YÖNETİM BİLİMİ II

19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl ortalarına kadar yöneylem araştırmasının ilk adımları olarak görülebilecek uygulamalara rastlanmaktadır. Savaş yıllarına kadar yöneylem araştırması uygulamaları olarak ele alınabilecek çalışmalardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• 1890’lar; Frederick W. Taylor, üretimde işlemleri geliştirmede bilimsel yaklaşımları uygulayarak “Bilimsel Yönetimi” geliştirmiştir. Taylor sonraki yıllarda “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” adlı eseri yayımlamıştır.

• 1900’ler; Henry Gantt, makine iş tamamlama sürelerini minimum kılmak amacıyla bir kontrol şeması geliştirmiştir. Andrey A. Markov, sistemlerin zaman içerisinde nasıl değiştiğini çalışmıştır (Markov Süreçleri). Yine aynı dönemde genel atama yaklaşımı geliştirilmiştir.

• 1910’lar; F.W. Harris, optimum sipariş miktarını belirlemek amacıyla yaklaşımlar geliştirmiştir (Envanter Teorisi). A. K. Erlang, 1917 yılında çalıştığı telefon firmasında ortaya çıkan yığılma probleminin çözümüne yönelik elde ettiği araştırma sonuçlarını yayımlamıştır (Kuyruk Teorisi). Erlang, telefon görüşmeleri arasında geçen bekleme süresi ortalamasını belirlemek için bir formül geliştirmiştir.

• 1920’ler; William Shewhart, kontrol grafiklerini ortaya koymuş. H. Dodge ve H. Roming kabul örneklemesi yöntemini (üretimde malların kabul edilmesi için küçük örneklerin alınıp incelenmesi) geliştirmiştir.

• 1930’lar; Jon von Neuman ve Oscar Morgenstern, oyun teorisi alanına değerli katkılar yapmıştır.

• 1940’lar; İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde matematiksel modellerin kullanılması söz konusu olmuştur. George B. Dantzig ve Kantorovich, doğrusal programlama (doğrusal amaç ve kısıtlayıcılara sahip problemler) için genel çözümler üretmiştir. Doğrusal programlama yöneylem araştırmasının en yaygın kullanıldığı alan olma özelliğine taşır. Dantzig, doğrusal programlama problemlerinin çözümü için simpleks yöntemini geliştirmiştir.

Doğru cevap A'dır.

1930’lu yıllarda yeni bir alan olarak Yöneylem Araştırması, İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde bilimsel yöntemin başarılı uygulamaları ile ortaya çıkmış; son yıllarda da çok hızlı büyüme göstermiştir. Savaş sonrasında ise yöneylem araş- tırması askerî alandan, kamu ve endüstri alanlarına doğru genişlemiştir. Yöneylem araştırması terim olarak her ne kadar 1930’ların sonlarında kullanılmaya başlansa da kökleri 19. yüzyılın başlarına uzanmaktadır. Bu dönemde yöneylem araştırmasının ilk adımları olarak görülebilecek uygulamalara rastlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Ülkemizde yöneylem araştırmasına ilişkin çalışmalar incelendiğinde yöneylem araş- tırmasıyla ilgili çalışmalarının savunma alanında başladığı görülür. İlk yöneylem araştırması birimi Genel Kurmay Başkanlığında 1960’lı yıllarda kurulmuştur. Savunma alanı dışında ilk yöneylem araştırma takımı ise 1965’te Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumunda (TÜBİTAK) kurulmuştur. Doğru cevap E'dir.

Yükseköğretimde yöneylem araştırması konularına ilk kez İstanbul Teknik Üniversitesi'nde yer verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yöneylem araştırmasının bugüne kadar bu alanda çalışan pek çok araştırmacı tarafından farklı tanımlarının yapıldığı görülür. Bu tanımlardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir:

Doğru cevap D'dir.

