YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 20

Osmanlı Türkçesinde kavram bulunup yaygınlaşıncaya kadar “anayasal monarşi” anlamında “nizam-ı serbestane” [serbest düzen] tabiri kullanılır. “Daha
sonra bu tabirin yerine İslamî referansı da olan ‘usul-i meşveret’ terkibi yaygınlaşmıştır.”
(Hanioğlu, 2004, s. 388). İlk olarak sultanın yetkilerinin anayasa ve meclisle sınırlanması gerektiğine inanan Yeni Osmanlılar tarafından kullanılan “usul-i meşveret”, şeriata uygun anayasal monarşi anlamını taşımaktadır.

Meşrutiyetin fonksiyon olarak monarşi ile cumhuriyet arasında yer aldığı ve monarşiden ideal yönetim biçimi olan cumhuriyete geçişte bir “ara rejim” anlayışı olduğu söylenebilir. Bu noktadan değerlendirildiğinde meşrutiyet, ne monarşi ne de cumhuriyettir.

İki meşrutiyet ilanı arasında Osmanlı ülkesinde “istibdat” adı verilen, şiddeti gittikçe artan, özellikle de basın ve düşünce faaliyetleri üzerinde hissedilen bir “baskı” rejimi vardır.

İkinci Meşrutiyet’in ilanını takiben yapılan ve İttihat ve Terakki ile Ahrar fırkaları
arasında geçen seçimler sonunda yola İttihat ve Terakki ile devam edileceği kararı çıkmıştır. Fakat memnuniyetsizlikler üzerine “31 Mart Vak’ası” olarak tarihe geçen ayaklanma meydana gelir. Sultan II. Abdülhamit tahttan indirilir.

Tanzimat Fermanı 3 Kasım 1839’da ilan edilmiştir.

Islahat Fermanı’nda yer alan maddelerin bir kısmı uygulanamamış olsa bile Osmanlı’ya ait hükümranlık hakları paylaşıma açılmış, devletin iç ve dış siyasetinde yabancı devletler için çok açık bir müdahale zemini hazırlanmıştır: “Osmanlı Devleti, bu fermanı ilan ettiğini dünyaya açıklamakla, hükümranlık haklarını yalnız şekil yönünden kurtarmış oluyordu. Gerçekte ise, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hristiyan tebâasının refahını düşünmek ve bu hususta gereken kararları almak Avrupa’nın büyük devletlerinin eline geçmişti. Daha sonraları için Avrupa müdahalesinin hukuki dayanağı olarak gösterilecek ferman, Müslümanlar tarafından ‘imtiyaz fermanı’ olarak nitelendirilmiştir.” (Yazıcı, 2002, s. 23)

1789’da gerçekleşen ve bütün Avrupa’nın yeniden yapılanmasına sebep olan Fransız İhtilali, başlangıçta sadece Avrupa ülkelerini ilgilendiren bir durum gibi görünürken giderek Osmanlı’yı da etkisi altına alır. Osmanlı ise III. Selim’in
tahtta olduğu bu yılları kendi iç düzenini kurmakla değerlendirir.

“Mukaddime” Şinasi tarafından Tercüman-ı Ahval gazetesine yazmıştır.

İki tür milliyetçilik modeli vardır. Bunlardan ilki kan ve ırk gibi daha köktenci bağları esas alan Alman milliyetçiliğidir. Bu doğal milliyetçiliktir. Diğeri Fransız
milliyetçiliği olarak adlandırılan, birlikte yaşamayı ve ortak bir kültür alanı oluşturmayı esas alan anlayıştır. Bu yapay ve vicdani milliyetçiliktir. Alman milliyetçiliği bir imparatorluk olan Osmanlı için şüphesiz akılcı bir yaklaşım
olamazdı. Osmanlı bu konuda gerçekçi bir değerlendirmeyle Fransız milliyetçiliği modelini benimsemiştir.

Kanun-ı Esasi’nin ilanından sonra sıra, meşrutiyet için gerekli olan meclis-i mebusanın oluşturulmasına gelir. Ancak Osmanlı’nın bir seçim kanunu yoktur. Bu sorun bir “talimat-ı muvakkate” ile çözülür ve seçimlere gidilir.

‘Talimat-ı muvakkate’, Mithat Paşa tarafından hazırlanmış olan ve seçimlerin nasıl yapılacağı ile ilgili düzenlemeleri yapan yedi maddelik bir metindir.

