alarm, direnç ve tükenme aşamasıdır. GAS üç aşamalı yapısı sayesinde vücudumuzun uyarılabilirliğinin veya adaptasyon enerjisinin sonlu olduğuna dair ipuçları sunmaktadır.

Bireylerin sergiledikleri bazı tutum ve davranışlar da strese neden olabilmektedir. Bireyde var olan mükemmeliyetçilik duygusu, acelecilik, çok çalışma isteği, yapamayacağından fazla işi yüklenmek, iş kaygısı, başkalarını memnun etme duygusu gibi etkenler bireyde stresin oluşmasına neden olabilmektedir.

Acelecilik: İnsanlarda acelecilik çoğu zaman meşgul oldukları işi bir an önce bitirmeye yönlendirir. Kısa sürede bitirilmesi gereken işlerde bu dürtü oldukça faydalıdır. İnsanların enerjisi zamana karşı yarıştıklarında en üst seviyeye çıkabilmektedir ve bu tür enerjiler aşırı stres kaynağı değil yaratıcı bir gerilimdir. Yine bireylerde zaman baskısı aceleciliğin bütün yönlerini ortaya çıkarmakta ve bu durumda yapılan işte hata oranını yükseltmektedir. Hatalara sebep olan acelecilik de dolaylı yoldan verimliliği olumsuz yönde etkilemektedir.

Derin gevşeme olayı; vücudun sinirsel durumu olmakla birlikte, zihinsel ve fiziksel olarak rahatlaması için vücudun pasif bir hâle gelmesi duru- mudur. Bu olay genelde bedeni kontrol altına almak isteyen uğraşlar doğrultusunda oluşmaktadır. Bedeni kontrol etmek için yapılması gereken en önemli olay nefes kontrolünü sağlamaktır. Derin nefes alırken göğüs kafesinin genişlemesi ve diyafram kasının geri çekilmesi esnasında zihnimizde var olan bütün düşünceleri atmak gerekmektedir. Çok yönlü stres sebepleri organizmada kasların ve vücudun gerginleşmesine neden olmaktadır. Bu gerginlikleri üzerlerinden atamayan bireyler günlük yaşantılarını rahat bir şekilde devam ettiremezler. Günlük hayatımızda rahat bir yaşam sürmek istiyorsak bazı dinlenme ve gevşeme tekniklerini uygulamamız gerekmektedir. Bu tekniklere güzel hayaller kurmak, günlük sıkıntıları unutturan hobilerle uğraşmak, deliksiz ve derin bir uyku çekmek ve dinlendirici müzikler dinlemek derin gevşeme teknikleri arasında bulunmaktadır

Fiziksel Egzersizler, stresin insan vücudunda olumsuz etkilerini ve baskılarını azaltan stres yönetim teknikleri arasında yer alan önemli bir faktördür. Bisiklete binme, kültür-fizik, ata binme, jimnastik ve yüzme gibi basit bir şekilde yapılabilen hareketlerin bütünüdür. Yapılan araştırmalar bu hareketlerin herhangi bir yarış içinde olmadan eğlence amaçlı yapıldığında stresin organizma üzerindeki etkilerini en alt seviyeye düşürdüğünü savunmaktadır. Fiziki egzersizlerin önemli faydalarından birisi de dolaşım sistemini düzenli hâle getirmesi ve kasları güçlendirmesidir. Ayrıca yüzme egzersizleri yüksek tansiyonu olan kişilerin kan basıncını düşürerek bireylerde fayda sağlamaktadır. Farklı egzersiz hareketlerinin kalp hastalıklarını geciktirmekte ve hatta bazen önleye- bilmekte olduğu bilinmektedir.

Örgütlerde fiziksel çevre koşulları denildiğinde akla gelen bazı faktörler;

• Gürültü,
• Aydınlatma,
• Havalandırma,
• Sıcaklık,
• Nem,
• Basınç,
• Radyasyon olarak sıralanabilmektedir.

Örgütün fiziksel çevre şartlarının çalışanların üzerine etkileri incelendiğinde özellikle aydınlatma, havalandırma ve gürültünün çalışanların psikolojik durumlarına olumsuz etkide bulunduğu ve doğrudan stres kaynağı olduğu söylenebilir.

Örgüt içerisinde çalışanların kariyer gelişimlerini etkileyen yeterli olanaklara sahip olamamaları, çalışanların kendilerini geliştirmelerinin engellenmesi veya terfi fırsatlarının olmaması ve işsizlik gibi korkular strese neden olmaktadır. Çalışanların belirli bir yaştan sonra fiziki güçlerinin azalması ve kendilerini yenilememeleri sonucu bilgi birikimlerinin yetersiz olması işten çıkarılma korkusuna bürünmelerine ve bunun sonucu olarak da stresli bir çalışma yaşamına neden olmaktadır.

İşletmelerde çalışanların değerlendirmelerinin adil bir şekilde yapılmaması, değerlendirmeye alınan standartların uygunsuz olması, stres kaynağı olarak örgütlerde karşımıza çıkmaktadır. Terfi olanağının olmaması veya terfilerin subjektif değerlendirmeler ile yapılması, terfilerin hızlı ve yetersiz olması, işletme içerisinde bilgilendirmelerin yetersiz olması gibi etkenler çalışanların kariyer gelişimini etkilemesi sebebiyle strese neden olabilmektedir. Örgüt içerisinde hiyerarşik yapının ve ödül-ceza sisteminin adil olmaması ve inandırıcılığını yitir- mesi çalışanların kariyerleri için endişe etmesine ve doğal olarak da stres altında çalışmalarına etki etmektedir