Yöneylem araştırmasının üç temel özelliği bütünleşik yaklaşım, disiplinlerarası yaklaşım ve bilimsel yöntemdir. Yöneylem araştırmasında sorunlara çözüm aranırken o sorunun ait olduğu örgütün bütün unsurları, çevresi ve diğer unsurlarla olan etkileşimi göz önünde tutulur. Başka bir deyişle ele alınan olay, sorun bağlantılı olduğu sistemin tamamı içinde düşünülür. Sorunlar geniş bir bakış açısı ile ele alınır. Bunun nedeni ise örgütün herhangi bir bileşeninde meydana gelecek değişikliğin diğer bileşenleri de etkilemesidir. Yöneylem araştırmasının sorunu bütünleşik yaklaşımla, başka bir deyişle geniş bir bakış açısı ile ele almasıyla örgütün bileşenleri arasındaki amaçların çatışmalarının önüne geçerek örgütün tümü için en iyi aranır. Bütünleşik yaklaşım problem çözümünde birimlerin bireysel amaçlardan çok takım çalışması ile örgütün ortak amaca yönelmesini sağlar. Doğru cevap C'dir.

Sistemin Gözlenmesi: Yöneylem araştırmacısının sorunu etkileyen parametrelerin değerini belirleyebilmek amacıyla veri topladığı aşamadır. Bazı durumlarda parametre değerlerine doğrudan ulaşılamaz, bu durumda parametre değerlerinin öngörüsünü yapabilmek için veri toplanır. Bu adımda elde edilen değerler sorunun çözümüne ilişkin sorunu temsil edecek matematiksel modelin kurulmasında ve modelin değerlendirilmesinde kullanılır. Doğru cevap E'dir.

Envanter modelleri: Satın alma, sipariş ve elde bulundurma maliyetlerini izleme amacıyla tasarlanmış modellerdir. Doğru cevap B'dir.

Markov karar modelleri: Tekrarlı denemelerle sistemlerin zaman içerisinde nasıl gelişeceğine yönelik çalışmalarda kullanılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sınırlılıklar;

Doğru cevap A'dır.

Matematiğin ve bilimsel yöntemin askerî operasyonlara (işlemlere) birlikte uygulanması yöneylem araştırması olarak isimlendirilmiştir. Yöneylem araştırması terim olarak her ne kadar İkinci Dünya Savaşı sırasında 1930’larda kullanılsa da köklerinin çok daha öncesine dayandığını söylemek mümkündür. Yöneylem araştırmasının izlerine organizasyonların yönetiminde bilimsel yaklaşımın kullanılmasının başlamasıyla rastlıyoruz.

1890’lar; Frederick W. Taylor, üretimde işlemleri geliştirmede bilimsel yaklaşımları uygulayarak “Bilimsel Yönetimi” geliştirmiştir. Taylor sonraki yıllarda “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” adlı eseri yayımlamıştır. •1900’ler; Henry Gantt, makine iş tamamlama sürelerini minimum kılmak amacıyla bir kontrol şeması geliştirmiştir. Andrey A. Markov, sistemlerin zaman içerisinde nasıl değiştiğini çalışmıştır (Markov Süreçleri). Yine aynı dönemde genel atama yaklaşımı geliştirilmiştir. •1910’lar; F.W. Harris, optimum sipariş miktarını belirlemek amacıyla yaklaşımlar geliştirmiştir (Envanter Teorisi). A. K. Erlang, 1917 yılında çalıştığı telefon firmasında ortaya çıkan yığılma probleminin çözümüne yönelik elde ettiği araştırma sonuçlarını yayımlamıştır (Kuyruk Teorisi). Erlang, telefon görüşmeleri arasında geçen bekleme süresi ortalamasını belirlemek için bir formül geliştirmiştir. •1920’ler; William Shewhart, kontrol grafiklerini ortaya koymuş. H. Dodge ve H. Roming kabul örneklemesi yöntemini (üretimde malların kabul edilmesi için küçük örneklerin alınıp incelenmesi) geliştirmiştir. •1930’lar; Jon von Neuman ve Oscar      Morgenstern, oyun teorisi alanına değerli katkılar yapmıştır. •1940’lar; İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde matematiksel modellerin kullanılması söz konusu olmuştur. George B. Dantzig ve Kantorovich, doğrusal programlama (doğrusal amaç ve kısıtlayıcılara sahip problemler) için genel çözümler üretmiştir. Doğrusal programlama yöneylem araştırmasının en yaygın kullanıldığı alan olma özelliğine taşır. Dantzig, doğrusal programlama problemlerinin çözümü için simpleks yöntemini geliştirmiştir.