Osmanlı modernleşmesini Tanzimat ile sınırlamak doğru olmaz. Daha uzun bir geçmişe sahiptir. Yine Osmanlı modernleşmesi başta Mısır olmak üzere diğer Müslüman ülkeleri de kapsayıcı ve onları da teşvik edici bir görünüm arz eder. Örneğin; Rusya’nın da Osmanlı ile aşağı yukarı aynı zamanlarda modernleşmeye başladığı düşünüldüğünde, Rus Çarlığı içindeki Türklerin dine karşı olmayan ama din dışı bir hayatın varlığıyla tanışmaları, kültür ve bilimde Batı’yı nirengi almaları ve yeni bir hayat tarzını benimsemeleri Osmanlı Türklerinden önce olmuştur.

Muhalefet Osmanlı yönetiminin demokrasi sürecini açıklayan bir kavramdır. Şinasi’den beri de edebiyatçılarımızı hem söylem hem de eylem olarak etkiler. Unutulmamalıdır ki “muhalefet” demokrasi ve Cumhuriyet kavramlarının anlam bulmasını sağlayan en önemli dinamiktir. Doğru cevap E'dir.

Siyasi otoritenin miras yoluyla tek kişi üzerinde toplandığı ve yöneticinin (kral, padişah, han, sultan) ilahi bir yetkeyle devleti yönettiği monarşik sistemlerin, benzer bir demografik yapısı vardır. Doğru cevap B'dir.

Tımar sistemi Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde biçimlenmiştir. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı’nın özellikle Ruslar karşısında almış olduğu yenilgi bir uyanış yaratır. Önce­likle askeriyeye kendi içinde nizam verme arayışının içine girilir. Kifayet etmeyince daha radikal kararlar almak zorunda kalan ilk padişah III. Selim olur. 1787-1792 ara­sındaki mücadeleden mağlup ayrılmak, III. Selim’i Batı’yı daha yakından takip etmeye sevk etmiştir. Nizam-ı Cedit her ne kadar bir yeni askerî teşkilat gibi değerlendirilse de aynı zamanda bir ıslahat çalışmasıdır. Kelime anlamının “yeni düzen” oluşu bile buna işaret eder

Vergilerin tahsili “mültezim” adı verilen devlete en yüksek bedeli vermeyi taahhüt eden şahıslara verilmiştir. 17. yüzyıldan itibaren önemli bir güç hâline gelen mültezimler üzerinde devletin otoritesi zamanla zayıflamış ve mültezimler kontrol edilemez hâle gelmiştir. Doğru cevap C'dir.

II. Mahmut Dönemi’ni Osmanlı’da “medeniyet” düşüncesinin doğduğu dönem olarak ele almak ge­rekir. Memurlara ve valilere maaş bağlanması, köy ve mahalleler için muhtarlıklar ku­rulması, erkekleri kapsayan bir nüfus sayımının yapılması, Posta Teşkilatı’nın kurulması, nazırlıkların kurulması, karantina sisteminin getirilmesi, pasaport alma usulünün ko­nulması, mülkiyet hakkının tanınması vb. pek çok ıslahat II. Mahmut Devri’nde yönün Batı’ya çevrildiğinin göstergesidir. Mekteb-i Tıbbiyye gibi Avrupa tarzı okulların açılması, Batı müziği dinlemenin serbestleşmesi ve ilk gazete Takvim-i Vekayi’nin yayın hayatına girmesi ise kültürel manada Batı’ya yönelişi ifade eder

Reayanın ağır ve adaletsiz vergi yükü karşısında çektiği sıkıntılar, Yavuz Sultan Selim Dönemi’nin ünlü âlimi İdris-i Bitlisi (15.yy ortaları-1520)’nin Kanun-ı Şehin Şâhî’sinde dile getirilir. Doğru cevap D'dir.

16. yüzyılın ortalarından itibaren özellikle tımar sisteminin bozulması ve Osmanlı iktisadi yapısındaki aksaklıklar, Anadolu’da sosyal sınıflar arasında uçurumlar oluşmasına ve bu bakımdan da Osmanlı yönetme biçiminin sorgulanmasına yol açar. Yine kadıların halk üzerinde gittikçe baskısını artırdığı da görülür. Bunun yanında II. Beyazıt zamanından itibaren bir taraftan da Anadolu’da Şii-Sünni çatışması Şah İsmail etkisiyle tırmanışa geçmiştir. Doğru cevap D'dir.

Celali İsyanları içinde levent ve sekban grupları, köylerini terk eden çift bozanlar, kapıkulu süvarileri ve medrese öğrencileri gibi halkın çeşitli sınıflarından insanlar vardır. Doğru cevap C'dir.