YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 28

Tanzimatı Mustafa Reşid Paşa ilan etmiştir.

Yusuf Akçura: Türkçülük akımının temellerini atan Akçura 1904’te yayımlanan Üç Tarz-ı Siyaset eseriyle Türkçülüğü sistematik bir hâle getirir.

İlk çevirilerden bazılarına imza atan ve ilk Türkçe sözlüklerden birisi olan Lehçe-i Osmanî’nin yazarı olan Ahmet Vefik Paşa (1823-1891)nın dilde sadeleşme çabaları da bu yönde değerlendirilebilir.

Rasyonalizm ve pozitivizme mutlak biçimde gönül verenlerden önce Batıcılığın gelişimine muhafazakâr ve gelenekçi Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) ve Münif Paşa (1830-1919) ile başlamak daha doğru olacaktır. Batılı manada ilk tarihçi kabul edilen Ahmet Cevdet Paşa’nın bu sahadaki eseri 12 ciltlik Tarih-i Cevdet’tir. E

Dinî inanç duygusunun kuvveti düşünüldüğünde Osmanlı aydınının Batı’ya şiddetli bir şekilde tepki göstermesinin sebepleri anlaşılabilir. Ahmet Mithat’ın Hristiyanlığı övüp İslam’ı yeren Chateaubriand (François-René, 1768-1848)’a reddiye niteliği taşıyan eseri Müdafaa (1883) bu güdüyle yazılmıştır.

Eğitim için bazı gençler Viyana tababet mektebine III.Mustafa döneminde gönderilmiştir.

Avrupa'dan gelenler için pasaport uygulaması ilk defa II.Mahmut döneminde ortaya çıkmıştır.

Yeniçerilerin önemli durumlarda kazan etrafında toplanıp konuşmaları ve kazanı At Meydanı’na çıkarıp halkın desteğini kazanmaya çalışması bir tür kamuoyu oluşturma yöntemi kabul edilir ve buna “kazan kaldırma” denilirdi.

Osmanlı'da vergilerin tahsili “mültezim” adı verilen, devlete en yüksek bedeli vermeyi taahhüt eden şahıslara verilmiştir. 17. yüzyıldan itibaren önemli bir güç hâline gelen mültezimler üzerinde devletin otoritesi zamanla zayıflamış ve mültezimler kontrol edilemez hâle gelmiştir.

Patrona Halil İsyanı Lale Devri'ni sonlandıran isyan olarak bilinir.

Atçalı Kel Mehmet, savaş vergileri ve örfi vergilerden bunalan Aydınlıları bunlardan kurtarmış, hükûmetten serbest ticaret ve tarımın korunmasını, kanunların değiştirilip daha eşitçi kanunların yapılmasını, askerliğin yeni esaslara bağlanmasını istemiş ve bu sebeplerle isyan çıkarmıştır.

1808 Ekim ayında silahlı askerleri ile birlikte İstanbul’da toplanan ayanlarla, tarihe “Sened-i İttifak” olarak geçecek anlaşma yapılır. Bu aynı zamanda yüzlerce yıldır tek otorite olarak devlete ve millete hükmeden padişahın otoritesini artık başka güçlerle paylaşacağı anlamına gelmektedir.

II. Mahmut döneminde bizzat padişahın telkiniyle çıkarılmaya başlanan ilk gazete Takvim-i Vekayi'dir.

1860 yılında Agâh Efendi’nin çıkarmaya başladığı haftalık gazete Tercüman-ı Ahval'dir.

Hürriyet, Jöntürkler'in muhalefet yaptıkları gazetedir.

Ali Suavi'nin liderliğini yaptığı hareketin oluşturduğu komite/cemiyet Üsküdar Cemiyeti'dir.

Meşveret gazetesi cemiyetin faaliyetlerini ve fikirlerini desteklemiştir.

Usûlü’l Hikem fi Nizamü’l-Ümem, İbrahim Müteferrika tarafından yazılmıştır.

11 Nisan 1920’de, Sultan Vahdettin eliyle Meclis-i Mebusan tamamen kapatılarak meşrutiyet rejimine son verilmiştir.

Tanzimat Fermanı’yla Osmanlı dünyası yeni bir kavram olarak “halk” ve içeriği yenilenmiş bir “kanun” anlayışıyla tanışır.