İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ve Standartları

İş sağlığı ve güvenliği (İSG) yönetim sistemi hakkında farklı tanımlar bulunmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) 2001 yılındaki yoruma göre, İSG yönetim sistemi, İSG politikalarını ve hedeflerini oluşturmak ve bu hedeflere ulaşmak için kullanılan birbiriyle ilişkili veya birbiriyle etkileşim halindeki unsurlar kümesidir.

İş sağlığı ve güvenliği (İSG) yönetim sisteminin ana unsurlarından olan İSG yönetim stratejilerinin gelişimi on dokuzuncu yüzyılda başlamış ve üç aşamada gerçekleşmiştir. 1960’larda sona eren ilk aşamada, sanayileşme ülkeleri İSG ile ilgili ilk yasaları geliştirdiler. 1980’lere kadar süren ikinci aşamada, bu ülkeler Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde iş güvenliği ve sağlık koruma sistemlerinde yoğun reformlar ve iyileştirmeler yaptılar. 1980’lerin sonlarında başlayan ve bugün de devam eden üçüncü aşamada, İSG yönetim yöntemlerine sistematik bir yaklaşım standartlaştırılmış ve küresel olarak yaygınlaştırılmaktadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) yönetim sistemi olarak İngiliz Standartları Enstitüsü (BSI) tarafından geliştirilen ve en çok kullanılan yönetim sistemi ‘OHSAS 18001 (İngilizce; Occupational Health and Safety Assessment Series), kurum ve kuruluşların İSG risklerini kontrol etmek ve performanslarını geliştirmek amacıyla geliştirilmiştir. Asıl özelliği ise önleyici risk bazlı bir yaklaşım olmasıdır. Bununla beraber, gerekli kontrol mekanizmalarını, düzeltici faaliyetleri ve geriye dönme mekanizmalarını da içermektedir.

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG), çalışanların, geçici çalışanların, yüklenici personelinin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen faktörler ve şartları ifade eder.

İSG Yönetim Sistemi (İSG-YS), kuruluşun faaliyetleri ile ilgili İSG risklerinin yönetimini kolaylaştıran tüm yönetim sisteminin bir parçasıdır. İSG-YS, kuruluşun yapısını, planlama faaliyetlerini, sorumluluklarını, süreç ve uygulamalarını kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesi, uygulanması, iyileştirilmesi, başarılması, gözden geçirilmesi ve sürdürülmesi için gerekli kaynakları kapsar.

Tahammül Edilebilir (Katlanılabilir) Risk, kuruluşun yasal zorunluluklara ve kendi iş sağlığı güvenliği politikasına göre, katlanabileceği düzeye indirilmiş risktir.

Tetkik, inceleme ve araştırma anlamlarına gelmektedir. Kalite ile ilgili faaliyetlerin ve sonuçlarının planlanan düzenlemelere uyup uymadığının, bu düzenlemelerin amaca uygunluğunun, etkin olarak uygulanıp uygulanmadığının, sistematik, tarafsız, dokümanlara ve beyanlara dayanılarak, incelenmesidir.

Tehlike, insanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin hasar görmesi, iş yeri orta­mının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine neden olan kaynak veya durum olarak tanımlanır. Buna bağlı olarak, Tehlike tanımlaması da, bir tehlikenin varlığını tanıma ve özelliklerini tarif etme prosesidir.

İşveren çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bunun için işveren; a) mesleki risklerin önlenmesi, eğitim dâhil her türlü tedbirin alınmasını; b.) organizasyon, araç gerecin sağlanmasını; c) denetimin yapılmasını; d) risk değerlendirmesi yapılmasını; e) çalışanlara görev verirken işe uygunluğun sağlanmasını ve f) hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girişlerin engellenmesi konusunu takip eder.

İş yerlerinde tek bir yönetim sistemi kullanılmaz çünkü; iş yerlerinde uygulanan farklı yönetim sistemlerinin her biri, belirli bir amaç ya da iş yerinin belirli bir faaliyeti ile ilgilidir. Örneğin bir işyerinde uygulanan kalite yönetim sistemi ile finansal yönetim sistemi, iş yerinde farklı alanlarda görev yapan sistemlerdir.

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Politikası; kuruluşun üst yönetimi tarafından resmen ifade edildiği şekliyle, kuruluşun İSG performansına (Kuruluşun İSG riskleri yönetiminin ölçülebilir sonuçları) ilişkin genel niyetleri ve yönünü ifade eder.