1890’lar; Frederick W. Taylor, üretimde işlemleri geliştirmede bilimsel yaklaşımları uygulayarak “Bilimsel Yönetimi” geliştirmiştir. Taylor sonraki yıllarda “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” adlı eseri yayımlamıştır. •1900’ler; Henry Gantt, makine iş tamamlama sürelerini minimum kılmak amacıyla bir kontrol şeması geliştirmiştir. Andrey A. Markov, sistemlerin zaman içerisinde nasıl değiştiğini çalışmıştır (Markov Süreçleri). Yine aynı dönemde genel atama yaklaşımı geliştirilmiştir. •1910’lar; F.W. Harris, optimum sipariş miktarını belirlemek amacıyla yaklaşımlar geliştirmiştir (Envanter Teorisi). A. K. Erlang, 1917 yılında çalıştığı telefon firmasında ortaya çıkan yığılma probleminin çözümüne yönelik elde ettiği araştırma sonuçlarını yayımlamıştır (Kuyruk Teorisi). Erlang, telefon görüşmeleri arasında geçen bekleme süresi ortalamasını belirlemek için bir formül geliştirmiştir. •1920’ler; William Shewhart, kontrol grafiklerini ortaya koymuş. H. Dodge ve H. Roming kabul örneklemesi yöntemini (üretimde malların kabul edilmesi için küçük örneklerin alınıp incelenmesi) geliştirmiştir. •1930’lar; Jon von Neuman ve Oscar            Morgenstern, oyun teorisi alanına değerli katkılar yapmıştır. •1940’lar; İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde matematiksel modellerin kullanılması söz konusu olmuştur. George B. Dantzig ve Kantorovich, doğrusal programlama (doğrusal amaç ve kısıtlayıcılara sahip problemler) için genel çözümler üretmiştir. Doğrusal programlama yöneylem araştırmasının en yaygın kullanıldığı alan olma özelliğine taşır. Dantzig, doğrusal programlama problemlerinin çözümü için simpleks yöntemini geliştirmiştir.

1940’lar; İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde matematiksel modellerin kullanılması söz konusu olmuştur. George B. Dantzig ve Kantorovich, doğrusal programlama (doğrusal amaç ve kısıtlayıcılara sahip problemler) için genel çözümler üretmiştir. Doğrusal programlama yöneylem araştırmasının en yaygın kullanıldığı alan olma özelliğine taşır. Dantzig, doğrusal programlama problemlerinin çözümü için simpleks yöntemini geliştirmiştir.

Ülkemizde yöneylem araştırmasına ilişkin çalışmalar incelendiğinde yöneylem araştırmasıyla ilgili çalışmalarının savunma alanında başladığı görülür. İlk yöneylem araştırması birimi Genel Kurmay Başkanlığında 1960’lı yıllarda kurulmuştur. Savunma alanı dışında ilk yöneylem araştırma takımı ise 1965’te Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumunda (TÜBİTAK) kurulmuştur. Yükseköğretimde yöneylem araştırması konularına, ilk kez İstanbul Teknik Üniversitesinde yer verilmiştir (Kara,1979: 24). Sonraki yıllarda ise yöneylem araştırması pek çok yükseköğretim kurumunda temel ders olarak verilmeye başlanmıştır. Bu gelişmeleri ülkemizde konuya ilişkin yayınların yapılması, 1975 yılında Yöneylem Araştırması Derneği kuruluşu izlemiştir.

Yükseköğretimde yöneylem araştırması konularına, ilk kez İstanbul Teknik Üniversitesinde yer verilmiştir (Kara,1979: 24). Sonraki yıllarda ise yöneylem araştırması pek çok yükseköğretim kurumunda temel ders olarak verilmeye başlanmıştır. Bu gelişmeleri ülkemizde konuya ilişkin yayınların yapılması, 1975 yılında Yöneylem Araştırması Derneği kuruluşu izlemiştir.

