YÖNETİM BİLİMİ I

Klasik Yönetim Teorisinin ilk yaklaşımı Bilimsel Yönetim Yaklaşımıdır. Bu yak­laşımın kurucusu ve öncüsü ise Amerikalı F.W. Taylor’dur. Daha sonra Taylor’un görüşlerini takip eden başka bilim adamları da olmuştur. Söz gelimi bunlar ara­sında Frank ve Lillian Gilbreth ve Henry Gantt’ı sayabiliriz.

Bilimsel yönetim yaklaşımı sonucu ortaya çıkan olumlu görüşler:

Kontrol Döngüsü: Hiç kimse işleri birbiri ile bağlantılı olan 5 ya da 6 asttan fazla çalışana karşı sorumlu olmamalıdır.

Fayol, ünlü işletme tanımını yapmadan evvel kendisine göre her türlü endüstriyel oluşumun üstleneceği temel faaliyetleri belirtmiştir. Bu kapsamda aşağıda listelenen altı faaliyet ortaya çıkmıştır:

Fayol, ilk beş maddenin yeterince iyi tanındığını; ancak altıncı gruba giren faaliyetlerin okuyucular tarafından daha iyi anlaşılması için biraz daha fazla açıklamaya ihtiyaç duyduğunu ifade etmiştir. Diğer faaliyetler belli bir ölçüye kadar birbirlerine bağımlı oldukları için sadece planlama ya da sadece kaynak bulmakla ilgili tek bir tanım üretilemeyeceğini düşünmüştür. Bu yüzden Fa­yol, son gruba giren faaliyetlerin diğerlerinden ayrı tutulması gerektiğini ve asıl olan faaliyetin yönetim ile ilgili faaliyetler olduğunu belirtmiştir.

Yasal-Rasyonel Yetki: Kişiyi kabullenme, otorite olarak görülen kişinin ya­salarca ya da örgüt prosedürlerince belirlenmiş konumundan ve yer aldığı mevkiden kaynaklanmaktadır.

Günümüzde pek çok örgütte yasal- rasyonel yetki ile karşılaşılmaktadır ve We­ber bürokrasi terimini bu tür yetki için kullanmıştır. Weber’e göre bürokrasinin te­mel özellikleri şunlardır:

Söz konusu on dört ilke şunlardır:

İş Bölümü: Bir kişi ya da grup, üzerine düşen çalışma süresinin azaltılmasına yardım eder. Uygulamada pratiklik ve işlere aşinalık sağlar.

Yetki ve sorumluluk: Emir verme hakkına sahip olmaktır. Yetki ve sorumlulu­ğun birbirine denk olmasını ifade eder.

Disiplin: Yapılacak olan işlerin belirli bir düzen ve belirli bir süre içinde ya­pılmasıdır. Örgüt ve çalışanlar arasında biçimsel ya da biçimsel olmayan yollarla yapılan anlaşmaların saygı çerçevesinde hayat bulmasıdır.

Kumanda Birliği: Bir astın tek bir üste bağlı olmasıdır. Tek adam, tek lider.

Yönetim Birliği: Faaliyetlerin aynı amaca yönelik olarak sürdürülmesi ve plan­lanmasıdır. Diğer bir ifade ile amaç birliği sağlamaktır.

Genel Çıkarların Kişisel Çıkarlardan Önde Tutulması: Kişilerin ya da grupların çıkarları, genel çıkarların önüne geçmemelidir. Bu husus, oldukça zorlanılan nok­talardan biridir.

Maaş ve Ücretler: Maaş ödemeleri hem çalışan hem de işletme için adil olmalıdır.

Merkezileşme: Kararların tek bir merkezden alınıp ilgili birimlere iletilmesidir. Örgütün büyüklüğüne ve yöneticilerin yapısına bağlı olarak kimi örgütlerde bü­yük önem taşırken kimi örgütlerde fazla ön plana çıkmaz.

Hiyerarşi ilkesi: Ögütün en üst noktasından en alt noktasına kadar uzanan yet­ki (otorite) çizgisidir. Bu hiyerarşi sayesinde sahip olunan yetki düzeyine göre ast­lara emir verme ve iş yaptırma mümkün olur.

Düzen: Her şey olması gereken yerde bulunuyorsa yönetici de olması gereken yere ulaşmış demektir.

Eşitlik: Çalışanlara karşı sunulan nezaket ve adaletin bir araya gelmesiyle oluşur.

Personelin Devamlılığı: Personelin görev süresinde istikrarlı olmasını ifade eder. Çalışanların işlerine adapte olabilmeleri için kendilerine belirli bir süre ta­nınmalıdır. Özellikle yöneticiler için bu süre biraz daha uzun tutulmalıdır.

