YÖNETİM SİSTEMLERİ VE RİSK YÖNETİMİ

Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) 2001 yılında getirdiği bir yoruma göre, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi, iş sağlığı ve güvenli- ği (İSG) politikalarını ve hedeflerini oluşturmak ve bu hedeflere ulaşmak için kullanılan birbiriyle ilişkili veya birbiriyle etkileşim halindeki unsurlar kümesidir.

OHSAS 18001 bütün sektörlere ve faaliyetlere uygulanabilen, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin kuruluşların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesi için kullanılan etkin bir araçtır. Bu standart yardımıyla iş sağlığı ve güvenliği risklerinin belirlendiği, analiz edildiği ve önlemlerle asgari seviyeye indirildiği, yasal mevzuata uyumlu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hedeflerin bulunduğu ve bunların gerçekleştirilmesi için uygulamaların hayata geçirildiği bir yönetim sistemi olan bu standart Türkiye’de ise, 2001 yılında, ‘TS 18001’ olarak yayımlanmıştır.

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi temel kavramları şu şekilde sıralanabilir:

İSG Politikası, Kuruluş, Prosedür, İş yeri, Kayıt, Risk, Risk değerlendirmesi, Tahammül edilebilir risk, Önleme, Düzeltici faaliyet, Tetkik ve Durum tespiti, Sürekli iyileştirme, Olay, Kaza, Sağlığın bozulması, Tehlike şeklindedir.

Bunlar arasında "eğitim" yer almamaktadır.

6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na ve mülga olmuş bazı mevzuata göre işveren ve çalışanların yükümlülükleri aşağıda özetlenmiştir:

I. İşveren çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim dâhil her türlü tedbirin alınması, b) Organizasyon, araç gerecin sağlanması, c) Denetim, d) Risk değerlendirmesi, e) Çalışanlara görev verirken işe uygunluk, f) Hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girişlerin engellenmesi.

(II) İş yeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz,

(III) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri işverenin sorumluluklarını etkilemez,

(IV) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.

I,II,III,IV

Bir işveren, iş yerinde; Denetim, Eğitim, Risk Değerlendirmesi, İSG Hizmetleri, Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele ve İlk Yardım, Tahliye, Sağlık Gözetimi, Koordinasyon, Görüş Alma ve Katılım sağlamakla yükümlüdür.

Bir işyerinde uygulanan kalite yönetim sistemi ile finansal yönetim sistemi, iş yerinde farklı alanlarda görev yapan sistemlerdir. Ancak, Güvenlik Yönetim Sistemi ile İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi için bu söylenemez. Çünkü her iki yönetim sistemi de temelde aynı amaç için görev yapan, birbirlerini destekleyen, doğrudan ilişkili sistemlerdir.

Sürekli iyileştirmeyi ve tüm süreç ve organizasyonlarda uygulanmasını göstermek ve teşvik etmek için, Deming döngüsü, Shewart döngüsü veya PUKO (veya İngilizce; Plan (P), Do, (D), Control (C), Act (A): PDCA) döngüsü olarak da bilinen sürekli iyileştirme döngüsü sürekli yorumlanarak uygulanmaya çalışılmıştır. Türkçede bu döngü, genel olarak, Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem al unsurlarının baş harflerini içeren PUKÖ olarak adlandırılmaktadır.

Bir makinenin bozulmasının kuruluş için iki ekonomik sonucu olacaktır. İlk olarak makine ve teçhizatı eski haline getirebilmek için bir onarım maliyeti söz konusudur. İkinci olarak makinenin bozuk olduğu dönemde çalışamamasından dolayı bir üretim, gelir ve kâr kaybı meydana gelecektir. Açıkçası kuruluş bu maliyetlerle karşı karşıya gelmemek için yatırım yapmak (makinelerin düzenli olarak servisten geçirilmesi, teknolojilerinin güncellenmesi, kötü durumların planlanması vb.) isteyecektir. Bu rasyonel bir ekonomik tepkidir. Firmanın bu konuda yatırım kararı vermeden önce dört temel hususu netleştirmesi gerekir. Bunlar: Üretimin durması ile ortaya çıkacak toplam maliyeti hesaplamak (problemin büyüklüğü); Bu maliyetleri azaltmak ve performansı koruyabilmek adına en iyi yatırım fırsatını sunan stratejik yatırım kararını verebilmek için maliyet ve getiri verilerini anlamak (Ne yararlı olabilir?); Yatırımın başarısını nasıl ölçeceğini bilmek (Yatırımın getirisini hesaplayabilmek); Yatırımın değerini bütçeyi elinde tutanlara nasıl anlatacağını bilmek.