Yöneylem araştırmasının bugüne kadar bu alanda çalışan pek çok araştırmacı tarafından farklı tanımlarının yapıldığı görülür. Bu tanımlardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir (Öztürk, 2011: 6): •Yöneylem araştırması karar vermeye bilimsel bir yaklaşımdır. •Gerçek hayat sistemleri için sayısal araçların kullanımıdır. •Bilimsel karar vermedir. •Yöneylem araştırması yönetim bilimidir. •Yöneylem araştırması bir karar analizidir. •Yöneylem araştırması bir tasarım analizidir. •Yöneylem araştırması rakama dökülmüş bir sağduyudur. •Yöneylem araştırması faaliyetlerin sistemli bir şekilde araştırılmasıdır. •Yöneylem araştırması problem çözme bilimidir. •Yöneyle araştırması, özel ve kamu olmak üzere tüm üretim veya hizmet işletmelerinin karşılaştığı problemlere, bilimsel yaklaşım içinde takım çalışmasıyla en iyi çözümü araştıran bir bilim dalıdır. •Örgütlerin tasarım, kuruluş ve işletiminde karşılaşılan sorunların bilimsel olarak araştırılarak belirlenmesi, tanımlanması, modellenmesi ve çözümlenmesinde kullanılan uygulamalı bir bilim dalıdır.

Sistem: Sistem, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere birbirine bağlı parçalar topluluğu olarak ifade edilebilir. Sistemi oluşturan parçalar (ögeler) birden fazladır ve birbirleri ile ilişkilidir. Disiplinlerarası Yaklaşım: Yöneylem araştırmasının uğraşı alanı dikkate alındığında tek bir kişinin, yöneylem araştırmasının tüm konularında veya ele alınan sorunların çözümünde uzman olması beklenmemelidir (Öztürk, 2011: 5). Ele alınan sorunlara yönelik yöneylem araştırması çalışması takım çalışmasını gerekli kılabilmektedir. Bilimsel Yöntem: Yöneylem araştırmasının problemin tanımlanması, sistemin gözlenmesi, sorunun matematiksel modelinin kurulması, modelin doğrulanması, modelin çözümü ve uygun bir seçeneğin seçilmesi, sonuçların karar vericiye sunumu ve önerinin uygulanması ve izlenmesi gibi bir dizi işlem gerçekleştirilir.

Takım Üyesi  

Uzmanlık Alanı

Kimya Mühendisi 

Ürün karışım gereksinimlerinin belirlenmesi

Ekonomist 

Petrol ürünlerinin fiyatlarının öngörüsü

Pazarlama uzmanı 

Benzin talebinin öngörüsü

Finansman uzmanı

Nakit akışının analizi

Muhasebe uzmanı

Nakit akışı/Vergi gereklilikleri

Üretim yöneticisi 

Üretim kapasitesinin analizi

Lojistik uzmanı 

Rafine edilmiş petrol ürünlerinin dağıtımı

Problem tanımlandıktan sonra problemin yapısına uygun bu sorunu ideal bir şekilde temsil edecek bir matematiksel model geliştirilir. Model gerçek bir nesnenin ya da durumun gösterimidir ve sistemin özellikleri temel alınarak oluşturulur. Modellerin farklı şekillerde sınıflandırılması söz konusudur. Bu bölümde modellerin yapılarına göre sınıflandırılmasına yer verilecektir. Modeller yapılarına göre; fiziki, analog ve matematiksel modeller olmak üzere üç grupta toplanırlar (Öztürk, 2011: 20). Fiziki modeller; gerçek durumun belirli bir ölçeğe göre küçültülmüş durumudur. Bina, uçak ve gemi maketleri fiziksel modellere örnek oluşturur. Fiziki modeller araştırılacak sistemin gerçek görünümünü taşımakla birlikte nicel karar almada kullanılmamaktadır. Analog modeller; gerçek sistem görünümünü taşımayan ancak çalışılan sistemi temsil eden onun gibi hareket eden ve sistemi algılatan modellerdir. Örneğin organizasyon şeması kutular ve oklarla organizasyon yapı, yetki ve sorumluluk ilişkilerini temsil etmektedir. Matematiksel model ise bir sürecin ya da sistemin durumunu açıklayan denklemleri içerir. Başka bir deyişle sorunun matematik modeli sorunun özünü matematik ifadeler ile gösteren denklem sistemidir (Öztürk, 2011: 9). Denklem sisteminde ögelerarası ilişkiler ve sistem-çevre ilişkilerinin ifadesi eşitlikler ve/veya eşitsizliklerden oluşur. Matematiksel modelin oluşturulması ise problemin anlaşılarak ifade edilmesi ve bu kelimelerden oluşan anlatımın matematiksel ifadelere dönüştürülmesi sürecidir.