YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geçmiştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır. Osmanlı Devletinde, 1299’daki kuruluştan 1922’ye kadar geçen süre içerisinde 36 padişah tahta çıkmıştır. 46 yıl hükümdar olan I. Süleyman (Kanuni, 1520-1566) en uzun, 93 gün padişahlık yapan V. Murat (1876) en kısa süre tahtta kalan padişahlardır. Doğru D'dir.

Yönetim yetkisi ve tartışmasız otorite padişaha ait olmakla birlikte, yine Türk-İslam devlet geleneğinde var olan ve Osmanlılar tarafından devralınmış bulunan vezirlik kurumu padişahın icra gücünün en önemli ayağını oluşturur. İlk defa Orhan Gazi tarafından kardeşi Alâeddin Paşa vezir yapılmış, ilk zamanlarda tek vezir bulunurken, I. Murat’tan itibaren önce ikiye çıkarılmış, daha sonra ise sayıları artmıştır. Birden fazla vezirin bulunması onlardan birinin başvezir yapılmasını gerekli kılmıştır.
Başlangıçta veziriazam, daha sonra tarihlerde yaygın olarak sadrazam unvanıyla anılan başvezir padişahın mutlak temsilcisidir. Padişahın mührünü taşıyan ve onun adına her türlü işlemi yapmaya yetkili kılınan kişidir. Sultanın huzuruna istediği zaman çıkma, yabancı elçileri kabul etme, sefere gittiğinde beş tuğ taşıma yetki ve ayrıcalıklarına
sahiptir. Aynı zamanda diğer vezirlerin ve ulemanın da başıdır. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilatında devlet yönetimiyle ilgili olarak üç önemli kurum bulunmaktaydı. Bunlar Divan-ı Hümayun, Bâb-ı Âsâfi (Bâb-ı Âli, Vezir Kapısı) ve Bâb-ı Defterî (Defterdar Kapısı)’dir. Ayrıca her kurumun kendisine ait sekretaryasını yürüten kalemleri bulunmaktadır. Şüphesiz bunların içinde en önemlisi Divan-ı Hümayun’dur.
Divan-ı Hümayun, klasik Osmanlı devlet yönetiminin temel organıdır. Divanda gelen davalar karara bağlanır, dış ve iç bürokratik konular görüşülür, hükümdarın ve devletin maliyesi ele alınırdı. Divan herkese açıktı; hangi millet ve dinden olursa olsun, kadın-erkek yerel mahkemelerde haksızlığa uğradığını düşünen, askerî sınıflardan şikâyetçi olan, valilerden yakınan herkes Divan-ı Hümayun’a başvurup sorununun ele alınmasını isteyebilirdi. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı Devleti, taşra yönetimi için bir bölgeye esas olarak iki yönetici gönderirdi. Bunlar, yürütmeyi üstlenecek olan bey ile yargıyı üstlenecek olan kadıdır. Bu, taşra teşkilat yapısının temelini oluşturur. Bu çerçevede yerel yöneticiler beylerbeyi, sancak beyi ve kadı olarak belirtilebilir. Elbette bu yöneticilere yardımcı olmak üzere görevlendirilen subaşı, şehir kethüdası, kapı kethüdası, dizdar, miralay, çeribaşı (serasker), mütesellim, muhassıl, mutasarrıf, âyan, müftü, naip, müderris, mütevelli, imam vb. gibi görevliler bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı Devleti’ndeki iyileştirme çalışmalarını 18. yüzyılın başından, III. Selim’in Nizam-ı Cedit girişiminden başlatmak yaygın kabul gören bir anlayıştır. Her ne kadar daha önce de kimi padişahların iyileştirme, düzeltme çabaları olmuşsa da bu padişah tarafından yapılan çalışmaların sistemli ve bütüncül bir nitelik taşıması bu dönemden başlayarak sonuna kadar İmparatorluğun reform çalışmalarının birbirini izleyen ve hemen hepsinin aynı doğrultuda kabul edilebileceği zincirleme bir ıslahat süreci olarak değerlendirilmesini sağlamaktadır. Bu süreçlerdeki iyileştirme faaliyetlerinin ortak niteliği, Devlet’in giderek hızlanan gerileme ve çöküşünün önüne geçmek ve bütün bu girişimlerin süreç içerisinde daha da belirgin bir biçimde Batı’daki gelişmeler örnek alınarak yapılması olmuştur. Doğru cevap D'dir.

