YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Divan-ı Hümayun, klasik Osmanlı devlet yönetiminin temel organıdır. Divanda gelen davalar karara bağlanır, dış ve iç bürokratik konular görüşülür, hükümdarın ve devletin maliyesi ele alınırdı.

Osmanlı yönetiminin sembolü olan saray, hem mecazi hem de gerçek anlamda devletin kalbi durumundadır. Osmanlılarda bilinen ilk saray Bursa’da Orhan Gazi’nin kale dibine yaptırdığı saraydır. Söz konusu saray, devlet merkezi Edirne’ye taşındıktan sonra Eski Saray diye anılmıştır.

Osmanlı ordusunun ikinci ana grubunu eyalet ordusu oluşturur. Eyalet ordusunun akıncılar, azaplar ve daha başka birlikleri olmasına karşın asıl önemli bölümü “tımarlı sipahiler”dir. Taşrada bulunan tımarlı sipahiler devlete ait topraklardan alınan ve tımar adı verilen bir vergi ile geçinirlerdi. Klasik Osmanlı Devleti’nin sayıca en büyük bölümünü oluşturan bu birlik aynı zamanda klasik Türk İslam devletlerine özgü bir arazi ve askerlik teşkilatının gelişmiş şekli idi. Osmanlı Devleti özellikle Rumeli ve Balkanlardaki fetihlerde ele geçen araziyi devletin malı kabul ederek bunları savaşlarda yararlılık gösterenlere tımar veya zeamet adıyla tahsis etmiştir. Tımar, sipahilere ömür boyu verilir; hatta öldükten sonra da çocuklarına geçerdi.

Osmanlı’da yürütmeyi üstlenecek olan bey ile yargıyı üstlenecek olan kadı taşra teşkilat yapısının temelini oluşturur. Diğer şıklar ise merkez teşkilatın parçalarıdır.

Kanuni dönemine kadar dört taneyken daha sonra yedi adet olan ve hükümdarlığın göstergesi kabul edilen saltanat sancakları seferlerde çıkarılır ve savaş sırasında padişahın arkasında, kendisi savaşa çıkmamışsa veziriazamın arkasında bulunan Sancak-ı şeriftir.

Osmanlı Devleti’nin taşra teşkilatı sırasıyla eyalet, sancak, kaza, nahiye, köy birimlerinden oluşmuştur. Kasaba bunlar arasında yer almamaktadır.

Osmanlı’da eyaletler salyanesiz, salyaneli ve imtiyazlı olmak üzere üçe ayrılmış durumda idi. Salyane yıllık vergi anlamında kullanılmaktadır.

Hangi millet ve dinden olursa olsun, kadın-erkek yerel mahkemelerde haksızlığa uğradığını düşünen herkes Divan-ı Hümayun’a başvurup sorununun ele alınmasını isteyebilirdi. Yani Divan-ı Hümayun, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin en yüksek yargı organıdır.

Kazasker, askerlerin kadısı anlamında kullanılan ve ordunun yargı görevini yürütmekte olan görevli idi. Beylerbeyi ve sancakbeyi taşra teşkilatında yürütmeyi üstlenecek olan görevliler iken kadı da yargıyı üstlenecek olan görevlidir. Defterdar ise defter tutan anlamına gelen ve Türk-İslam devletlerinde mali işlerden sorumlu olan görevlidir.

Osmanlı Devleti’nin en uzun süre yönetim merkezi olarak kullandığı saray Topkapı Sarayı’dır.

1.Memleketeyn (Eflâk ve Boğdan) Beyliği (Romanya). XV. asırdan 1878'e kadar.
2.Erdel (Transilvanya) Beyliği. XV. asırdan 1699'ya kadar.
3.Dubrovenedik (Ragusa, Dubrovnik) Beyliği. XIV. asırdan 1815'e kadar.
4.Karadağ Vladikalığı. 1478-1878 arası.
5.Kırım Hanlığı. 1475-1774.
6.Kaptan Paşa (Gelibolu ve Ege Adaları) Eyâleti. 1533-1876.
7.Nakşa (Naksos) Dükalığı. 1537-1830.
8.Hicaz Eyâleti. 1517-1918.
9.Arap Şeylikleri. 1918'e kadar.
10.Mısır Eyâleti. 1840-1914.
11.Garp Ocakları. Cezâyir 1681-1830, Tunus 1591-1881, Libya 1603-1912 arası.
12.Doğu Anadolu Beylikleri. 1514-1849.
13.Gürcü Beylikleri. XVI. asır sonu-XIX. asır başı.
14.Dağıstan. XVI. asır sonu-XVIII. asır sonu.
15.Aynaroz. 1374-1913.
16.Yunan Adaları (Yedi Ada Devleti). 1800-1863.
17.Sırbistan Emâreti. 1812-1878.
18.Yunanistan Emâreti. 1829-1830.
19.Sisam Emâreti. 1832-1913.
20.Lübnan Sancağı. 1861-1918.
21.Girit Vilâyeti. 1867-1913.
22.Bulgaristan Emâreti. 1878-1908.
23.Kıbrıs Sancağı. 1878-1914.
24.Yemen Vilâyeti. 1911-1918.
25.İstanbul. 1909'a kadar.

Rumeli salyanesiz eyaletler arasında yer alırken, diğer şıklardaki eyaletlerin hepsi imtiyazlı eyaletlerdir.

Harem,padişahın eşleri ve çocukları ile yaşadığı ev iken; Birun altında Hasoda, Arzodası ve Kubbealtı bölümlerinin yer aldığı dış saraydır. Enderun ise padişahın çalışma ofisinin bulunduğu ve aynı zamanda devlet memuru yetiştiren okul anlamına da gelen iç saray bölümüdür.

A,B,C ve D şıklarındaki ifadeler Osmanlı devlet teşkilatının bozulmasına neden olan sebepler arasında gösterilebilir. Öte yandan, Osmanlı ordusunun esasını oluşturan merkez ordusu kapıkulu ocakları ile eyalet ordusunun esasını oluşturan tımarlı sipahiler 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bozulmaya başlamış buna karşılık aynı yüzyılda Avrupa’da sürekli eğitim yapan ve ateşli silahlar kullanan birlikler kurulmaya başlanmıştır. Yani ateşli silahlar kullanan birlikler Osmanlı’da değil Avrupa’da kurulmaya başlanmıştır.