YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Kapıkulu Süvarileri
Sipahi Bölüğü
Silahtar
Sağ Garipler
Sol Garipler
Sağ Ulufeciler
Sol Ulufeciler

Divan-ı Hümayun’un yasama görevini üstlenmek üzere danışma meclisleri kurulmuştur. Yasama organı niteliğini taşıyan ilk Osmanlı meclisi “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye” (1838), yine aynı yıl sadrazama danışmanlık yapmak üzere “Dâr-ı Şûra-yı Bâbıâli” adlı bir meclis ile askerlik alanındaki reformları hazırlamak amacıyla “Dar-ı Şûra-yı Askerî” (1836) kurulmuştur (Seyitdanlıoğlu, 2006, s. 278). Meclis-i Vâlâ bir bakıma Tanzimat Fermanının ilanına hazırlık niteliği taşıyordu.

Bu ilgi II. Mahmut döneminde biraz da Mısır valisi Mehmet Ali’nin Batı kurumlarını taklitte sağladığı başarının cesaretiyle daha da artmıştır. 1838’de Meclis-i Umur-ı Nafia’nın eğitim işleriyle de ilgilenmesi kararı alınmış; böylece medrese eğitimi devletin kontrolüne alınmak istenmiştir. Aynı yıl modern eğitim teşkilatına doğru giden bir kurum olarak Mekâtib-i Rüştiye Nezareti kurulmuştur. Bu dönemde Batı’ya eğitim maksadıyla öğrenci gönderilmesine de başlandığı görülüyor. Ayrıca Avrupa tarzı okulların açılmasına devam ediliyordu. Bu çerçevede 1827’de sivil ve askerî doktor yetiştirmek üzere kurulan Tıbhane-i Âmire, Osmanlı modern tıp tarihinin başlangıcını oluşturur.

Tanzimat Döneminde medreselerin yanı sıra öğretim vermek üzere açılan yüksek öğretim kurumları da bulunmaktadır. Bunların başında, 1846’da karar verildiği halde 1863’te açılan Darülfünun gelmektedir. Bu tarihte Darülfünun daha çok halka açık konferanslar veren bir kurum niteliği taşımaktadır (Dölen, 2008, s. 1). 1865’te okulun bulunduğu bina yanınca kapatılan Darülfünun 1869’da tekrar kurulmuş ve 1870’te İlahiyat ve Edebiyat, Hukuk, Ulum-ı Tabiiyye ve Riyaziyyat adlarıyla üç fakültede öğretime başlamıştır. Darülfünun tecrübesi, sık sık kapanıp yeniden açılarak devam etmiş ve bugünkü İstanbul Üniversitesinin temelini oluşturmuştur

Osmanlı-Rus Savaşı sırasında (1854) başlayan dış borçlanma ise imparatorluğun sonuna kadar devam edecektir. Nitekim 1881’de kurulan Düyun-ı Umumiye bu borçlanmaların devletin işleyişine dış müdahaleyi getirecek boyutlara ulaştığının bir göstergesiydi. Mithat Paşa’nın Tuna valiliği sırasında Batı tipi bir ticaret ve finansman uygulaması olan Memleket Sandıkları (1864) ilgi görünce Osmanlı ülkesinin diğer bölgelerine de yayıldı ve Menafi-i Umumiye Sandıkları adıyla (1867) kurumlaştı. Ticaret ve Nafia Nezaretinin denetimine verilen bu kredi kurumu 1888’de kapatılarak yerine Ziraat Bankası kuruldu.

Düyun-ı Umumiye: Genel borçlar anlamına gelen bu söz, Osmanlı Devleti’nin dış
borçları dolayısıyla maliyesini denetleyen bir kurumun adı olarak kullanılmaktadır. İngiltere, Fransa gibi Batılı ülkeler, Osmanlı Devleti’nin kendilerine olan borçlarını tahsil etmek için bu kurumu kurdurmuş bu yolla vergi
gelirlerine el koymuşlardır. Kurum 1881 yılında kurulmuş, 1939’da görevi sona ermiştir.