"Yatırımın değerini korumak için mali kaynak sağlamak" bu aşamada gerekli değildir.

OHSAS 18001, kuruluşların kalite, çevre ve iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerini entegre edebilmelerini sağlamak amacıyla ISO 9001 (QMS) ve ISO 14001 (EMS) standartlarıyla uyumlu olacak şekilde geliştirilmiştir.

Bir iş yerinde İşveren, Yönetim Temsilcisi, İş Yeri Hekimi, Teknik Emniyet Uzmanı, Sivil Savunma Uzmanı, Sendika Temsilcisi, Çalışan Temsilcisi, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu, İş Güvenliği Uzmanı, Acil Durum Ekipleri, önemli fonksiyonları olan İSG elemanlarıdır.

Günümüzde İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) yönetim sistemi olarak en çok kullanılan yö­netim sistemi ‘OHSAS 18001’ olmuştur (İngilizce; Occupational Health and Safety Assessment Se­ries). Bu yönetim sistemi, kurum ve kuruluşların İSG risklerini kontrol etmek ve performanslarını geliştirmek maksadıyla İngiliz Standartları Ensti­tüsü (BSI) tarafından geliştirilen, risk değerlendirmesine dayalı bir yönetim sistemidir.

OHSAS 18001 (2007) iş sağlığı ve güvenliği yöne­tim sistemi standardının son sürümü ISO 45001 (2018) entegre yönetim sistemi 2018 yılı Mart ayı içerisinde yayımlanmıştır.

İş sağlığı ve güvenliğinin kuruluşların, işletmelerin ekonomik faaliyetleri içerisindeki yeri şu şekilde irdelenmiştir; ‘üretim faktörlerinin toprak, serma­ye, işgücü ve girişim olduğu anlatılır.

Üretim faktörlerine dikkatlice bakıldığında insanın hem iş gücü olarak hem de bütün üretim faktörlerini yöneten müte­şebbis olarak en önemli üretim faktörü olduğu an­laşılır. Çalışanlar -bir firmayı diğerlerinden ayıran dinamik potansiyeli oluşturmaları sebebiyle- dai­ma ‘firmanın en büyük varlığı’ olarak kabul edi­lirler.

Önceleri bu maliyetler çalışanlar tarafından karşılanmakta iken, geçen yüzyılın başlarında öncelikle Almanya ve ABD’de kabul edilen kanunlar çerçevesinde ilgili maliyetlerin yükü işçilerden işverenlere aktarılmıştır.

Proaktif, Önleyici, İzleme: Kuruluşun İSG faali­yetlerini uygunluğunun izlenmesi (Hedeflerin ger­çekleşme durumu, İSG denetimlerinin sıklığı, İSG ile ilgili eğitimler ve eğitimlerin etkinliğinin izlen­mesi, Çalışanlardan gelen iyileştirme önerilerinin sayısı, Saha ziyaretlerinin ve etkinliklerinin izlen­mesi, (Sayı, Süre – Sıklık, Tura Katılan Yöneticile­rin Sayısı, Tespit Edilen İyileştirmeye Açık Alanlar, İyileştirilen Alanlar)

Reaktif, Düzeltici, İzleme: Sistemde meydana gelen hataların izlenmesi, analizi, araştırılması, kaydı (Mal Hasarı, Hastalık, Güvensiz davranış, Güvensiz ortam, Kazaya ramak kalmalar, Kazadan kaynaklanan hasar, Raporlanabilir tehlikeli olaylar, İş günü kaybı, Hastalıktan doğan işgünü kaybı, Çalışma Bakanlığı müfettiş raporları.)

b) Çalışanlar, işveren tarafından kendilerine ve­rilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda, özellikle; 1) Makina, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını doğru şekilde kullanmak, 2) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve kullanım­dan sonra muhafaza edildiği yere geri koymak,……. ile yükümlüdürler.

Çünkü her iki yönetim sistemi de temelde aynı amaç için görev yapan, birbirleri­ni destekleyen, doğrudan ilişkili sistemlerdir. GYS, çoğu zaman İSG yönetim sistemini kapsamakta­dır.

İSG yönetim sistemi şartları altı ana başlık altın­da toplanmıştır. Bunlar: (1) Genel Şartlar, (2) İSG Politikası, (3) Planlama (4) Uygulama ve İşletme, (5) Kontrol, (6)Yönetimin Gözden Geçirmesi’dir