YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 7

Agâh Efendi ile birlikte çıkardığı Tercümân-ı Ahvâl, Şinasi’nin gazetecilik mesleğinde tecrübe kazanmasını sağlar. Tercümân-ı Ahvâl’den sonra kendi başına çıkardığı Tasvîr-i Efkâr, bu yoldaki birikiminin bir neticesidir. Tasvir-i Efkâr’ın ilk sayısı 28 Haziran 1862’de yayımlanır. Başta haftada iki kez çıkan gazete, daha sonra haftada üç dört kez çıkarak yayın aralığını sıklaştırır. Tercümân-ı Ahvâl, ilk tecrübe olması sebebiyle teknik yönden epey kusurları olan bir gazete iken Tasvir-i Efkâr’la birlikte Şinasi, evvelki hatalardan sıyrılır. Teknikle birlikte içerikte ve gazetenin mizanpajında daha estetik bir hava hâkim olur. Gazetenin başlığından makalelerin adlarına kadar çeşitli puntolar ve süslü klişeler kullanarak gazetenin cazibesini artırmıştır. "Havadis-i Dâhiliye" ve "Havadis-i Hariciye" şeklinde iç ve dış siyasi gelişmeler ayrı bölümlerde haber edilmiştir.

Osmanlıcılık, 1699 Karlofça Antlaşması’ndan itibaren, önce yavaş sonra hızla toprak kaybetmekte olan Osmanlı Devleti’nin çözülme ve çökmesini önleme yanında devletin yönetim şeklinde birtakım değişikliler yapmayı hedefleyen bir fikrî ve siyasi akımdır.

Beşir Fuat yazıları ve çevirileri ile Türk düşünce dünyasında Voltaire, Comte, Zola, Flaubert gibi isimlerin yakından tanınmasını sağlamıştır.

Ziya Paşa ve Namık Kemal’in dostluk ve yoldaşlığının sembollerinden biri olan Hürriyet, bu ikilinin Londra’da çıkarmaya başladığı ve edebiyat tarihine "ihtilal gazetesi" namıyla ün salan gazetedir. 29 Haziran 1868 tarihli ilk sayısı ile yayın hayatına atılan Hürriyet, 63. sayıya kadar Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından Londra’da çıkarılır. Namık Kemal’in ayrılmasının ardından Ziya Paşa gazeteyi yayımlamayı sürdürür. Ali Suavi’nin 20 Ocak 1869 tarihli bir yazısının Âli Paşa’nın öldürülmesini teşvik edici bulunması, İngiltere macerasının sonu olur. Ziya Paşa, Cenevre’ye kaçar. Gazeteyi de 89. sayıdan itibaren burada çıkarır. Tam yüz sayıyı geride bıraktıktan sonra yayın faaliyetine son verir. Ziya Paşa da Namık Kemal de İstanbul’a dönerler. Hürriyet gazetesinin Türk düşünce dünyasındaki önemi, Meşrutiyet rejiminin getirilmesini hedefleyen makaleleriyle haberden çok fikir ağırlıklı bir gazete olmasıdır.

Tanzimat Fermanı’nın ilanından bir müddet sonra, fermanın şeriat hükümlerine dayandığı ifade edilen yasalarının, pratikte gayrimüslimlere nasıl uygulanacağı gibi birtakım sıkıntılar belirir. Başta İngiltere olmak üzere Avrupa’nın çeşitli devletleri gayrimüslimleri koruma yaftası altında Tanzimat kanunlarının uygulanıp uygulanmadığını denetlemeye başlar. Tanzimat’ın yeterli olmadığı ve uygulanmadığını dile getiren Batı ülkeleri, Rusya’nın Küçük Kaynarca (1774) ile elde ettiği Ortodokslar üzerindeki bazı hakları kötüye kullanmasının önüne geçmek için Paris’te toplanarak Osmanlı’yı yeni bir ferman hazırlamaya sevk eder. Tanzimat’taki kural ve haklara yeni haklar eklenerek Tanzimat’tan 17 yıl sonra, 1856’da -Tanzimat’a göre daha kapsamlı olan- Islahat Fermanı yayımlanır. Tanzimat’la getirilen yeniliklerin uygulanmaya konulmasını hedefleyen bu fermanda -farklı olarak- bir bütçe yapılması ve ekonomik kalkınmaya dair ifadeler vardır. Hepsinden öte Müslüman ve Hristiyanlar artık askerlik ödevi başta olmak üzere her konuda eşittir. Hristiyanlara dininden dolayı hakaret edilemeyecek ve mahkemelerde tanıklıkları kabul edilecektir. Tanıklar kendi dinlerinin kitabı üzerine yemin edebilecektir. “Osmanlılık” mevhumu da bu fermanla birlikte dile getirilir. Fermanın başında tebaa için ilk kez “vatandaş” ifadesi kullanılır. “1839 bildirisini Müslümanlar için çıkarılmış olarak nitelersek 1856 Bildirisini Hıristiyanlar için yayınlanmış bir belge sayabiliriz” (Berkes, 1973, s.190).