İş Sağlığı ve Güvenliği Standartları sadece çalışanlarda davranış değişikliği oluşturmaz, aynı zamanda kuruluşta da bir güvenlik kültürünün oluşmasına hizmet eder. Bu hem kuruluşta güvenlikle ilgili faaliyetlerin sürdürülebilir olmasını sağlar hem de şirketin ‘sosyal açıdan sorumluluklarını yerine getiren bir kuruluş’ olarak algılanmasını sağlayarak imajının güçlenmesine katkı sağlar. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili standartlar ve çalışanların bu doğrultuda eğitilmeleri iş kazaları ve meslek hastalıklarını önemli ölçüde azaltabilmektedir.

Günümüze kadar, sürekli iyileştirmeyi ve tüm süreç ve organizasyonlarda uygulanmasını göstermek ve teşvik etmek için, Deming döngüsü, Shewart döngüsü veya PUKO (veya İngilizce; Plan (P), Do, (D), Control (C), Act (A): PDCA) döngüsü olarak da bilinen sürekli iyileştirme döngüsü sürekli yorumlanarak uygulanmaya çalışılmıştır. Türkçede bu döngü, genel olarak, Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem al unsurlarının baş harflerini içeren PUKÖ olarak adlandırılmaktadır

Çalışma yaşamında bir kuruluşta standart ve yönetim sistemi oluşturmak şüphesiz bir maliyet gerektirmektedir. Buna rağmen, gerçek bir analiz yapıldığında bu maliyetin kuruluşun diğer maliyetlerinin ve de olabilecek herhangi bir yaralanma veya ölümle sonuçlanabilecek iş kazası ve meslek hastalığından dolayı ortaya çıkacak maddi ve manevi kayıpların yanında neredeyse hiç kıymeti olamayacak bir değerdir. Ayrıca işin taşıdığı riskler çoğu durumda çalışanlar tarafından tam olarak bilinmemektedir.

tehlike ve riskleri ortadan kaldırmak, (2) İSG tehlikelerine maruz kalan çalışanlar için bu tehlike ve riskleri en aza indirmek, (3) Kuruluş için uygulanabilir bir İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi tesis etmek, (4) İSG faaliyetlerinde sürekli gelişmek, iyileşmek, (5) Kuruluşun İSG hedeflerine erişebilmek, (6) Kuruluşa İSG politikasını geliştirme, İSG ile ilgili ortaya konan hedefleri ve süreçleri belirleme, İSG performansının iyileştirilmesi için kararları alma ve sistemin hedeflere uygunluğunu gösterme konularında sistematik bir imkân sunmak, olduğu söylenebilir.

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) standardının, bir kuruluşa İSG politikasını geliştirme, politika taahhütlerini gerçekleştirecek hedefleri ve prosesleri belirleme, gerektiğinde performansın iyileştirilmesi için tedbir alma ve sistemin bu standardın gereklerine uygunluğunu gösterme konularında sistematik bir imkân sağlamaktadır. İSG standardının genel amacı, sosyo‑ekonomik denge içinde iyi İSG uygulamalarını desteklemek ve teşvik etmektir. 

OHSAS İngilizce Occupational Health and Safety Assessment Series kelimelerinin baş harflerinin kısaltılmasında oluşmuştur. Türkçe anlamı İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi demektir.

OHSAS 18001 ise İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sisteminin standart hâline getirilmesi ile oluşmuş uluslararası standarttır.

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) yönetim sistemi şartlarının altı ana başlıkları; (1) Genel Şartlar, (2) İSG Politikası, (3) Planlama, (4) Uygulama ve İşletme, (5) Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler ve (6) Yönetimin Gözden Geçirmesi’dir

İSG yönetim sistemi dokümantasyonu şu konuları içermelidir: a) İSG politikası ve hedefleri, b) İSG yönetim sisteminin kapsamının açıklaması, c) Yönetim sisteminin ana elemanları ve bunların arasındaki etkileşimin açıklaması ve ilgili dokümanlara atıf, d) Bu İSG standardının gerektirdiği dokümanlar, kayıtlar dâhil, e) İSG risklerinin yönetilmesine ilişkin olarak proseslerin etkin biçimde planlanması, yürütülmesi ve kontrolü için kuruluş tarafından gerekli olduğu belirlenen dokümanlar, kayıtlar dâhil.