19. Yüzyılda Medeniyet Değişimi
Osmanlı’yı modernleşmeye zorlayan şartlar nelerdir?
Avrupa hiçbir zaman Osmanlı için topyekûn uzak, ayrı ve tanınmayan bir dünya olmamıştır. Ancak Osmanlı’nın Avrupa’daki siyasal ve sosyal değişimleri ve daha da önemlisi bu değişimlerin altında yatan sebepleri iyi analiz edip ona göre konumlandığını söylemek de kolay değildir. Osmanlı askerî bakımdan gücünü devam ettirdiği müddetçe bilimsel, sanatsal, felsefi vb. açılardan gelişmeyi çok önemsememiştir. Ne zaman ki üstün olduğunu düşündüğü Batı karşısında mağlubiyetler almaya başlar, işte o zaman modernleşmek zorunda kalır. Kısacası Osmanlı modernleşmesi bir zaruretten doğmuştur ve bu zaruretse Avrupa’yı tanımaktır.
Toplumsal ve siyasi değişimini özetleyiniz.
Önce askerî alanda başlayan modernleşme çabaları daha sonra siyasi ve sosyal hayata da sirayet etmiş ve böylelikle yeni bir medeniyet dairesinin içine girilmiştir. Saray çevresinde başlayan medeniyet değişimi, suya atılan taş gibi yayılarak etkinlik alanını genişletmiştir. Saray ve bürokrasi çevresi eğitimi ve bilişsel düzeyi itibarıyla Batı’dan gelen etkilere halka göre daha açıktır ve Batı kültürünü kabullenmeleri de daha çabuk olur. Askerî yapıda başlayan değişim, siyasi, iktisadi, sanatsal alanlarda devam edip en son gündelik hayata kadar ulaşır.
Medeniyet değişiminin neticelerini nelerdir?
Müslüman Türk toplumunun zihniyetini belirleyen temel amilin din olması, toplumun Hristiyan Avrupa’yı tek cepheden ve bir bütün olarak görmesine yol açar ve Avrupa’yı sadece kâfir olarak görmek, doğal olarak beraberinde öfkeyi getirir. Bu da Türk toplumunda Avrupa’dan gelen pek çok şeye karşı refleks oluşturur. Tanzimat tam da bu krizin ifadesidir. Tanzimat’la zirveye çıkan iki medeniyet arasında kalmışlık, Türk toplumunda “Doğu-Batı”, “yeni-eski”, “modern-geleneksel” gibi belki hâlâ da çözemediğimiz pek çok meseleyi de beraberinde getirmiştir.
Hangi Osmanlı padişahı ne gibi gerekçelerle şeyhülislamdan fetva alınarak tahtından indirilmiştir?
Sultan Abdülaziz darbe sonucu tahttan indirildikten sonra onun yerine yeğeni V. Murat tahta geçmiş, 93 gün boyunca tahtta kaldıktan sonra akli dengesinin bozulduğu gerekçesiyle 31 Ağustos 1876’da padişahlık makamından indirilmiştir. Yerine de kardeşi II. Abdülhamit tahta geçmiştir.
İbrahim Müteferrika matbaasında kendi eserlerinden bazılarını da basar. Müteferrika’nın kaleme aldığı eserler nelerdir?
Çeviri ve telif eserleri bulunan Müteferrika, Polonyalı bir misyonerden Latinceden çevirdiği Târih-i Seyyâh gibi bazı eserlerini matbaasında basar. Müteferrika’nın pusula ile ilgili çeşitli yazıları topladığı Füyuzât-ı Mıknatısiyye, Tevrat ve İncil’i eleştirip tevhidi savunduğu Risale-i İslamiyye (1710) ve Usûl el-Hikem fî Nizâm el- Ünem isimli milletlerin düzenine dair bilgiler içeren Fransızcadan çevirisi vardır.
Levni dışında Osmanlı’da minyatür sanatının çok önemli temsilcileri vardır. Çıraklar yetiştirmiş ve minyatür sanatının gelecek nesillere aktarılmasını sağlamış bu sanatçılardan bazılarını tespit ediniz?
Osmanlı minyatür sanatı içinde Matrakçı Nasuh, Nakkaş Hasan, Seyyid Lokman vb. onlarca değerli minyatür sanatçısı vardır.
Abdülmecid için marş besteleyen, klasik Batı müziğinin çok önemli isimleri kimlerdir?
Abdülmecid’in musiki düşkünlüğü öylesine ileridedir ki klasik müzik tarihinin yapı taşlarından biri olan piyanist Franz Listz (1811-1886) bile 1847’de İstanbul’da biri sarayda olmak üzere iki konser verir. Yine Macar besteci August von Adelburg (1830-1873) ve İtalyan kemancı Luigi Arditi (1822-1903) de İstanbul’da konserler veren müzisyenlerdendir. Abdülmecid bu konserlerin hemen hepsine iştirak etmiştir. Daha ilginci bu bestekârların bazıları Abdülmecid için marş bestelemiştir. Ayrıca Henri Vieuxtemps, Johann Strauss, Camille Saint-Saens de Abdülmecid için marş bestelemiştir.