İlk Türk Opereti Dikran Çuhacıyan’ın Arif ’in Hilesi eseridir. Bunu Kemanî Haydar Bey’in Pembe Kız’ı takip eder.

1876’da ilan edilecek olan I. Meşrutiyet’e kadarki döneminde Vilayet Nizamnamesi ile idari yapı değiştirilmiş ve eyaletler kaldırılarak Cumhuriyet kurulduktan sonra da kimi değişikliklerle sürdürülecek olan il, sancak, kaza, nahiye ve köy yönetim birimleri oluşturulmuştur. Bu çerçevede il genel meclisleri kurulmuştur. Batılı örneklerine benzer bir teşkilat yine bu dönemde tesis edilmiştir. Bugünkü Danıştay’ın görevini, yönetimle ilgili yargı konularını ele alan ve hükme bağlayan Şûrâ-yı Devlet ile bugünkü Yargıtay’ın görevini üstlenen Ahkâm-ı Adliye’nin kurulması yargı ve yürütmenin birbirinden ayrılması anlamına gelmektedir.

...III. Selim döneminde de Avrupa’nın askerî ve ekonomik yapısını oluşturan unsurlar, eldeki imkânlar doğrultusunda Osmanlı Devleti’nde uygulanmaya çalışılır. Zira III. Selim tıpkı 17. ve 18. yüzyıl Avrupa’sında olduğu gibi çağdaş tekniklerle donatılmış düzenli, disiplinli ve güçlü bir ordu kurmak, bu ordu aracılığıyla ülkede mutlak bir güç sağlamak ve tasarladığı siyasi ve sosyal düzen tedbirlerini hayata geçirmek arzusundadır. Bu arzuyu yansıtan Nizam-ı Cedit, Avrupai metotlarla uygulanmaya çalışılan askerî, iktisadi, politik ve adli değişiklikleri içeren bir yenilik programı niteliğindedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

III. Mustafa devri

1793 – Londra - Yusuf Agâh Efendi

Fatih Sultan Mehmet (1432-1481) döneminden itibaren Osmanlı devlet yapısında belirgin değişiklikler görülmüştür. Bunları bir kanunname ile düzene koyan Fatih, devletin temellerini yeniden biçimlendirmiştir.

Osmanlı’nın özellikle Ruslar karşısında almış olduğu yenilgi bir uyanış yaratır. Önce­likle askeriyeye kendi içinde nizam verme arayışının içine girilir. Kifayet etmeyince daha radikal kararlar almak zorunda kalan ilk padişah III. Selim olur. 1787-1792 ara­sındaki mücadeleden mağlup ayrılmak, III. Selim’i Batı’yı daha yakından takip etmeye sevk etmiştir.

Müteferrika’dan önce de Osmanlı toprakları içinde matbaacılık faaliyetleri vardır ama ilk Türkçe kitap için 1726’yı beklemek gerekecektir. “Matbaanın Avrupa’da ilk kullanılma­ya başlandığı anlardan itibaren Türkler tarafından bilindiği, olumsuz bir karar vesilesiyle de olsa, Sultan II. Bayezid’in bunu yasaklayan 1485 tarihli bir fermanı dolayısıyla, anla­şılmaktadır”

Yahudilerin 1494’te İstanbul’da Tevrat ve yorumunu bastıkları bilinir. Avrupa engizisyonundan kaçan özellikle İspanya Yahudileri (Sefarat), Selanik, İzmir, Edirne gibi şehirlerde matbaa faaliyetleri yapar. Bu matbaalarda Türkçe ve Arapça yasak olduğu için Yahudiler, Latin, Yunan, İspanyol ve İbrani dillerinde eserler ya¬yımlayabilir. Yine bir diğer azınlık Ermenilerin ve Cizvitlerin de bu alanda faaliyetleri bu¬lunmaktadır. 1726 yılında ilk Türk matbaası kuruluncaya kadar Türkçe kitap basılmamış¬tır. İlk Türkçe kitap ancak Lale Devri’nde Sultan III. Ahmet zamanında basılabilecektir.

İstanbul’da William Churchill adlı bir İngiliz’in devlet teşvikiyle 1840 yılında çıkarmaya başladığı Ceride-i  Havâdis gazetesi ikinci Türkçe gazetedir. Devlet teşvikiyle yayımlandığı için yarı resmî bir yayındır. Ceride-i Havâdis’in Türk düşün tarihinde gerçekleştirdiği yenilikler şunlardır: