YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 9

İslamcılık düşüncesi “asr-ı saadet” düşüncesine dayanır. Bozulan devlet düzeninin İslam’ın altın çağı olan Hz. Muhammed ve dört halife dönemlerinin nizam anlayışına yeniden döndürülmesini hedefler.

Dinî inanç duygusunun kuvveti düşünüldüğünde Osmanlı aydınının Batı’ya şiddetli bir şekilde tepki göstermesinin sebepleri anlaşılabilir. Ahmet Mithat’ın Hristiyanlığı övüp İslam’ı yeren Chateaubriand (François-René, 1768-1848)’a reddiye niteliği taşıyan eseri Müdafaa (1883) bu güdüyle yazılmıştır.

İslamcılık düşüncesi İslam dünyasının farklı noktalarında çeşitli isimler ve bu isimlerin temsil ettiği çevreler ekseninde gelişmeye başlar. Cemaleddin Afganî (1838-1897) ve Muhammed Abduh (1845-1905) Mısır’da; Seyyid Ahmet Han (1817-1898) ve Seyyid Emir Ali (1849-1928) Hindistan’da İslamcılık düşüncesinin temellerini atarlar.

Azerbaycan’da ilk Türkçe piyesi yayımlayan Mirza Fethali Ahundov (1812 - 1878) un da Türkçülük akımına katkıları yabana atılmaz.

Abdülhamit’in Orta Asya’daki Türk boyları hakkında araştırma yapması için görevlendirdiği ve Macaristan’da toplanan 1. Turan Kongresi’ne gönderdiği Buharalı Şeyh Süleyman Efendi’nin Lugat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî (Mihran Matbaası 1298/1881) eseri Türkçeyi öz köklerine bağlama çabasının bir ürünüdür. Süleyman Efendi bu eserde Osmanlı’nın konuştuğu Türkçenin Çağatayca köklere dayandığını ileri sürer.

Tanzimat Dönemi, Batılılaşmanın miladı olarak kabul edilir. Devlet karşısında bireyin hak ve özgürlüklerinin varlığını ortaya koymak gibi  ıslahat çalışmaları Batılılaşmanın en önemli göstergeleridir. Başta Osmanlıcılar olmak üzere Batıcılık her akımın kabul ettiği bir yöneliştir ve herhangi bir akımın tekeline alınamaz.

İlk defa 1815 Viyana Kongresinde politik bir terim olarak kullanılan “Şark Meselesi”, bu tarihten sonra politikacılar, diplomatlar ve tarihçiler arasında giderek daha sık dile getirilmeye başlanmıştır.

Meşrutiyet, hükümdarın kanun yapma ve yürütme yetkisini tek başına üstlendiği ve sürdürdüğü bir devlet yönetim biçimi olan “monarşi”den ayrılır. Ancak “monarşi”den çok uzaklaşamaz. Doğru seçenek B'dir.

3 Kasım 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu için siyasal ve sosyal anlamda pek çok değişimin ve yeniliğin başlangıcı sayılmaz. Çünkü neredeyse bir asrı aşkın bir zamandır yavaş yavaş birtakım yenilikler hayata geçirilmektedir. Tanzimat Fermanı bütün bunların devlet eliyle kabulü ve ilanı anlamını taşır. Devlet bu fermanla önemli bir kısmını hayata geçirdiği yenilikleri, kendi sınırları içinde yaşayan insanlar ka- dar dünya ile de paylaşır. Sultan Abdülmecit döneminde, Sadrazam Mustafa Reşit Paşa ta- rafından ilan edilen Tanzimat Fermanı, gerçekten de Osmanlı dünyası için 18. yüzyıl baş- larından itibaren yavaş yavaş uygulamaya konulan değişim hareketlerinin nihayet ulaştığı noktadır. Toplumsal dinamiklerden başka Patrona Halil (1730) ve Kabakçı Mustafa (1807) isyanları gibi büyük kanlı direnişler dolayısıyla sık sık kesintiye uğramış ve bu sebeple de mütereddit adımlarla yürütülmüş olan Batılılaşma, Tanzimat’ın ilanıyla hem resmen hem de açık olarak hayata geçirilmiş olur. Doğru seçenek A'dır.

Islahat Fermanı’nın Tanzimat Fermanı’na göre çok daha kapsamlı ve ayrıntılıdır. Fa- kat ferman, Müslüman tebaa arasında memnuniyetsizliklere yol açmış, gayrimüslim tebaa arasında da “üzerlerindeki devlet baskı ve otoritesinin artacağı” yolunda birtakım itirazları başlatmıştır. Doğru seçenek C'dir.

Meşrutiyet'in oluşmasına zemin hazırlamıştır. Doğru seçenek B'dir.

Osmanlı devleti birden fazla milleti barındırdığı için Fransız milliyetçiliğini benimsemiştir. Doğru seçenek A'dır.

Kanun-ı Esasi 23 Aralık 1876’da Balkanlardaki meseleleri tartışmak üzere İstanbul’da top- lanmış olan Tersane Konferansı’nın açılış gününde ilan edilir. Doğru seçenek A'dır.