İnisiyatif: Yetki ve disiplin sınırları içinde kalmak üzere her seviyeden çalışanın inisiyatif kullanması teşvik edilmelidir.

Birlik ve Beraberlik Ruhu: Uyum, bir örgütün en büyük gücüdür. Bu yüzden ekip çalışmalarına önem verilmelidir.

18.yy’da İskoçya’da buhar gücü ile çalışan ilk makinenin James Watt tarafından icat edilmesi ve buhar gücü ile çalışan makinelerin üretim için kullanılmaya başlanması Sanayi Devriminin başlangıcı olarak kabul edilir. Üretim birimlerinde buhar gücü ile çalışan bu makineler emek yoğun üretim gücünden makine yoğun üretim gücüne geçilmesine neden olmuştur.

İngiliz senatosunun iç piyasada sosyalizm koşullarında çalışma bir üretim esası belirlememiş, aksine kapitalizmin esasları doğrultusunda rekabet koşullarını belirlemiştir. Doğru yanıt C'dir.

Taylor’un yönetim uygulamasına getirdiği bilimsel yaklaşıma göre aşağıdaki adımların izlenmesi gerekmektedir:

• Her uygulama için kişisel görüşlerin ve geleneksel iş görme usullerinin yerini alacak bilimsel bir yaklaşım belirlenmelidir. 

• Bu yaklaşımdan yola çıkarak her iş için bir zaman ve yöntem belirlenmelidir. 

• İşgörenlerden gerçek iş performansı dışında her türlü sorumluluğu alacak bir organizasyon kurulmalıdır. Ücretlendirme, işgörenlerin performansına göre yapılmalıdır. 

• İşgörenler seçilmeli ve eğitilmelidir. 

• Sadece işgörenler değil yöneticilerin de belirlenen bilimsel yaklaşım tarafından idare edileceği kabullenilmeli ve yöneticilerin keyfi olarak kendilerine verdikleri yetkileri bir kenara bırakıp yeri geldiğinde işgörenlerle iş birliği içinde çalışmaları gerekmektedir.

Doğru yanıt C'dir.

Bu yaklaşımda çalışanların fiziksel çalışma koşulları önemsenmemiş değil, aksine çalışanların fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi teşvik edilmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Klasik Yönetim teorisyenlerinden Urwick, 1952 yılında aşağıda belirtilen 10 prensibi bir araya getirmiştir:

• Hedef Prensibi: Her organizasyonun var olma nedeni sayılan genel hedefi vardır. 

• Uzmanlık Prensibi: Her organizasyonda gruplar vardır. Her bir grubun da bir işlevi olmalıdır. 

• Koordinasyon Prensibi: Organizasyon sürecinin temel amacı, koordinasyon sağlamaktır. 

• Yetki Prensibi: Organizasyondaki her grubun, grup üyelerinden belirli çizgilerle ayrılan bir üst yetkiliye sahip olması gerekir. 

• Sorumluluk Prensibi: Üst yetkiye sahip kişi, astlarının çalışmalarından sorumludur. 

• Tanım Prensibi: İşlerin, görevlerin ve ilişkilerin açıkça tanımlanması gerekir. 

• Denklik Prensibi: Yetki ve sorumluluk birbirine eşit olmalıdır. 

• Kontrol Döngüsü: Hiç kimse işleri birbiri ile bağlantılı olan 5 ya da 6 asttan fazla çalışana karşı sorumlu olmamalıdır. 

• Denge Prensibi: Organizasyonun çeşitli birimleri, dengede tutulmalıdır. 

• Süreklilik Prensibi: Organizasyonun yapısı, faaliyetlerin sürekliliğini sağlayacak türde olmalıdır.

Doğru Yanıt E'dir.

İş Bölümü: Bir kişi ya da grup, üzerine düşen çalışma süresinin azaltılmasına yardım eder. Uygulamada pratiklik ve işlere aşinalık sağlar. 

Yetki ve sorumluluk: Emir verme hakkına sahip olmaktır. Yetki ve sorumluluğun birbirine denk olmasını ifade eder. 

Disiplin: Yapılacak olan işlerin belirli bir düzen ve belirli bir süre içinde yapılmasıdır. Örgüt ve çalışanlar arasında biçimsel ya da biçimsel olmayan yollarla yapılan anlaşmaların saygı çerçevesinde hayat bulmasıdır. 

Kumanda Birliği: Bir astın tek bir üste bağlı olmasıdır. Tek adam, tek lider. 

