YÖNETİM BİLİMİ II - Deneme Sınavı - 13

Toplam Kalite Yönetimi felsefesinin ve tekniğinin gelişmesinde birinci derecede rol oynayan W. Edwards Deming hem kavramsal hem de pratik katkılarıyla literatürde önemli bir yer işgal etmektedir.

Taylorizm: Frederick Winslow Taylor (1856-1915) tarafından geliştirilen, “bilimsel yönetim” de denen, endüstrideki işleri, kesin biçimde zamanlanabilen ve en etkin biçimde koordine edilebilen bir dizi basit işlemlere ayrıştırma (iş bölümü) yoluyla verimliliğin büyük ölçüde artırılabileceğini savunan üretim yöntemidir.

Deming çemberinde döngü dört adımdan meydana gelmektedir: Planla (Plan) adımında kaliteyi artıracak hedefler belirlenir, projeler tespit edilir. Kalite geliştirme takımı kurularak veriler derlenir, hangi süreçlerin değiştirilmesinin iyileştirici sonuçlar doğuracağı çalışılır. Uygula (Do) olarak bilinen ikinci adımda kaliteyi artıracak değişiklikler hayata geçirilir; süreçte, küçük de olsa iyileştirmeler yapılır; yapılanlar raporlanır ve kontrol için kayıt altına alınır. Üçüncü adımı Kontrol et (Check) adımı meydana getirir. Bu adımda hayata aktarılan değişimin etkileri ölçülür; beklenen değişikliklerin gerçekleşip gerçekleşmediği tespit edilir. Son adım sonuçlara göre önlem al (Act) ya da bazı yazarlar tarafından eyleme geç olarak Türkçeye çevrilmiştir. İlk başlangıçta yapılan değişimin veya denemenin sonuçlarına göre daha kapsamlı ve daha kalıcı değişiklikler yapma aşamasıdır. Beklenen sonuçlar ile gerçekleşen sonuçlar arasında fark olup olmadığı, var ise neden kaynaklandığı, döngünün herhangi bir adımında değişikliğe ihtiyaç olup olmadığı tespit edilir ve gerekli önlemler alınarak kalıcı uygulamalar yapılır.

Sebep-Sonuç Diyagramları: Balık kılçığı olarak da bilinen bu diyagramlar kaliteyi olumsuz etkileyen durumların ana ve tali sebeplerini tanımlamak amacıyla kullanılır.

Dağılma Diyagramları: Kaliteyi etkileyen iki değişken arasındaki bağıntının (korelasyonun) ya da varsa doğrusal ya da doğrusal olmayan ilişkinin tespit edilmesi amacıyla kullanılan bir grafik yöntemdir.

Deming Ödülü: Japonların 1951’den beri örgütlerin kalite geliştirme çabalarına verdikleri bir ödüldür. Japonlara II. Dünya Savaşı ardından verdiği kalite eğitimlerinin etkisiyle ödüle Deming’in adı verilmiştir. 1984’ten beri Japonya dışı örgütlerin başvurularına açılmış bir ödüldür. 1969 yılında Japonya’da düzenlenen ilk Uluslararası Kalite Kontrol Konferansı’ndan bugüne kadar da Deming Büyük Ödülü (eski adıyla Japonya Kalite Madalyası) Japon Bilim Adamları ve Mühendisleri Birliği (JUSE) tarafından verilmektedir. Toyota, Komatsu, Corona, Nikkon, Bridgestone, Philliphs, Fuji gibi firmalar kazananlar arasındadır.

The Malcolm Baldrige National Quality Award: 1987 yılında Amerikan Kongresi tarafında verilmeye başlanmıştır.

ISO 14000 serisi bir örgütün çevre sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini değerlendirmekte kullanılan standartlardır.

19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl ortalarına kadar yöneylem araştırmasının ilk adımları olarak görülebilecek uygulamalara rastlanmaktadır. Savaş yıllarına kadar yöneylem araştırması uygulamaları olarak ele alınabilecek çalışmalardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• 1890’lar; Frederick W. Taylor, üretimde işlemleri geliştirmede bilimsel yaklaşımları uygulayarak “Bilimsel Yönetimi” geliştirmiştir. Taylor sonraki yıllarda “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” adlı eseri yayımlamıştır.

• 1900’ler; Henry Gantt, makine iş tamamlama sürelerini minimum kılmak amacıyla bir kontrol şeması geliştirmiştir. Andrey A. Markov, sistemlerin zaman içerisinde nasıl değiştiğini çalışmıştır (Markov Süreçleri). Yine aynı dönemde genel atama yaklaşımı geliştirilmiştir.

• 1910’lar; F.W. Harris, optimum sipariş miktarını belirlemek amacıyla yaklaşımlar geliştirmiştir (Envanter Teorisi). A. K. Erlang, 1917 yılında çalıştığı telefon firmasında ortaya çıkan yığılma probleminin çözümüne yönelik elde ettiği araştırma sonuçlarını yayımlamıştır (Kuyruk Teorisi). Erlang, telefon görüşmeleri arasında geçen bekleme süresi ortalamasını belirlemek için bir formül geliştirmiştir.

• 1920’ler; William Shewhart, kontrol grafiklerini ortaya koymuş. H. Dodge ve H. Roming kabul örneklemesi yöntemini (üretimde malların kabul edilmesi için küçük örneklerin alınıp incelenmesi) geliştirmiştir.

• 1930’lar; Jon von Neuman ve Oscar Morgenstern, oyun teorisi alanına değerli katkılar yapmıştır.

