YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 27

Tercüman-ı Ahval’den sonra Şinasi, Tasvir-i Efkâr adını verdiği yeni bir gazeteyi neşretmeye başlamıştır.

"Durub-ı Emsal-i Osmaniyye" Şinasi tarafından yazılmıştır.

Türkler genel olarak tarih boyunca yakın medeniyetlerden yararlanmışlardır. İslam medeniyeti ile ilişkinin Arap ve Fars dairesinden etkilenmeyle sonuçlanması gibi. Elbette etkilenmelerin bazen kimlik bunalımına düşürecek kadar ileri gittiği de unutulmamalıdır. Netice itibarıyla Osmanlı zaruri olduğu müddetçe Avrupa’dan değer ithal etmiştir. Ancak III. Selim ve II. Mahmut devirlerine kadar Batı medeniyetiyle kurulan ilişkilerin yüzeysel ve münferit kaldığı da iddia edilebilir. İlginç bir örnek olarak Avrupa’daki sanat hareketlerini uzaktan da olsa takip eden II. Bayezid’in bazı sanatçılarla temas kurması verilebilir. Rönesans’ın öncü isimlerinden Leonardo da Vinci (1452-1519), Haliç ve Galata üzerine birer köprü çizimi yapmış ve bunu padişaha bildirmiştir. Rönesans’ın bir diğer ismi Michelangelo (1475-1564)nun da köprü yapımıyla ilgili olarak İstanbul’a gelmeye niyetlendiği bilinir.

Bu sorulara verilebilecek en genel yanıt toplumun kültür yapısının ve zihniyetinin değişime açık olmamasıdır. Osmanlı’da ve öncesinde bilim yok mudur? Elbette vardır. Rasathanelerin varlığı bile başlı başına bilimsel çalışmaların yapıldığına kanıttır. Ancak bu bilimsel çalışmaların metodik bir biçimde kuşaktan kuşağa aktarıldığını ve zamanla geliştiğini söylemek pek mümkün değildir. Tarihin belirli dönemlerinde birkaç bilim meraklısının münferit çalışmaları olarak kalır. Bir ekol oluşturulamaz. Yine çalışmaların topluma yayıldığı ve bir zihniyet değişimine yol açtığı da iddia edilemez. Paradoksal olarak ne bu bilimsel çalışmalar halkı dönüştürebilmiş ne de halkın zihniyet yapısı bilimsel çalışma yapmanın önünü açmıştır. Bu bakımdan Osmanlı uleması büyük ölçüde statükocudur ve mevcut durumun devamını sağlamanın en iyi yol olduğuna inanır. Çünkü bilgi mutlaktır ve Kur’an-ı Kerim’le sunulur. Dünyadaki tüm canlıların Allah tarafından önceden belirlenmiş bir kader dairesi içinde yine kendisine ulaşacağına olan inanç, bilimin gözlem, deney ve sonuç silsilesine uymaz. Osmanlı ve İslam dünyasında bilimle elde edilen bilginin Kur’an-ı Kerim’le mutlak surette uyuşması beklenir. Sonuç olarak bilgiyi dinî kaynakların bilgisiyle sınırlamak, Osmanlı ulemasını çelişkiye ve çatışmaya düşürür. Dini, bilimle kavuşturup bilimin referanslarını dinde aramak, ulemayı güdük bir dairenin içine hapseder. Bu dairenin dışına çıkmak kolay olmadığı için en güvenli yol statükonun devamını sağlamaktır.

1826’da Yeniçeri Ocağının kaldırılışı geçmiş askerî anlayışın terk edilip yeni, teknik ve Batı sistemine yakın bir orduya geçişin müjdesidir. Bu aynı zamanda Batı ile ilişkilerin ve Batılılaşma unsurlarının mecburen askerî alanın dışına da çıkmasını sağlayacaktır ve Batılılaşma yolunda zaman zaman engel teşkil eden bir kurumun ortadan kaldırılması yolun daha hızlı kat edilebilmesinin de önünü açar.

Nizam-ı Cedid Ordusu Osmanlı Devleti'nde III.Selim tarafından Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) faaliyetleri ile kurulan ordudur. 

III. Selim’in askerî alandaki iyileştirme hareketi, II. Mahmut’la birlikte siyasi ve kültürel yapıyı da içine alan daha kapsamlı bir hâl alır. II. Mahmut Dönemi’ni Osmanlı’da “medeniyet” düşüncesinin doğduğu dönem olarak ele almak gerekir. Memurlara ve valilere maaş bağlanması, köy ve mahalleler için muhtarlıklar kurulması, erkekleri kapsayan bir nüfus sayımının yapılması, Posta Teşkilatı’nın kurulması, nazırlıkların kurulması, karantina sisteminin getirilmesi, pasaport alma usulünün konulması, mülkiyet hakkının tanınması vb. pek çok ıslahat II. Mahmut Devri’nde yönün Batı’ya çevrildiğinin göstergesidir. Mekteb-i Tıbbiyye gibi Avrupa tarzı okulların açılması, Batı müziği dinlemenin serbestleşmesi ve ilk gazete Takvim-i Vekayi’nin yayın hayatına girmesi ise kültürel manada Batı’ya yönelişi ifade eder.

Osmanlı’ya matbaa Gutenberg’den neredeyse üç asır sonra İbrahim Müteferrika (1674-1745) ile gelmiştir. Müteferrika’dan önce, Osmanlı toprakları içinde matbaacılık faaliyetleri vardır ancak ilk Türkçe kitap 1726’da basılmıştır.

Matbaanın gecikmesi ile ilgili hattatlık mesleğinden geçinenlerin olması, dinsel tutuculuk, ham madde eksikliği gibi doğru ya da yanlış teknik, siyasi ve kültürel pek çok neden sıralanır. Bunlar içinde en sahih olan gerekçe matbaaya geresinim duyan bir kitlenin olmayışıdır. Talep yoktur.

Türkçe ilk gazete 11 Kasım 1831’de yayımlanmaya başlanan Takvim-i Vekâyi’dir. Resmî bir gazete olan Takvim-i Vekâyi bizzat II. Mahmut’un teşvik ve önerisi ile yayım hayatına başlar. Resmî de olsa bir gazetenin siyasi, askerî, toplumsal gelişmelerden halkı haberdar etmesinin halkın yararına olacağına dair kanaatini belirten sultan, böylelikle bir zihniyet değişiminin içinde olduğunu da gösterir. Gazetenin en büyük yararı ıslahat çalışmalarından halkı haberdar edip yayılmasını hızlandırmaktır. Hedef halk olduğu için II. Mahmut gazeteyi yayımlayacaklara gazetede kullanılacak dilin sade ve halk tarafından anlaşılır olmasını salık verir. Bu bakımdan Takvim-i Vekâyi dilin sadeleşmesi serüveninde ayrı bir öneme sahiptir.

Ceride-i Havâdis’in Türk düşün tarihinde gerçekleştirdiği yenilikler şunlardır: • İlk Türkçe -yarı resmî- özel gazetedir. • Yaşanılan günlük siyasi ve sosyal hayata ait olayların yer aldığı ilk Türkçe gazetedir. • İlk kez bir muhabir kadrosu kurulur. • Devlet desteği alan ilk özel gazetedir. • İlk yazar kadrosuna sahip gazetedir. • İlk kez ilan yayımlayan ve gelir elde eden gazetedir. • Ölüm ilanlarına yer veren ilk gazetedir. • Edebî konuların kaleme alındığı ve edebiyatçılara kapılarını açan ilk gazetedir. • Sermuharrirlik (baş muhabirlik) sistemini kuran ve sütunlarında yer veren gazetedir (Göçgün, 2006, s. 14).

Yukarıda da belirtildiği üzere İbret, Namık Kemal’in en ateşli ve tepki çeken yazılarının yayımlandığı yerdir. Gazetenin sonunu da zaten bu yazılar getirecektir. İbret’in eleştiri oklarından en çok nasibini alanlardan birisi Mahmut Nedim Paşa’dır. Rusların menfaatine politikalar izlediği için eleştirilen ve adı bile dönemin aydınları tarafından “Nedimov”a çıkan Mahmut Nedim Paşa’nın, Namık Kemal’in “Garaz Marazdır” yazısından sonra tahammülü kalmaz ve gazeteyi 9 Temmuz 1972’den itibaren dört ay kapattırır. Yazarları da sürülür. Namık Kemal de Gelibolu Mutasarrıflığına atanır. Namık Kemal, Gelibolu’da da aynı çizgide yazılar kaleme almaya devam eder. Bunları başmuharririn ilk harfleri olan B. M. imzasıyla yazar.

Ziya Paşa ve Namık Kemal’in dostluk ve yoldaşlığının sembollerinden biri olan Hürriyet, bu ikilinin Londra’da çıkarmaya başladığı ve edebiyat tarihine “ihtilal gazetesi” namıyla ün salan gazetedir.

Kararname-i Âli’nin ilanı üzerine Agâh Efendi ve Ali Suavi Kastamonu’ya, Namık Kemal Erzurum’a, Ziya Paşa Kıbrıs’a sürülürler. Ancak Mustafa Fazıl Paşa’nın daveti üzerine sürgün yerlerine gitmeyerek Paris’e kaçarlar. Orada birlikte Muhbir’i çıkarmaya devam ederler.

Gülnihal, Namık Kemal'in yazdığı 1873'te yazdığı bir oyundur.

Osmanlı Devleti Tanzimat’ın ilanından itibaren Kanun-ı Esasi’nin yazılması konusunda bir başlangıç yapmıştır. Ancak aradan geçen zaman içinde bir türlü metnin yazımına geçilemez. Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında hazırlanan Mecelle ile bu eksiklik giderilmeye çalışılmıştır.

Soruda verilen maddelerin hepsi Kanun-i Esasi'nin maddelerindendir.

II. Abdülhamid'in Meclis-i Mebusan'ı 1878'de kapatmasından sonra meclisin tekrar açılması 1908'de II. Meşrutiyet'in ilânından sonradır.

Bir yandan mevcut askerî birliklerin iyileştirilmesine çalışılırken öte yandan tamamen Avrupa sistemine göre yeni askerî birlikler kuruldu. Aynı şekilde ekonomi ve siyaset alanında da bazı yenilikler yapılması planlandı. Bununla birlikte önce Rumeli ayanlarının başkaldırması, ardından da Kabakçı Mustafa isyanı diye bilinen yeniçerilerin kalkışması ile bu geniş çaplı reform girişimi yarıda kesildi ve Sultan III. Selim tahtından indirildi; yerine IV. Mustafa geçti.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Kazaskerler, padişah sefere çıktığında onunla birlikte sefere çıkmaya mecburdurlar.

1299 yılında kurulduğu kabul edilmektedir.