Yerel Ekonomik Kalkınmada Merkez-Yerel İlişkisi

Ulusal bir ekonomide yerel anlamda gelişmişlik farkının ortadan kaldırılabilmesi için öncelikle geri kalmış bölgelerin kalkındırılması yönündeki politikaların uygulanmasına ihtiyaç vardır. Geri kalmış ya da az gelişmiş bölgeleri kalkındırmak için üç politik yaklaşım mevcuttur (Dinler, 2008: 280):
• Kalkınma amacıyla ilgili bölgelere devlet yatırımlarının gerçekleştirilmesi
• Ekonomik faaliyetlerin teşvik tedbirleri ile belirli yörelere yönlendirilmesi
• Yönetimsel örgütün bölgesel kalkınma sorunlarına uyumunun sağlanması

Hükûmetlerin yerel ekonomik kalkınmada tercih edebileceği politika araçlarından biri olan kamu yatırımları; her türlü ulaşım altyapısı, enerji, sağlık, eğitim, bayındırlık, AR-GE, sosyal güvenlik ve iletişim gibi alanlara yöneliktir (Pereira ve Andraz, 2006: 803-817). Bu alanlarda yapılan yatırımlar, yerel aktörlerin ekonomik kalkınmada ihtiyaç duyduğu doğrudan ve dolaylı destekleri içermektedir. Hükûmetler aracılığı ile yerelde hayata geçirilen kamu yatırımları hem yerelde ekonomi aktörleri için yatırımı kolaylaştırmakta hem de bölgeye dışarıdan gelebilecek özel sektör yatırımları için cazibe oluşturmaktadır.

Bazı maliyetler barındırmasına rağmen kalkınmada teşviklerin sıklıkla kullanılma nedenlerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Karakurt, 2010: 149):

• Cari açığı azaltarak ithal malların ülke sınırları içerisinde üretilmesini sağlamak,
• Katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesini sağlayarak rekabet gücünü artırmak,
• Teknolojinin transfer edilmesini gerçekleştirmek,
• Yerli sermayenin sahip olduğu finansman olanaklarını geliştirmek,
• İstihdamı artırmak ve bölgeler arası eşitsizliği gidermek,
• Özel sektörün geri kalmış bölgelerdeki kârlı olmayan hizmetleri de üretmesini teşvik etmek.

Kamu Teşvikleri: Uygulamada ekonomik amaçlı mali yardım, sübvansiyon, üreticiye yapılan transfer harcamaları, destek ve prim gibi kavramlara da karşılık gelebilen teşvikler, ekonomik ve sosyal hedefler doğrultusunda gelişmesi istenen ekonomik faaliyetlere devlet eliyle sağlanan maddi ya da hukuki destek ve kolaylıklardır (Durman ve Önder, 2006: 41-42).

Yerel kalkınma faaliyet alanları fiziki, sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi kalkınmadır.

Bir kentin kalkınmasında önemli olan, fiziksel olarak yeterliliğinin sağlanmasıdır. Fiziksel kalkınma kapsamında, planlı şehirleşmenin sağlanması ve altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi yer almaktadır. Fiziki kalkınma; etkinliği, verimliliği ve maliyetleri azaltarak üretkenliği artırır. Böylece de iş hacmi, istihdam ve refah düzeyi artar. Bu sayede işletmeler daha güvenilir bir faaliyet alanı bularak fiziksel kalkınma ile ekonomik gelişmeyi destekler. Fiziksel kalkınmada belediyelere düşen görev ise kentsel dönüşüm uygulamalarını hayata geçirerek kentin fiziki görünümünü iyileştirmektir.

Sosyal kalkınma insan haklarını merkeze alarak insan ihtiyaçlarının karşılanması düşüncesine dayanmaktadır (Özmete, 2010: 85). Devletin yerel ölçekte temsilcisi olan belediyelerin sosyal belediyecilik kapsamında politikalar belirlemesi ve sosyal sorunları belirleyip çözmesini kapsamaktadır. Sosyal kalkınma yalnızca gelir durumunun iyileşmesi olarak tanımlanmamalıdır. Çünkü sosyal kalkınma olgusu sağlıklı konut, okul, eğitim ve ulaşımı da kapsamaktadır.

Kültürel faaliyetlere katılımın artması, kültürel zenginliklerin korunması ve okur-yazar oranının yükseltilmesi bu kapsamda yer almaktadır. Eğitim düzeyinin yükselmesi, kültürel varlıklarının korunması ve kültürel etkinliklerin devamlılığı sonucu ortaya çıkan kalkınma şeklidir.

