YÖNETİM BİLİMİ I

Yükseliş; Gelişme dönemi (1940-1950): Bu döneme II. Dünya Savaşı damga­sını vurmuştur. Fakat savaşa rağmen insan ilişkileri yaklaşımı gelişmesini sürdürmüştür. Savaş sırasında askerî birliklerde moral, liderlik, motivasyon ve grup dinamiği gibi konularda pek çok araştırma yapılmıştır. Bu dönem­de insan ilişkileri yaklaşımına K. Lewin, R. Lippitt ve W. F. Whyte (savaş sırasında ve sonrasında yaptıkları liderlik ve grup dinamiği araştırmalarıy­la), W. Lloyd (Yankee City araştırmasıyla), L. Coch ve J. French (Harwood araştırmalarıyla), A. H. Maslow (ihtiyaçlar hiyerarşisi modeliyle) ve P. Selz­nick (örgüt teorisiyle) önemli katkıda bulunmuşlardır. Özellikle 1945-1955 yıllarında neo-klasik yönetim yaklaşımı doğmuştur. Neo-klasik yaklaşım, klasik düşüncenin boşluklarını doldurmuş, otoriter yapısını yumuşatmış ve insanı ön plana çıkarmıştır. Bu, neo-klasik yönetim yaklaşımının “klasik yönetim anlayışı+insan ilişkileri yaklaşımı” olduğu anlamına gelir.

Neo-klasik yönetim yaklaşımı psikoloji, sosyoloji ve sosyal psikoloji alanlarında yapılan araştırmaların bulgularından ve geliştirilen yöntemlerden yararlanmıştır. Neo-klasik yönetim yaklaşımının psikoloji alanından etkilenen yönleri şunlardır (Baransel, 1979, ss. 222-223):

Hawthorne araştırmalarının en önemli sonucu işletme organizasyonlarının bi­rer “sosyal sistem”, bu sistemlerin en önemli unsurlarının da “insanlar” olduğunun anlaşılmasıdır. Ayrıca belirli bir organizasyon yapısı içinde bir araya gelen insanla­rın kendi aralarında informel gruplar (biçimsel olmayan gruplar) oluşturduğu grup özelliklerinin de kişilerin sahip olduğu inançlar, alışkanlıklar, amaçlar, gelenekler ve değer yargıları tarafından belirlendiği, bu yolla meydana gelen sosyal sistemin insanlar üzerinde fiziksel faktörlerden daha fazla etkili olduğu ortaya konmuştur. Bunun sonucunda verimlilik ve üretim miktarı üzerinde işçilerin oluşturdukları sosyal normların da etkisi olduğu anlaşılmıştır. Buna ilaveten ekonomik değeri ol­mayan ödüllerin de en az ekonomik teşvikler kadar önemli olduğu; arkadaşlık, insan ilişkileri gibi kavramların iş yaşamında önemli bir yer kapladığı görülmüştür.

Neo-klasik teorinin motivasyonla ilgili temel varsayımları şunlardır:

Neo-klasik yönetim teorisine göre de yönetim alanının sınırlandırılması gere­kir. Fakat sınırların belirlenmesinde çok kesin kuralların uygulanması doğru de­ğildir. Kontrol alanı birçok faktöre bağlı olarak değişebilen, dolayısıyla durumsal bir kavramdır. Bir yöneticiye bağlı ast sayısının ne olacağı çeşitli faktörlerin etki­siyle değişebilir. Bu faktörlerin insanlarla, işle ve örgütle ilgili faktörler şeklinde gruplandırılması mümkündür.

Neo-klasik yönetim anlayışında merkezî ve merkezkaç uygulamaların derece­sini belirten bazı kriterler vardır. Söz konusu kriterler şunlardır:

Neo-klasiklere göre komitelerin sağlayacağı çeşitli yararlar vardı:

McGregor’a göre Y Teorisinin varsayımları şunlardır:

McGregor’a göre X Teorisinin varsayımları şunlardır:

Kendini gerçekleştirme ihtiyacı: Son grupta insanlar ideallerini gerçekleştir­meye, başarmaya ve haz duymaya daha fazla önem verir. Bu grupta erdem, yaratıcılık, doğallık, problem çözme, önyargısız olma, gerçekleri kabul etme vb. ihtiyaçlar yer alır.