Ülke eski Türk devlet anlayışına göre her ne kadar hanedana, yani aileye ait kabul edilse de özellikle Osman Bey’den sonra ülkede mutlak hâkimiyet sahibidir. Hükümdar, bütün sistemin merkezidir. Bu ailenin tahta çıktığı bilinen ilk siyasi ismi Ertuğrul’dur. (ö.1280) Ancak devletin temellerinin Osman Bey zamanında, Bizans sınırındaki faaliyetler ve Selçuklu Devleti’nin yıkılışı ile 1299’da atıldığı tarihçiler tarafından genellikle kabul edilir.

Tarihçi Halil İnalcık ise aşiretin Bizans ile yaptığı ve kazandığı ilk savaş olan Koyunhisar Savaşının tarihi 1302’yi Osmanlı Beyliğinin kuruluşu kabul eder. Orhan Bey ise beyliği devlete dönüştürmüş ve kurumsallaşma yönünde önemli adımlar atmıştır.

Tarihçi Halil İnalcık ise aşiretin Bizans ile yaptığı ve kazandığı ilk savaş olan Koyunhisar Savaşının tarihi 1302’yi Osmanlı Beyliğinin kuruluşu kabul eder. Orhan Bey ise beyliği devlete dönüştürmüş ve kurumsallaşma yönünde önemli adımlar atmıştır.

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geçmiştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır. Osmanlı Devletinde, 1299’daki kuruluştan 1922’ye kadar geçen süre içerisinde 36 padişah tahta çıkmıştır. 46 yıl hükümdar olan I. Süleyman (Kanuni, 1520-1566) en uzun, 93 gün padişahlık yapan V. Murat (1876) en kısa süre tahtta kalan padişahlardır.

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geçmiştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır. Osmanlı Devletinde, 1299’daki kuruluştan 1922’ye kadar geçen süre içerisinde 36 padişah tahta çıkmıştır. 46 yıl hükümdar olan I. Süleyman (Kanuni, 1520-1566) en uzun, 93 gün padişahlık yapan V. Murat (1876) en kısa süre tahtta kalan padişahlardır.

Osmanlı padişahlarının, hükümdarlıklarının işareti olan bazı nesneler vardır: Hükümdarlık makamı olan taht, Hâkimiyeti gösteren tuğlar, Padişahın adının, baba adının, “han, şah, el-muzaffer” gibi bir sıfatının bulunduğu ve özel bir kaligrafiyle yazılan tuğra, Altından yapılan ve sadrazamda bulunan mühür, Padişah adına yazılan ve üzerinde padişahın mührünün bulunduğu, içeriğine göre ferman, berat, menşûr, hatt-ı hümayunları ifade eden hatt-ı şerifler, Sancak-ı şerif diye de adlandırılan, Kanuni dönemine kadar dört taneyken daha sonra yedi adet olan ve hükümdarlığın göstergesi kabul edilen saltanat sancakları.

Osmanlı padişahlarının, hükümdarlıklarının işareti olan bazı nesneler vardır: Hükümdarlık makamı olan taht, Hâkimiyeti gösteren tuğlar, Padişahın adının, baba adının, “han, şah, el-muzaffer” gibi bir sıfatının bulunduğu ve özel bir kaligrafiyle yazılan tuğra, Altından yapılan ve sadrazamda bulunan mühür, Padişah adına yazılan ve üzerinde padişahın mührünün bulunduğu, içeriğine   göre ferman, berat, menşûr, hatt-ı hümayunları ifade eden hatt-ı şerifler, Sancak-ı şerif diye de adlandırılan, Kanuni dönemine kadar dört taneyken daha sonra yedi adet olan ve hükümdarlığın göstergesi kabul edilen saltanat sancakları.

