YEREL EKONOMİK KALKINMA

Kavramsal Çerçeve Bölgesel ekonomik kalkınmayı, ülkenin diğer bölgelerine göre geride kalmış olan bir bölgenin ekonomik, sosyal ve siyasal yapısını geliştirerek gelişmiş bölge düzeyini yakalamak için gerekli adımların atılması olarak tanımlayabiliriz.

Yukarıdan kalkınma anlayışında yerel aktörler kararların yukarıdan alınmasını ve kaynakların yine yukarıdan aktarılmasını beklerler.

Dışarıdan kalkınma: Bu yaklaşımda yine yerel aktörlerin kalkınma sürecini başlatmaları söz konusu değildir. Yukardan kalkınma anlayışındaki devlet, yerini bu kez dış yatırımcılara bırakmıştır.

İçeriden kalkınma: Kalkınma anlayışı ile ilgili birinci senaryoda devlet ve ikinci senaryoda ise özel sektör baskın güçtür. Bunlardan ilki tarihsel süreçte devlete verilen rol ile alakalıdır ve ikincisi ise piyasalara ve serbest piyasa ekonomisine olan güvenle alakalıdır. İçeriden kalkınma anlayışı yerel bölge halkına ve kurumlarına kilit rol verir ve bu anlayış YEK anlayışının can damarını oluşturur.

Teorik Yaklaşım: Neo Klasik Ekonomi Toplam arzın esnekliği Piyasa başarısızlığı düzeltilmesi

Yerel/Bölgesel Ekonomik Farkların Nedenleri:

Piyasa başarısızlıkları Emek piyasası katılıklarına bağlı olarak bazı bölgelerde etkinsizlik

Girişimci “kültür” eksikliği

Aşırı devlet müdahalesi

Politik ideoloji: Yeni sağ/Neo liberal

Popüler kapitalizm

Düzenlemelerin kaldırılması/serbestleştirme

Özelleştirme

Küçük kamu sektörü

Girişimcilik kültürü

İhracat Üssü Teorisi: Bu teoriye göre bölgenin ekonomik performansı dışarıdan gelen talep tarafından belirlenir. (Armstrong ve Taylor 2000).

Aşamalı ekonomik büyüme teorileri, ulusal ve bölgesel düzeylere ve sektörel değişime odaklanma eğiliminde olmuştur.

Topluluk Sektörü:

• Topluluk liderleri

• Mahalle grupları

• Topluluk hizmet kurumları

• Yerel eğitim kurumları

• Diğer resmi olmayan kurum ve gruplar (azınlıklar, engelliler ve diğer dezavantajlı nüfus; çevre sorunları; kültürel, sanatsal ve tarihi ilgi alanları)

Dünya Bankası, ülkeleri dört temel gelir gru­buna ayırır: yüksek, üst orta, alt orta ve düşük. Bu sınıflandırma yapılırken Atlas yöntemine göre cari fiyatlarla hesaplanan kişi başı Gayrisafi Millî Gelir (GSMG) değerleri kullanılır. Bu ölçümlerde hasıla ve gelir kavramları aynı şeyi ifade etmektedir. Dün­ya Bankası bu sınıflandırmada kullanılacak kişi başı gelir sınır değerlerini Amerikan Doları olarak her yılın 1 Temmuz tarihinde günceller. 2021 yılı itibarıyla alt orta gelir sınırları US$ 1.046-4.095 ve üst orta gelir sınırları US$ 4.096-12.695 olarak belirlenmiştir. Bu durumda kişi başı GSMG değeri US$ 1.046’dan daha az olan ülkeler düşük ve kişi başı GSMG değeri US$ 12.695’in üzerinde olan ülkeler ise yüksek gelir grubunda sayılır.

Ekonomik büyümeyi belirleyen ve aralarındaki et­kileşimlerle büyümeyi sınırlayabilen bu faktörler; nüfus artışı, tarımsal üretim, doğal kaynakların tükenmesi, endüstriyel üretim ve kirlilik düzeyidir. Bu çalışma, dünyanın ekonomik performansının önündeki ekolojik sınırları gösteriyor olması açı­sından önemlidir.

Bekle ve gör: Birinci ve/veya ikinci senaryoları kaderlerine terk edilmiş bir anlayışla pasif olarak bekleyen yerel halk “bekle ve gör” sürecinin sonun­da olumlu sonuçlar ortaya çıkmadığında kendisini çaresiz hissedecektir. Böyle bir durumda bölgeden göç etmek önemli bir alternatif olmaktadır. Yok­sulluğun çok yüksek olduğu yerlerde göç geleneksel olarak uygulama bulan ve de popüler olan bir senaryodur ancak bazen siyasi nedenlerle olsa bile daha çok ekonomik nedenlerle gidilecek yer bulmak giderek zorlaşmaktadır.