Yönetim Birliği: Faaliyetlerin aynı amaca yönelik olarak sürdürülmesi ve planlanmasıdır. Diğer bir ifade ile amaç birliği sağlamaktır.

Doğru yanıt D'dir.

Weber tarafından ortaya koyulan üç tür yetki vardır. Bunlar;

Geleneksel Yetki: Otorite olarak görülen kişilere yönelik kabullenme, geleneklerden ya da âdetlerden kaynaklanmaktadır (örn; krallıklar, kabile hiyerarşileri vb). 

Karizmatik Yetki: Kişiyi kabullenme ona duyulan sadakatten, güvenden ve yöneticinin kişisel değerlerinden kaynaklanmaktadır. 

Yasal-Rasyonel Yetki: Kişiyi kabullenme, otorite olarak görülen kişinin yasalarca ya da örgüt prosedürlerince belirlenmiş konumundan ve yer aldığı mevkiden kaynaklanmaktadır.

Doğru cevap: B'dir.

Yetkili konumundakilerin kendi hakları vardır ve çalışanların belirli makamlara karşı hiçbir hakkı yoktur.

Ancak;

Bir örgüt içinde yer alan her alt makam, kendisinin bağlı olduğu bir üst makam tarafından denetlenir

Makamlara atanacak personel, teknik yeterliliğe göre belirlenir. Diğer bir ifade ile işe uygun çalışan seçilmelidir.

Yetkililer, örgütün sahibi olamazlar.

Bir örgütte görevler yerine getirilirken çalışanlara tahsis edilen araç ve personel, kişisel işler için kullanılmaz.

Doğru Yanıt D'dir.

Günümüz teorisyenleri bu ilkeleri fazla anlamlı bulmamakta ve aşağıda belirtilen şu eleştirileri yapmaktadırlar (Cole, 1996, s.13). 

• İş bölümü, hiyerarşi, kumanda birliği ve merkezileşme gibi ilkeler, günümüzde bürokrasi olarak adlandırılan formal örgüt yapılarını tanımlayan niteliklerdir. Fayol, Klasik Yönetim anlayışı ile düşünerek örgütlerin yapısal özelliklerini ön planda tutmuştur. 

• Kişisel ve genel çıkarlar, ödemeler ve eşitlik gibi konular fazla babacan bir tavırla ele alınmıştır. Günümüzde adalet ya da gruplar arası iyi niyetli çıkar çatışmaları, yönetim ile organize olmuş iş gücü (sendikalar) arasında müşterek yöntemlerle çözüme kavuşturulmaktadır. Zaman zaman devlet de bu sorunların çözümüne üçüncü taraf olarak katılmaktadır. 

• Fayol, işletmelerin hiyerarşik yapısını vurguluyor olsa da çalışanlara karşı mekanik yaklaşımlar sergilemekten kaçınılması gerektiğinin bilincindedir. 

• Fayol, prensiplere dayanan ve gelecek nesillere aktarılabilen orijinal bir yönetim teorisi yaratan ilk isimdir. Söz konusu ilkelerin çoğu, günümüzde de pek çok örgüt tarafından benimsenmiştir. Bu ilkelerin organizasyonların etkinliği üzerindeki etkisi, son yirmi yıl içinde sorgulanmaya başlanmıştır. Çünkü günümüz modern koşullarında işletmeler ihtiyaç duyulduğunda örgüt içindeki değişime daha kısa sürede ve hızlı bir şekilde uyum gösterebilmekte, bireyler arası iş ilişkilerine dayalı iş yapma yöntemleri tercih edilmekte ve çalışanların kararlara katıldığı bir yönetim anlayışı yaygınlaşmaktadır. Oysa Fayol’ün ilkeleri günümüz modern koşullarındaki örgütlerin iş yapma yöntemleri için uygun bir tasarım olarak görülmemektedir.

Doğru Yanıt D'dir.

Fayol, ünlü işletme tanımını yapmadan evvel kendisine göre her türlü endüstriyel oluşumun üstleneceği temel faaliyetleri belirtmiştir. Bu kapsamda aşağıda listelenen altı faaliyet ortaya çıkmıştır.

• Teknik faaliyetler (üretim)

• Ticari faaliyetler (alım-satım, pazarlama), 

• Finansal faaliyetler (sermayenin korunması), 

• Güvenlik faaliyetleri (tesislerin iş güvenliği), 

• Muhasebe faaliyetleri (finansal bilgi edinimi), 

• Yönetim faaliyetleri (planlama ve örgütleme vd.)

Sosyal faaliyetler bunlardan biri değildir. Doğru yanıt D'dir.