Karar ve uygulamalara halkın katılımı ve bu katılımlara sayının artırılması, halkın demokratik kuralları benimsemesi ve alınması gerekli kararların birlikte alınması siyasi kalkınmanın oluşumunu gerçekleştirmektedir. Siyasi kalkınmanın varlığından söz etmek için siyasi kararların birlikte alınması gerekmektedir.

Kamu hizmeti sunmaya yönelik yönetsel eylemler şeklindeki dar tanımlamanın yanında “yönetsel eylemlerle birlikte kanun yapma, düzenleyici eylemler, piyasa ve politikalar arasındaki etkileşimleri düzenleyen, sorumlu, etkin, hukuka uygun bir biçimde hareket edilebilmesi için gerekli ilkeleri belirleyen, kamu yönetimindeki başlıca aktörleri ve onların hesap verebilme alanlarını ortaya koyan bütünleşik bir yapı” şeklinde geniş bir tanımlama yapılabilir (Czaputowicz, 2007: 29).

- Rant ya da özel çıkarların oluşturduğu yönetim müdahaleleri sınırlandırılmalıdır.

- Hükûmetler rekabeti sınırlandırmamalıdır.

-  Açıklık, yönetimin işlem ve kararlarında kural niteliğinde olmalı ve gizlilik kaldırılmalıdır.

- Devlet kamusal hizmet ve malların özel sektöre sunumunu teşvik etmelidir.

- Devlet, demokratik temsil, uzmanlık ve hesap verme arasında denge sağlanmalıdır.

İlk aşama, yerel ekonomilerin güçlendirilmesini merkeze koymak üzere kamu, özel sektör ve sivil toplum örgütlerinden oluşan bütünün, ortak çabalarının organize edilmesidir.

İkinci aşama, yerel ekonomik şartların ve sınırların bilinerek değerlendirilmesidir.

Üçüncü aşama, yerel ekonomik kalkınma stratejisinin oluşturulması söz konusudur. Strateji oluşturulurken tüm uygulayıcıların yerel ekonomik kalkınmayı çevresel ve sosyal ihtiyaçlarla dengelemesi gerekir.

Dördüncü aşama, stratejilerin uygulanması aşamasıdır. Stratejilerin uygulanması ancak geniş kapsamlı bir uygulama planı ile söz konusudur.

Beşinci aşama, ekonomik kalkınmaya ilişkin stratejilerin ve eylem planlarının belirli periyotlarla gözden geçirilmesi olarak sıralanmaktadır.

Dar kapsamlı politikalar, kamuda ve özel sektörde uygulanma alanı bulan ve özel sektörden beklentisi olan yatırımlar için cazip görevler yükleyen politikaları ifade etmektedir. Bu politikalar, yönetim kapasitesini artırıcı ve özel sektöre koşulsuz destek politikaları olmak üzere iki temel noktada ele alınmaktadır (Gül, 2004: 206).

Yönetim Kapasitesini Arttırıcı Politikalar yerel yönetim birimlerinin, her türlü bürokratik, ekonomik, örgütsel, yönetsel ve teknik kapasitelerini artırarak özel sektör taleplerine daha iyi cevap verilmesini amaçlayan politikalardır.

Özel Sektöre Koşulsuz Destek Politikaları ise yerel yatırım alanını yatırımcılar ve işletmeler adına daha cazip bir hâle getirerek yapılacak yatırımları bölgeye çekmek için çaba sarf eden ve halk ile kamu yönetimi açısından sağlanacak somut getirilerin, belirli bir süre geçmesinin ardından ancak elde edilebildiği politikalardır.

Canlandırma politikaları; işsizliğin, yoksulluğun, ya da toplumsal problem ve sorunların yoğun olduğu bölgelerde, o bölgelerin sosyo – ekonomik yaşam koşullarını daha iyi bir hâle getirmeyi hedef alan; ticari, mali ve sanayi yatırımları bakımından bölgeyi çok daha cazip ve çekici duruma getirmeyi amaçlayan politikalardır. Geri kalmış bölgelerin ıslahı için yapılan çalışmalar da bu politikalar içinde yer alarak hem ekonomik hem de sosyal kalkınmayı hedeflemektedir.