Osmanlı padişahlarının, hükümdarlıklarının işareti olan bazı nesneler vardır: Hükümdarlık makamı olan taht, Hâkimiyeti gösteren tuğlar, Padişahın adının, baba adının, “han, şah, el-muzaffer” gibi bir sıfatının bulunduğu ve özel bir kaligrafiyle yazılan tuğra, Altından yapılan ve sadrazamda bulunan mühür, Padişah adına yazılan ve üzerinde padişahın mührünün bulunduğu, içeriğine   göre ferman, berat, menşûr, hatt-ı hümayunları ifade eden hatt-ı şerifler, Sancak-ı şerif diye de adlandırılan, Kanuni dönemine kadar dört taneyken daha sonra yedi adet olan ve hükümdarlığın göstergesi kabul edilen saltanat sancakları.

Divan’da alınan kararlar, niteliğine göre mühimme, ahkâm, tahvil, ruus vb. defterlere kaydedilir ve bu defterler mühürlenerek defterhanede korunurdu. Bu defterlerin tutulmasını reisülküttap ve onun emrindeki beylikçi üstlenmiştir.

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geçmiştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır. Osmanlı Devletinde, 1299’daki kuruluştan 1922’ye kadar geçen süre içerisinde 36 padişah tahta çıkmıştır. 46 yıl hükümdar olan I. Süleyman (Kanuni, 1520-1566) en uzun, 93 gün padişahlık yapan V. Murat (1876) en kısa süre tahtta kalan padişahlardır.

Osmanlı devlet felsefesinin anahtar kavramı adalettir. Adalet yönetimin temel dayanağını oluşturduğu gibi devlet örgütlenmesinin de yapı taşı durumundadır. Buna göre örgütlenen devlet sistemini “daire-yi adliye” yani adalet dairesi eksenine göre düşünmek gerekir.

Osmanlı Devleti başlangıçtan itibaren Kayı boyundan bir hükümdarın yönetiminde bulunmuştur. Ülke eski Türk devlet anlayışına göre her ne kadar hanedana, yani aileye ait kabul edilse de özellikle Osman Bey’den sonra ülkede mutlak hâkimiyet sahibidir. Hükümdar, bütün sistemin merkezidir. Bu ailenin tahta çıktığı bilinen ilk siyasi ismi Ertuğrul’dur. (ö.1280) Ancak devletin temellerinin Osman Bey zamanında, Bizans sınırındaki faaliyetler ve Selçuklu Devleti’nin yıkılışı ile 1299’da atıldığı tarihçiler tarafından genellikle kabul edilir. Tarihçi Halil İnalcık ise aşiretin Bizans ile yaptığı ve kazandığı ilk savaş olan Koyunhisar Savaşının tarihi 1302’yi Osmanlı Beyliğinin kuruluşu kabul eder. Orhan Bey ise beyliği devlete dönüştürmüş ve kurumsallaşma yönünde önemli adımlar atmıştır.

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geç- miştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır.

Başlangıçta veziriazam, daha sonra tarihlerde yaygın olarak sadrazam unvanıyla anı- lan başvezir padişahın mutlak temsilcisidir. Padişahın mührünü taşıyan ve onun adına her türlü işlemi yapmaya yetkili kılınan kişidir. Sultanın huzuruna istediği zaman çıkma, yabancı elçileri kabul etme, sefere gittiğinde beş tuğ taşıma yetki ve ayrıcalıklarına sahiptir. Aynı zamanda diğer vezirlerin ve ulemanın da başıdır. Veziriazamın görev ve yetkileri şöyle sıralanabilir: a. Padişahın mutlak vekili sıfatıyla Divan-ı Hümayunu yönetmek, divan üyelerinin gündeme getirdikleri konuları görüşmek ve ülkenin düzeniyle ilgili konularda kanunnameler hazırlayıp ilgili bölgelere göndermek; b. Divan-ı Hümayunda yetişmeyen işleri ikindi veya paşa kapısı divanı denilen divanda görüşüp karara bağlamak; c. Yeniçeri ağası, iktisap ağası, İstanbul kadısı, subaşı gibi görevlileri yanına alarak başkent İstanbul’un esnafını ve tersanelerini denetlemek; d. Devlet görevlilerini Padişah adına atamak, görevden almak ve yükselmelerine karar vermek (Altan, 2012, s. 36).