Talimat-ı muvakkateye göre 130 mebus/milletvekili seçilecektir. Bunlardan 80’i Müslüman 50’si ise gayrimüslim olacak- tır. Ayrıca seçilmek için 25 yaşını geçmiş ve taşınmaz mal sahibi olma şartı aranmakta- dır. Ancak zamanın kısalığı dolayısıyla bütün bölgelerde seçim yapılamaz. Bunun için de Osmanlı’nın ilk meclis-i mebusanında bazı bölgelerin hiç temsilcisi yoktur. Doğru seçenek B'dir.

Osmanlı’nın ilk meclis-i mebusanı birinci çalışma dönemini 20 Mart 1877 - 28 Haziran 1877 tarihleri arasında gerçekleştirir. Meclisin ikinci çalışma devresi ise 13 Aralık 1877 - 13 Şubat 1878 tarihleri arasındadır. Osmanlı Rus savaşı, meclisin ikinci çalışma devresin- de başlar. Osmanlı ordusu, doğuda Erzurum’a batıda ise Sofya’ya kadar gelen Rus ordusu karşısında ağır kayıplar vermektedir. Bu durum ister istemez meclisin çalışmalarını da etkilemiştir. Özellikle Hristiyan milletvekillerinin meclis çalışmaları sırasında kendi mil- letlerinin çıkarlarını gözeten yorum ve yönlendirmeler yapmaya başladıkları fark edilir. Bu durum Osmanlı ülkesinin henüz meşrutiyete hazır olmadığını ve bütün çabalara rağ- men ırk ve din farklılığını bir yana bırakmış bir Osmanlı milletinin meydana gelememiş olduğunu düşündürür. Meclis çalışmalarına katılarak bütün bunlara tanık olan Sultan II. Abdülhamit, böyle bir meclisin Osmanlı ülkesini temsil etmediğini ve devleti selamete götüremeyeceğini düşünerek Kanun-ı Esasi’nin kendisine verdiği hakkı kullanmayı ister. Ardından savaş gibi önemli durumlarda meclisin çalışmasına gerek olmadığını ileri süre- rek meclisi süresiz tatil eder. Doğru seçenek D'dir.

Kanun-ı Esasi’de, Tanzi- mat Fermanı’nda haber verildiği biçimde sultanın yetkilerine bir kısıtlama getirilememiştir. Hatta sultana ait yetkilerin anayasa ile güvence altına alındığı bile söylenebilir. Abdülhamit bu yetkileri genişletmiş ve her zaman son sözün sultanda olmasına yönelik bir düzenleme yapmıştır. Dolayısıyla yanlış ifadenin yer aldığı doğru seçenek A'dır.

Kanun-ı Esasi’nin ilanını takiben halkın Mithat Paşa lehine heyecanla- rını dile getirmeleri Sultan Abdülhamit üzerinde huzursuzluk yaratır. Sultan anayasada kendine haklarını kullanarak Mithat Paşa’yı Avrupa’ya sürer. Yine Kanun-ı Esasi çalışmalarına katılan Ziya Paşa, Suriye’ye Namık Kemal ise önce Girit’e sonra da Midilli’ye sürül- müşlerdir. Böylece yıllar boyunca Kanun-ı Esasi için çaba sarf edenler, artık hayatlarını İstanbul’dan uzakta sürdürmeye mahkûm edilmiş olurlar. doğru seçenek B'dir.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 115’de Tanzimat Öncesi Osmanlı Zihniyet Yapısı konu başlığındaki açıklamalarda “17. yüzyıldan sonra has, tımar ve zeamet sisteminin bozulmaya başlaması ile bu defa ekonomik olarak da zorluk çekmeye başlar.” açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 114’de KAMUOYU KAVRAMININ GELİŞİMİ VE DEMOKRASİ İLE MUHALEFET İLİŞKİSİ ana konu başlığındaki açıklamalarda “Yeniçerilerin önemli durumlarda kazan etrafında toplanıp konuşmaları ve daha fazla destek sağlamak amacıyla kazanı At Meydanı’na çıkarıp halkın desteğini kazanmaya çalışması da bir tür kamuoyu oluşturma yöntemi kabul edilir. Buna “kazan kaldırma” denilirdi. Buna karşılık toplumun daha çok dikkatinin çekilmek istenildiği durumlarda, savaş benzeri olağanüstü durumlarda “Sancak-ı Şerif” açılır ve ahalinin onun yanında toplanması istenirdi.” açıklanmıştır.

Doğru cevap D seçeneğidir. Sayfa 116’da Celali İsyanları konu başlığındaki açıklamalarında “Yavuz Selim’in Çaldıran seferi Şah’ın etkisini kırdıysa da Anadolu’da önemli bir Alevi-Türkmen nüfus vardır ve 16. ve 17. Yüzyıllarda Bozoklu Şeyh Cemal Tokat çevresinde kimi tarihçilere göre mehdilik iddiasıyla kimine göre ise ekonomik nedenlerden dolayı isyan çıkarır.” açıklanmıştır.