YÖNETİM BİLİMİ I

Tarihsel süreç içinde bilimsel anlamda yönetim ve organizasyon faaliyetlerinin uygulanmaya başlaması her ne kadar Klasik Yönetim Teorisinin ortaya çıkışıyla meşrulaşsa da aslında yönetim ile ilgili faaliyetlerin milattan önceki dönemde başladığı bilinmektedir. Söz gelimi MÖ 5000 yılında Sümerlerin yönetim için yazılı kuralları ve düzenlemeleri hazırladığı ve yine MÖ 4000 yılında Mısırlıların planlama, örgütleme ve denetim ile ilgili çalışmalarda bulunduğu ve MÖ 50 yılında ise Varro tarafından iş şartnamelerinin kullanıldığı bilinmektedir. Ancak biz bu ünitede Bilimsel Yönetim Döneminin başlangıcı olarak kabul edilen Klasik Yönetim Teorisi üzerinde duracağız. Klasik Yönetim Teorisinin ortaya çıkmasında etkili olan olay ise 18. yy’da 1700-1785 yılları arasında meydana gelen Sanayi Devrimi’dir.

Sanayi Devrimi özellikle üretimde makinelerin kullanılmasıyla birlikte hem üretim tesislerinin büyümesine hem de sermaye talebinde artışa neden olmuştur. Eskiye göre daha büyük ölçekli sanayi işletmelerinin kurulması ise hem üretimin rasyonel bir şekilde yapılmasını hem de üretim için kullanılan iş gücünün yönetimi ile ilgili sorunları gündeme getirmiştir. Bunun yanı sıra karşılaşılan bir başka sorun ise büyük üretim işletmelerinin örgüt yapılarının oluşturulmasına yönelik sorunlar olmuştur. Son olarak üretilen ürünlerin aynı olmasının (aynılığının) göstergesi olan standartlaşma ile ilgili sorunlar da gündeme gelmiştir. Karşılaşılan tüm bu sorunlar konu ile ilgili kişileri çözüm arayışına götürmüş ve birbirinden farklı birçok araştırmanın yapılmasına yöneltmiştir.

Klasik Yönetim Teorilerinin ortak görüşler arasında şunlar vardır:

Klasik Yönetim Teorisinin ilk yaklaşımı Bilimsel Yönetim Yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın kurucusu ve öncüsü ise Amerikalı F.W. Taylor’dur. Daha sonra Taylor’un görüşlerini takip eden başka bilim adamları da olmuştur.

Fayol’e göre yönetim, öngörmek ve planlamak, organize etmek, komuta etmek, koordine etmek ve kontrol etmek tir. Öngörmek ve planlamak, geleceğe bakıp bir faaliyet planı tasarlamaktır. Organize etmek, yapısal anlamda yaşanan süreci kapsarken komuta etmeyi, işletme içi faaliyetleri sürdürmek olarak nitelendirmiştir. Koordine etmek örgüt içindeki faaliyetleri birleştirmektir. Son olarak kontrol ise yapılanların mevcut politikalara ve uygulamalara uygunluğunu teyit etmek olarak açıklamıştır.

Weber’in ortaya koyduğu üç tür meşru yetki:

Geleneksel Yetki: Otorite olarak görülen kişilere yönelik kabullenme, geleneklerden ya da âdetlerden kaynaklanmaktadır (örn; krallıklar, kabile hiyerarşileri vb).

Karizmatik Yetki: Kişiyi kabullenme ona duyulan sadakatten, güvenden ve yöneticinin kişisel değerlerinden kaynaklanmaktadır.

Yasal-Rasyonel Yetki: Kişiyi kabullenme, otorite olarak görülen kişinin yasalarca ya da örgüt prosedürlerince belirlenmiş konumundan ve yer aldığı mevkiden kaynaklanmaktadır.

Bir örgüt içinde yer alan her alt makam, kendisinin bağlı olduğu bir üst makam tarafından denetlenir.

Hareket etüdü, mal ya da hizmet üreten örgütlerde yapılan işin en uygun nasıl yapılması gerektiğinin belirlenmesidir. Diğer bir ifade ile yapılan işlerin standart hâle getirilerek etkin ve verimli yapılmasını sağlayıcı önlemlerin alınmasıdır.

Bilimsel yönetim yaklaşımı sonucu ortaya çıkan olumsuz görüşler:

Fayol yapmış olduğu çalışmalar sonucu işletmelerle ilgili bazı temel ilkeler belirlemiş ve bunlara kitabında yer vermiştir. Fayol kitabında on dört adet yönetim ilkesinden bahsetmektedir. Bunlar esasında, kendisinin çalışma hayatı boyunca en çok kullandığı on dört temel ilkedir. Fayol, bu ilkelerin işletmeler için olmazsa olmazları arasına girmek zorunda olmadığını, ihtiyaca göre uyarlama ve değişime tabi olabileceğini belirtmiştir. Listenin çok kapsamlı olmamasına rağmen çalıştığı dönemlerde bu ilkelerin kendisine oldukça yararlı olduğunu ifade etmiştir. Bunlardan bazıları:

İş Bölümü: Bir kişi ya da grup, üzerine düşen çalışma süresinin azaltılmasına yardım eder. Uygulamada pratiklik ve işlere aşinalık sağlar.

Yetki ve sorumluluk: Emir verme hakkına sahip olmaktır. Yetki ve sorumluluğun birbirine denk olmasını ifade eder.

Merkezileşme: Kararların tek bir merkezden alınıp ilgili birimlere iletilmesidir. Örgütün büyüklüğüne ve yöneticilerin yapısına bağlı olarak kimi örgütlerde büyük önem taşırken kimi örgütlerde fazla ön plana çıkmaz.

Hiyerarşi ilkesi: Örgütün en üst noktasından en alt noktasına kadar uzanan yetki (otorite) çizgisidir. Bu hiyerarşi sayesinde sahip olunan yetki düzeyine göre astlara emir verme ve iş yaptırma mümkün olur.

Düzen: Her şey olması gereken yerde bulunuyorsa yönetici de olması gereken yere ulaşmış demektir.

Eşitlik: Çalışanlara karşı sunulan nezaket ve adaletin bir araya gelmesiyle oluşur.

Personelin Devamlılığı: Personelin görev süresinde istikrarlı olmasını ifade eder. Çalışanların işlerine adapte olabilmeleri için kendilerine belirli bir süre tanınmalıdır. Özellikle yöneticiler için bu süre biraz daha uzun tutulmalıdır.