Büyük Pedro devrinde Rusya’ya elçi olarak giden ilk Osmanlı elçisi yurda döndükten sonra, Çarın yaptığı geçit töreni ve yeni protokol düzeninden, “Çarın Maskaralıkları” diye söz eden elçi kimdir?
Doğru yanıt Mehmed Ağa'dır.
Osmanlı’yı medeniyet değişimine zorlayan siyasi ve
sosyal gelişmeler içinde ilk sırada yer alan nedir?
Savaşlardaki mağlubiyetler.
III. Selim ve II. Mahmut Dönemlerindeki ıslahat çalışmalarından en az üç tanesini belirtiniz?
1. Mühendishâne-yi Bahrî-i Hümâyûn’un kurulması
2. Mühendishâne-yi Berrî-i Hümâyûn’un kurulması
3. Âsakir-i Mansure-yi Muhammediye’nin kurulması
4. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı’nın hazırlayıcısı kimdir?
Tanzimat Fermanı’nın hazırlayıcısı Mustafa Reşid Paşa'dır.
İlk resmî Türk gazetesi hangisidir?
İlk resmî Türk gazetesi Takvim-i Vekâyi'dir.
Ceride-i Havâdis'in Türk düşün tarihinde gerçekleştirdiği yeniliklerden üç tanesini yazınız?
- İlk Türkçe -yarı resmî- özel gazetedir.
- Yaşanılan günlük siyasi ve sosyal hayata ait olayların yer aldığı ilk Türkçe gazetedir.
- İlk kez bir muhabir kadrosu kurulur.
- Devlet desteği alan ilk özel gazetedir.
- İlk yazar kadrosuna sahip gazetedir.
- İlk kez ilan yayımlayan ve gelir elde eden gazetedir.
- Ölüm ilanlarına yer veren ilk gazetedir.
- Edebî konuların kaleme alındığı ve edebiyatçılara kapılarını açan ilk gazetedir.
- Sermuharrirlik (baş muhabirlik) sistemini kuran ve sütunlarında yer veren gazetedir.
Tercümân-ı Ahvâl hakkında kısaca bilgi veriniz.
İlk özel Türk gazetesi olan Tercüman-ı Ahvâl, “gazeteciliğin pîri” unvanıyla anılan İstanbul Telgraf Müdürü Agâh Efendi (1832-1887) ve Şinasi (1826-1871) tarafından çıkarılır. 1860 Ekim’inde yayın hayatına başlayan gazetenin ilk 24 sayısı pazar günleri çıkmak üzere haftalık neşredilir. Daha sonra haftanın dört beş gününde çıkarak altı yıl faaliyetini sürdürür. Maddi desteği Agâh Efendi’den alan gazetenin fikrî desteğini ise Şinasi karşılar. Birinci sayısında Şinasi’nin kaleminden çıkan “Mukaddime” (ön söz) Türk düşünce ve gazetecilik tarihinin miladı kabul edilir.
İlk Osmanlı gazetelerinden en az 5 tanesini belirtiniz.
1- Takvim-i Vekâyi
2- Ceride-i Havâdis
3- Tercümân-ı Ahvâl
4- Tasvir-i Efkâr
5- İbret
6- Muhbir
7- Hürriyet
Medeniyet değişimine zorlanan Osmanlı’nın değişimi hızlandırmak ve muasır seviyeye ulaşmak adına çeşitli girişimleri olmuştur. Yabancı dillerden çeviriler yaparak önemli eserlerin Türkçeye kazandırılmasını sağlayan ve aynı zamanda bürokratların yetiştiği bir okul işlevi de gören bir kurum hangisidir?
Bu kurum Tercüme Odası'dır.
Lale Devri’nde Batılı tarzda köşkler, kasırlar yaptırarak mimari değişimin öncülerinden olan, devrin zevk ve safa âlemleriyle âdeta özdeşleşmiş sadrazamı kimdir?
Doğru yanıt Damat İbrahim Paşa'dır.
Levni hakkında kısaca bilgi veriniz.
Levni Osmanlı’da minyatür sanatının en büyük temsilcilerinden biri olup Surname-i Vehbi adlı 137 minyatürden oluşan albümde III. Ahmed Dönemi’nin saray hayatından görüntüler sunmuştur.
Bellini tarafında portresi yapılan padişah kimdir?
Bellini tarafında portresi yapılan padişah Fatih Sultan Mehmet'tir.
Sanayi-i Nefise Mektebi ne demektir?
Sanayi-i Nefise Mektebi güzel sanatlar okulu anlamına gelir.