• 1940’lar; İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde matematiksel modellerin kullanılması söz konusu olmuştur. George B. Dantzig ve Kantorovich, doğrusal programlama (doğrusal amaç ve kısıtlayıcılara sahip problemler) için genel çözümler üretmiştir. Doğrusal programlama yöneylem araştırmasının en yaygın kullanıldığı alan olma özelliğine taşır. Dantzig, doğrusal programlama problemlerinin çözümü için simpleks yöntemini geliştirmiştir.

Doğru cevap A'dır.

1930’lu yıllarda yeni bir alan olarak Yöneylem Araştırması, İkinci Dünya Savaşı sırasında askerî problemlerin çözümünde bilimsel yöntemin başarılı uygulamaları ile ortaya çıkmış; son yıllarda da çok hızlı büyüme göstermiştir. Savaş sonrasında ise yöneylem araş- tırması askerî alandan, kamu ve endüstri alanlarına doğru genişlemiştir. Yöneylem araştırması terim olarak her ne kadar 1930’ların sonlarında kullanılmaya başlansa da kökleri 19. yüzyılın başlarına uzanmaktadır. Bu dönemde yöneylem araştırmasının ilk adımları olarak görülebilecek uygulamalara rastlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Ülkemizde yöneylem araştırmasına ilişkin çalışmalar incelendiğinde yöneylem araş- tırmasıyla ilgili çalışmalarının savunma alanında başladığı görülür. İlk yöneylem araştırması birimi Genel Kurmay Başkanlığında 1960’lı yıllarda kurulmuştur. Savunma alanı dışında ilk yöneylem araştırma takımı ise 1965’te Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumunda (TÜBİTAK) kurulmuştur. Doğru cevap E'dir.

Yükseköğretimde yöneylem araştırması konularına ilk kez İstanbul Teknik Üniversitesi'nde yer verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yöneylem araştırmasının bugüne kadar bu alanda çalışan pek çok araştırmacı tarafından farklı tanımlarının yapıldığı görülür. Bu tanımlardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir:

Doğru cevap D'dir.

Yöneylem araştırmasının üç temel özelliği bütünleşik yaklaşım, disiplinlerarası yaklaşım ve bilimsel yöntemdir. Yöneylem araştırmasında sorunlara çözüm aranırken o sorunun ait olduğu örgütün bütün unsurları, çevresi ve diğer unsurlarla olan etkileşimi göz önünde tutulur. Başka bir deyişle ele alınan olay, sorun bağlantılı olduğu sistemin tamamı içinde düşünülür. Sorunlar geniş bir bakış açısı ile ele alınır. Bunun nedeni ise örgütün herhangi bir bileşeninde meydana gelecek değişikliğin diğer bileşenleri de etkilemesidir. Yöneylem araştırmasının sorunu bütünleşik yaklaşımla, başka bir deyişle geniş bir bakış açısı ile ele almasıyla örgütün bileşenleri arasındaki amaçların çatışmalarının önüne geçerek örgütün tümü için en iyi aranır. Bütünleşik yaklaşım problem çözümünde birimlerin bireysel amaçlardan çok takım çalışması ile örgütün ortak amaca yönelmesini sağlar. Doğru cevap C'dir.

Sistemin Gözlenmesi: Yöneylem araştırmacısının sorunu etkileyen parametrelerin değerini belirleyebilmek amacıyla veri topladığı aşamadır. Bazı durumlarda parametre değerlerine doğrudan ulaşılamaz, bu durumda parametre değerlerinin öngörüsünü yapabilmek için veri toplanır. Bu adımda elde edilen değerler sorunun çözümüne ilişkin sorunu temsil edecek matematiksel modelin kurulmasında ve modelin değerlendirilmesinde kullanılır. Doğru cevap E'dir.

Envanter modelleri: Satın alma, sipariş ve elde bulundurma maliyetlerini izleme amacıyla tasarlanmış modellerdir. Doğru cevap B'dir.

Markov karar modelleri: Tekrarlı denemelerle sistemlerin zaman içerisinde nasıl gelişeceğine yönelik çalışmalarda kullanılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sınırlılıklar;

Doğru cevap A'dır.

1960-1980 döneminde kalite anlayışı kavramsal boyutta ve gerçek hayattaki uygulamalarıyla dikey olarak genişlemesini tamamlamıştır. Bütüncü ve kaliteyi merkezine alan yönetim felsefesi kavram ve uygulama olarak tüm örgütü kapsar hâle gelmiş ve bu yönetim anlayışının en sık kullanılan ismi ilk kez 1986’dan başlanarak “Toplam Kalite Yönetimi” olarak anılmaya başlanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Dış başarısızlık maliyeti: Mal veya hizmetin müşteriye sunulmasından sonra kalitesizlik sebebiyle örgüt dışında karşılaşılan maliyetlerdir. Örgüte en zarar verici olan bu tür maliyetlerdir. Müşteri sadakati kaybedilir. Güven ve sadakat ise kazanılması zahmetli ve uzun süreler gerektirebilen özelliklerdir. Müşteri şikâyetleri ve bunların değerlendirilmesinde harcanan kaynak, emek ve zaman, ürün iadeleri, tamiratlar, garanti harcamaları, ürünlerin geri toplanması ve değiştirilmesi, ödenebilecek tazminatlar, kaybedilen müşteri ve satışlar bu maliyetlerdendir. Doğru cevap D'dir.