Yerel yönetimlerin yerel ekonomik kalkınmaya dört önemli etkisi bulunmaktadır. Bunlar (Göymen, 2004: 55):

• Kültürel Çoğunluk Etkisi: Yerelde yaşayan vatandaşlar arasında ayrım yapmadan onları birleştirici ve zenginleştirici politikalar uygulamak,

• Sosyal Paylaşım ve Kapsayıcılık Etkisi: Bireylerin toplum içinde eşitlik, dayanışma ve hoşgörü gibi toplumsal değerlere önem vererek toplumun tüm kesimini kapsayacak davranışlar sergilemek,

• Ekonomik Gelişme Etkisi: Toplumun refah düzeyinin arttırılması adına doğal kaynakların daha mantıklı kullanılmasına yönelik politikaların uygulanması,

• Siyasi Katılım Etkisi: Vatandaşın siyasal hakları konusunda bilgilendirme yaparak karar alma sistemine katılımını sağlamak.

Yerel yönetimlerin yerel ekonomik kalkınmaya yönelik etkinlikleri şu şekilde ifade edilmektedir (Göymen, 2004: 56):

• Yeterli altyapıyı sağlayarak yerel ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak,

• Bölgeyi, yatırımlar için çekici hâle getirmek,

• Sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin koşulları hazırlamak,

• Yeni iş alanlarının ortaya çıkarılmasında bölgedeki yatırımcıları desteklemek,

• Bölgenin “öğrenen bölge” olmasına ilişkin koşulları oluşturmak,

• Bölgedeki sosyal sermayenin gelişimine katkıda bulunmak,

• Bölgede kalkınmaya yönelik iş birliği, bilgibeceri paylaşımı, ortak yaklaşım ve  hareket etme ilişkilerini özendirmek,

• Dünya ile iletişim kurarak bölgedeki aktör ve paydaşların küresel gelişmeleri takip etmelerini kolaylaştırmak ve yurt dışı ilişkilerini özendirmek.

Yerel yatırımcılar bağlamında yerel kalkınmanın başarısında uygulanması gerekli programları ise şu şekilde sıralamak mümkündür (Sayın, 2006: 348):

• Yerel altyapıların güçlendirilmesi

• Sosyal altyapıların inşa edilmesi

• İş kolları için uygun bölgelerin tesisi

• Girişimciler için sade mevzuatların oluşturulması

• Sektör geliştirme programlarının uygulanması ile yatırımların önünün açılması

• Yatırım promosyon faaliyetlerinin hayata geçirilmesi

Bölgesel kalkınma ajanslarının amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Öztürk ve Sözdemir 2014: 9):

• Bölge içi ve farklı bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarını azaltmak,

• Bölgesel gelişmeyi hızlandırmak,

• Bölgesel gelişmenin sürdürülebilirliğini sağlamak,

• Bölgelerin, hazırlanmış stratejiler temeline dayalı kalkınmasını sağlamak,

• Kaynakların verimli ve etkin kullanımını sağlamak,

• Bölgede istihdamı ve üretimi artırabilecek faaliyetleri desteklemek,

• Kurumsal ve beşeri kapasitenin geliştirilmesine yardımcı olmak,

• Rekabet gücünü artırmak ve girişimciliği desteklemek,

• Kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasındaki iş birliğini geliştirmek,

• Bölgede bulunan potansiyeli harekete geçirmek,

• Bütün bölgelerin ulusal ekonomiye olan katkısını maksimum yapmak.

- Kamu makamlarından, hükûmetlerden ve siyasi partilerden bağımsız olmaları

- Yalnızca kendi değer ve amaçlarına hizmet etmemeleri

- Kâr amacı gütmemeleri

- Ticari olarak bir çıkar gözetmemeleri

- Merkezi yönetimler ile vatandaş arasında arabuluculuk yapmaları

- Yerel ekonomik kalkınma sürecinde yer alan tüm aktörlerin kaynaklarını, iş birliğine dayalı olarak harekete geçirmesi,

- Kalkınmanın temel felsefesinin, yatırımcılar için “iş dostu çevre”  anlayışıyla olması,

- Yerel ekonomik kalkınma süreci için stratejik planlama hazırlanması, bu doğrultuda stratejik planlama sürecinin yürütülmesi ve yerel aktörlerin kalkınma stratejisini oluşturan sektör geliştirme programlarında bağlılık sağlanması,

- Yerel ekonomik kalkınma için tüm aktörlerin ortak amaç ve hedef belirtmesi,

- Farklı sektörlerin kalkınma sürecine dâhil edilmesi,

- Yerel ekonomik kalkınma sürecine dâhil olan her aktörün sorumluluğunun, rolünün ve kaynak katkısının belirtilmesi,

- Kalkınma sürecinde karşılaşılan problemleri çözmeye yönelik olarak ortak işbirliği içerisinde yaklaşması,

- Ortak hedef için ortak anlayış sloganı olması.