Ekonomik kalkınmayı büyümeden ayıran hu­suslar şöyle sıralanmıştır: ekonomik büyümenin uzun dönemde sürdürülmesi, ülke ekonomik yapı­sının gerek üretim ve gerek ise tüketim kalıplarında yapısal değişim, teknolojik düzeyin gelişimi, sosyal, siyasal ve kurumsal yapının değişimi ve beşeri ser­mayenin gelişimidir.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi; Bu teoriye göre her bölge göreceli olarak bol bulunan üretim faktörlerini yoğun ola­rak kullanan faaliyetlerde uzmanlaşırlar. Bu faktörler emek ve sermaye olabileceği gibi bölgeye ait doğal kaynakları da olabilir. Bölgeler arasındaki ticaret bu farklılıklardan beslenir ve bu ticaret bölgeye ait olan avantajın kullanılarak bölgenin gelişmesine destek sağlar ve süreç bölgeler arası büyüme oranlarının yakın­laşması yönünde çalışır.

Keynesyen yaklaşım, Neo Klasik yaklaşımdan farklı olmak üzere serbest piyasa mekanizması değil devlet müdahalesi ideolojisi üzerine kurulu bir anlayışa sahiptir. Ekono­mik farklılıkların arkasında devletin müdahalelerinden vazgeçmesi, yapısal zayıflıklar, düşük yatırım dü­zeyleri gibi hususları tespit ettiğimden kamunun altyapı yatırımlarını doğrudan yapması ve yerel düzeyde aktif bir şekilde kamu müdahalesinden yana tavır koymaktadır. Teorik açıdan Neo Klasik teorinin toplam arzı öne çıkaran yaklaşımının tam tersine toplam talep yönetimini ön plana alarak serbest piyasaların böl­gesel farklılıkları çözme becerisine pek inanmadığını da ortaya koymaktadır.  Keynesyen Yaklaşımın Boyutları ve Özellikleri içinde boyut tanımı olarak; Yerel/Bölgesel Ekonomik Farkların Nedenleri: Denetimlerin Kaldırılması ve liberalizasyon, Yapısal zayıflıklar, Düşük yatırım, Gelişmiş bölgelere sermaye akışı, Bölgesel kalkınmaya yetersiz hükûmet katılımıdır.

J.M.Keynesyen teori; dengenin serbest piyasa koşullarında özel sektör kesimince alı­nacak kararlar sonucu uzun dönemde otomatik olarak sağlanmasını beklemek yerine devletin müdahalesi ile toplam talep birleşenlerini kontrol edilerek orta vadede sağlanmasını savunur.

Birikimli nedensellik teorisi G.Myrdal tarafından 1956’da geliştirildi. İsveçli bir ekonomist olan Gunnar Myrdal 1974’te Nobel Ekonomi Ödülü’nü almıştır. Dengesiz ekonomik büyümeyi ve bunun sonucunda ortaya çıkan yoksulluğu analiz etmiştir. Büyüme kutbu teorisi Myrdal’ın çalışmalarına temel olmuştur. Bu teoride dengeyi yeniden kuracak yerleşik bir ayarlama mekanizması yoktur ve aksine ekonomik büyüme yaşayan bölge büyük olasılıkla göreli avantajını sür­dürecek ve büyüyüp güçlenmeye devam edecektir. Teori yukarı veya aşağı sarmal bir süreçle sonuçla­nan her iki yönde de çalışır ve dış etkileri de hesaba katar.

Müdahale düzeyi: Genellikle kalkınma stratejileri devletler tarafından merkezden oluşturulan orta ve uzun vadeli kalkınma planları tarafından belirlenir. Yukarıdan aşağıya düzenlenen ve kamu kesimi için em­redici nitelikte olan bu yaklaşımda yerel aktörlerin rolü çok az veya hiç olmamaktadır. YEK anlayışı, önceliği merkezi otoriteye değil yerel yönetime ve diğer yerel aktörlere bırakmaktadır.

Modern anlamda “Yerel Ekonomik Kalkın­ma” (YEK) kavramı, literatürde 1970’lerin sonu ile 1980’lerin başında kullanılmaya başlandı. 1990’lı yıllardan itibaren Avrupa Birliği’nde ve sonrasında da Türkiye’de önem kazandı. 1992’de Avrupa Birliği ve dışından 21 ülkeden ekonomik kalkınma konu­sunda çalışan insanları bir araya getiren bir ağ olarak Avrupa Kalkınma Ajansları Birliği (EURADA) ku­ruldu. Türkiye açısından 2006 yılı Bölgesel Kalkın­ma Ajanslarının kurulduğu yıl olarak bu anlamda önemli bir tarih olmuştur