Defterdar, bütçeyi hazırlamak, akçenin(para) değerini korumak, rütbe ve dirlik verilecekleri padişaha teklif etmek, hazineyle ilgili işlerde hüküm yazmak, gelir gideri kontrol etmekle görevlidir. Anadolu ve Rumeli defterdarı olarak ikiye ayrılır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Nişancı, tuğra çekmenin yanı sıra kalemler vasıtasıyla şu görevleri yapardı:
- Divanda yapılan görüşmelerin kayıtlarını tutarak mühimme defterine (divan defteri) kaydetmek.
- Ferman, berat gibi belgeleri hazırlamak.
- Sadrazam ve padişah arasındaki ve dış ülkelerle olan yazışmaları hazırlamak.
- Tapu tahsis defterlerini tutmak.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

- Kadıların ve halkın divana getirdiği davalara bakar ve karar verir.
- Kadı, müderris ve müftülerin tayin ve terfilerini yapar.
- Anadolu ve Rumeli kazaskeri olarak ikiye ayrılır.
- Kazasker aynı zamanda, padişah sefere çıktığında onunla birlikte sefere çıkmaya mecburdurlar.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Şeyhülislam, kendisine sorulan genel veya özel konulardaki şeriata veya hukuka ait noktalara, Hanefi mezhebine göre cevap veren kişiydi. Verdiği bu cevaba da “fetva” denirdi. Divan üyesi değildi; ama toplantılara katılırdı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Katiplerin reisi anlamına gelir. XVI yüzyılda Divan üyesi olarak kabul edilmiş ve dış işlerden sorumlu hale gelmişlerdi. Görevi Padişah tarafından verilen hüküm ve kararları düzeltmek ve tamamlamak, fermana uygun olarak emirler yazmak ve padişah ve vezir-i azama gelen mektupları tercüme ederek cevap yazmak idi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Kaptan-ı derya, divan üyesi olmakla birlikte sadece İstanbul’da olduğu zamanlarda toplantılara katılırdı. Donanmadan sorumludur.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Bugünkü başbakan durumunda olan ve yürütme işlerinden sorumlu olan vezir-i azam, padişahın mutlak vekili olarak görev yapar ve onun altın mührünü taşırdı. Divana başkanlık eder, padişah sefere katılmıyorsa ordunun başına geçer; bu görevi sırasında “Serdar-ı Ekrem” sıfatıyla padişahın bütün yetkilerini kullanırdı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Yeniçeri Ocağı’nın en üst kademedeki komutanıydı. Yeniçeri Ocağı işlerinden sorumluydu. Ayrıca İstanbul’un asayişinden de sorumlu ve padişahın savaşlarda koruyucusu ve en yakın askeridir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Kazaskerler, padişah sefere çıktığında onunla birlikte sefere çıkmaya mecburdurlar.

Bütün seçenekler nişancının görevleri arasında yer almaktadır.

Adalet dairesinin şu şekilde formüle edildiği görülmektedir:
“1. Devlet ve mülk, yani ülke ve insanı birleştirerek devlet kuracak iktidara sahip olmak, diğer
bir ifadeyle hâkimiyeti elde bulundurmak, sağlam bir orduyu gerektirir.
2. Ordunun teşkili ve bakımı hükümdarın servet sahibi, devletin zengin olmasına bağlıdır.
3. Devletin zengin olması için, halkın zengin ve müreffeh olması şarttır.
4. Halkın refahı ve zengin olması da kanunların adil olmasına bağlıdır.
5. Devlet ve mülk olmadan adaleti sağlamak da mümkün değildir.
Bunlardan biri yok oldu mu, her şey yok olur, ne devlet kalır ne de mülk yani hâkimiyet.”