19. Yüzyılda Düşünce Akımları

Namık Kemal “Vâveylâ”, “Vatan Türküsü”, “Hilâl-i Osmânî” gibi şiirleri olmak üzere çeşitli gazel ve kasidelerinde bu temayı işlemiştir

Cemaleddin Afganî ve Nuhammed Abduh’un Mehmet Akif’ in zihnî ve ideolojik temellerini oluşturan isimlerin başında gelmektedir

Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın Işık gibi şiir kitaplarında ve çeşitli yazılarında Türkçülüğün derin izlerini bulduğumuz Ziya Gökalp’ın Türkçülüğün genel çerçevesini çizdiği esas eserleri Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (1918) ve Türkçülüğün Esasları (1923)’tır.

Eğitim kurumlarının ıslahına yönelik çalışmaları yanında yeni eğitim kurumlarının açılması, her kademe için okul kitaplarının basılması gibi gayretleri olan ve Mecelle’yi de kaleme alan Paşa’nın Türk düşün dünyasına belki de en büyük katkısı Türkçenin bir bilim dili olabileceğine dair yazı ve görüşleridir. Ahmet Cevdet Paşa başta Kavaid-i Osmaniyye olmak üzere çeşitli dil bilgisi çalışmaları yapmıştır. Bir bilim derneği kurulması için çalışmalar yapar.

Osmanlıcılık, Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün siyasi, etnik ve dinî yapıları din, dil ve ırk farkı gözetmeksizin yasalar karşısında eşit kabul eden, adalet ve hürriyet içinde bir arada yaşamayı prensip edinen bir anlayıştır. Tanzimat Dönemiyle birlikte devletin resmî
ideolojisi durumuna gelmiştir.

İslamcılık akımının ortaya çıkmasına neden olan bir takım iç ve dış sebepler vardır. Dış sebepler Batı’nın eskiden cihanşümul bir devlet olmasına rağmen Osmanlı’yı artık düşmüş ve hasta olarak nitelemeye ve hatta aşağılamaya başlaması karşısında oluşan reaksiyonda toplanabilir. İç sebeplerin özünü ise Tanzimat ve Islahat fermanlarının gayrimüslimlere sağladığı ayrıcalıklar karşısında Müslüman çoğunluğun rahatsızlığı oluşturur. Rahatsızlık Yeni Osmanlı hareketi adı altında örgütlü bir hâle gelecek ve cemiyet içinde dillendirilmeye başlanacaktır.

İslamcılık, İslam Ansiklopedisi’nde “İslâm’ı inanç, düşünce, ahlâk, siyaset, idare ve hukuk bakımından hayata hâkim kılmak, Müslümanlar arasında birlik ve dayanışmayı tesis ederek İslâm ülkelerini Batı karşısında geri kalmışlıktan kurtarmak amacına yönelik bir çözüm arayışı” olarak tarif edilir.

Unsurların birleşimi demek olan bu ifade, Tanzimat döneminde, çeşitli etnik ve dini yapıların bir arada uyum içinde yaşayabilmesi idealinin karşılığı için kullanılır.

Vatan şairi olarak bilinen şair Namık Kemal'dir.

1- Mustafa Reşid Paşa

2- Âli Paşa

3- Fuat Paşa

4- Mithat Paşa

5- Şinasi

Abdülaziz Feriye Sarayı’nda iki bileği kesik bir hâlde bulunur (1876). İntihar mı yoksa cinayet mi olduğu bilinmeyen ancak hep Hüseyin Avni Paşa’nın azmettirdiği rivayetiyle anılan bu olay tarihe Feriye Vak’ası (Olayı) olarak geçer. 

İslamcılık Türkiye'de Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, Mizancı Murat gibi Tanzimat yazarları tarafından tohumları atıldıktan sonra Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad, Volkan vb. dergilerde toplanan yazar, şair düşünce ve din adamları tarafından etkili olarak II. Meşrutiyet Dönemi’nde güçlenir.

Tanzimat, bütün etnik ve dinî yapıları Osmanlılık kimliği altında toplamaya çalışmıştır. Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Balkanlar’ın da yavaş yavaş elden çıkmaya başlaması ile Osmanlılık geçerliğini yitirir. Bu defa pragmatik Osmanlı, sosyokültürel olarak kendine daha yakın olan ve din şemsiyesi altında toplayabileceğini düşündüğü Müslümanları İslamcılıkla bir arada tutmaya çalışır. Zaten Osmanlı, Türk ya da Arap olmaya önem vermeksizin Müslüman kimliği önceler (Aynı durum Ermeni, Sırp, Rum vs. ayırt etmeden hepsini gayrimüslim kabul etmesinde de görülür.). Çok geçmeden bunun da pratikte imkânı olmadığı anlaşılır. Son çare -her ne kadar bir Oğuz boyu olan Osmanlı, devleti Türk etnik kimliği üzerinde kurmasa ve idame ettirmese de- aslî unsur olan bu kimliğe sarılmaktır.

Osmanlı, Kutsal İttifak Devletleri (Avusturya, Venedik, Lehistan) ile imzaladığı Karlofça Antlaşması (1699) ile ilk toprak kaybını yaşar. Gerileme Dönemi de böyle başlar ve yavaş yavaş başka topraklar da kaybedilir. Ancak bunların hiçbiri Osmanlı için 1829’da Yunanistan’ın bağımsızlığını elde etmesi kadar dramatik olmamıştır. Çünkü yüzlerce yıl tebaası konumunda olan bir halk artık bağımsızlığını ilan etmiş ve kendi devletini kurmuştur. Bu aynı zamanda Osmanlı’nın milliyetçilikle tanışması olur.

18. ve 19. asırda Türklerin köklerini araştıran ve erdemli yanlarını anlatan bazı Avrupalı Türkologların çalışmaları, savaşlarla bunalmış Türk halkına motivasyon kaynağı olur. Köklerini merak duygusu uyandırır. Türklük bilincini oluşturması sebebiyle Türkçülük cereyanının gelişmesinde Avrupalı Türkologların bu bakımdan önemi büyüktür.

Yanıt Yusuf Akçura'dır. 

Doğru yanıt Veled Çelebi'dir. 

Viyana yenilgisine kadar Osmanlı hep ilerleme içinde olmuştur. Askerî, ekonomik ve kültürel olarak Batı karşısında kendini hep güçlü ve üstün hisseder. Bu bakımdan Avrupa’daki Rönesans, reform, hümanizm hareketlerinin yakın takipçisi olmamıştır. İlk toprak kayıplarıyla (1699-Karlofça) birlikte biraz kendine gelmeye başlasa da Osmanlı yenilgileri sadece Batı’nın askerî üstünlüğüne hamleder ve medeniyet olarak hâlâ kendi üstünlüğü noktasında kararlıdır. Bunun için de ilk yenileşme hareketleri askerî alanda olur. Dolayısıyla Osmanlı modernleşmesinin pragmatik bir yapısı vardır ve zaruretten ortaya çıkmıştır.

28 Çelebi Mehmet’in elçi olarak görevlendirilmesinin ardından elçilik ya da öğrenim görmek üzere Avrupa’nın çeşitli yerlerine gidip Batı ile temas kurduktan sonra onların üstünlüğünü görenlerin sayısı gittikçe artar. Kısa zaman sonra Batı karşısında medeni olarak geri kalmışlık Osmanlı aydını tarafından daha net dillendirilen bir şey olur. 

1- Ahmet Cevdet Paşa

2- Münif Paşa

3- Şinasi

4- Sadullah Paşa

5- Beşir Fuad