YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 12

Tanzimat’ın, dolayısıyla Osmanlılık fikrinin kurucularından biri olan Mustafa Reşid Paşa’nın hizmetlerini en çok takdir eden, yine bu dönemin fikir öncülerinden biri olan Şinasi’dir. Paşa’yı ve Tanzimat değerlerini anlattığı kasidelerinde Reşid Paşa’yı destansı özelliklerle çizer. Onu manzumelerinde hep “akıl”ın temsilcisi olarak mitleştirir –ki aklının tecellisi Tanzimat’ı ilan etmiş olasıdır- ve “medeniyet resulü” olarak değerlendirir. Doğru cevap A'dır.

Daha henüz Abdülaziz Dönemi’nde Abdülaziz’in keyfî yönetim tarzına eleştiriler getirmeye başlayan Mithat Paşa, bir millet meclisi teklifi de dâhil olmak üzere çeşitli görüşler ileri sürer. Konuyla ilgili bir de layiha hazırlamakta olduğunun saray tarafından duyulmasının ardından şimşekleri üzerine çeker. Çekildiği köşesinde bürokrat, asker ve dönemin ileri gelenlerinden bazı kişilerle yeni anayasa fikrini tartışır. Doğru cevap C'dir.

Şinasi, Türk edebiyatında aklın ve akılcılığın Tanzimat Dönemi’ndeki en önemli temsilcisi olarak kabul edilir. Şinasi’yi akılcılığa sevk eden amillerin başında hiç kuşkusuz 1848 Devrimi sonrasında Fransa’da bulunuşu gelir. Doğru cevap B'dir.

Yeni Osmanlılar içinde her ne kadar fikirlerini sistemleştirmese de görece tutarlı isim Namık Kemal’dir. Onun için Yeni Osmanlı düşüncesinin timsali denilebilir. Padişahın ve sadaretin keyfi idaresinin kırılması yolunda en çetin savaşçı Namık Kemal’dir. Terakki için hürriyeti ön şart kabul eden Kemal’in fikirlerinin özünü devletin çöküşünün nedenleri üzerinde durmak, kurumların yenileşmesini ve iyileşmesini sağlamak ve kuvvetle savunduğu meşruti rejime ulaşmak idealleri oluşturur. Eğitimde, sanatta ve en önemlisi siyasette yapılacak reformlar sayesinde devletin kurtulabileceğine inanır. Doğru cevap D'dir.

Türkçülük akımının temellerini atan Yusuf Akçura 1904’te yayımlanan Üç Tarz-ı Siyaset eseriyle Türkçülüğü sistematik bir hâle getirir. Doğru cevap E'dir.

Léon Cahun'un (1841-1900) Asya Tarihine Giriş Türkler ve Moğollar (1896) kitabında Avrupa’ya medeniyeti getirenlerin Turan ırkı olduğu ortaya atılır. Cahun’un kitabında Türkler ve Moğolların Çin ve İran medeniyetlerinin taşınması noktasında köprü oldukları ileri sürülür. Cahun’un bu teorileri Türk aydınlarının gururunu okşayacak ve dikkatlerini bu yöne çekmelerini sağlayacaktır. Doğru cevap D'dir.

Şemsettin Sami (1850-1904)nin Kamus-ı Türkî (1901) ve Kamus-ül Âlâm (1889)ı Türk milliyetçiliğinin dil sahasında geliştiğinin göstergelerinden biri kabul edilir. Sami’nin Kâmus-ı Türkî’de “Osmanlı-Osmanî” maddesinin üçüncü açıklamasında Türkleri Osmanlı’yı oluşturan temel unsur olarak değerlendirmesi çok önemlidir. Doğru cevap B'dir.

Edebî ürün verme adına çok üretken olduğunu söyleyemeyeceğimiz Sadullah Paşa’nın en dikkate değer noktalarından birisi Lamartine’den yapmış olduğu “Le Lac” (Göl) çevirisidir ki bu çeviri Türk edebiyatında en başarılı şiir tercümelerinin başında gelir. Doğru cevap A'dır.

İlk Türk pozitivist ve natüralisti olarak karşımıza çıkan Beşir Fuad (1852-1887) döneminin en entelektüel isimleri arasında gösterilir. Doğru cevap D'dir.

Muhalefet Osmanlı yönetiminin demokrasi sürecini açıklayan bir kavramdır. Şinasi’den beri de edebiyatçılarımızı hem söylem hem de eylem olarak etkiler. Unutulmamalıdır ki “muhalefet” demokrasi ve Cumhuriyet kavramlarının anlam bulmasını sağlayan en önemli dinamiktir. Doğru cevap E'dir.

Bir mezhep mücadelesi şeklinde ve dış tahriklerle başlayan Celalilik daha sonra hükûmete karşı olan zümreleri de içine alarak genişlemiş, mezhep mücadeleleri geri plan- da kalarak XVII. yüzyılın ilk yarısından itibaren tamamen idareye karşı bir hareket mahiyetini kazanmıştır. Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa’nın Müfettiş İsmâil Paşa’ya yaptırttığı te işlerde binlerce insan Celali oldukları gerekçesiyle katledilmiştir (İslam Ansiklopedisi, 2016, s. 255). Celali isyanlarının bakiyesini temizlemek Osmanlı için kolay olmayacak, bu ve benzer ayaklanmalar takip eden asırlarda da yaşanacaktır. Doğru cevap B'dir.

III. Ahmed saltanatında ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında cereyan eden Patrona Halil isyanı, Lale Devri’ni sonlandıran isyan olarak bilinir. Doğru cevap C'dir.

1808 Ekim ayında silahlı askerleri ile birlikte İstanbul’da toplanan ayanlarla, tarihe “Sened-i İttifak” olarak geçecek anlaşma yapılır. Bu aynı zamanda yüzlerce yıldır tek otorite olarak devlete ve millete hükmeden padişahın otoritesini artık başka güçlerle paylaşacağı anlamına gelmektedir.

Anlaşmanın belli başlı maddeleri şunlardır:

Vüzerâ, ulemâ, rical veya ocaktan padişaha karşı bir ayaklanma olursa âyanların iş birliği ile bastırılacaktır. Böylece âyanlar “hanedanlar” adı altında hukuksal bir sınıf ve güç hâline getirilmişlerdir.

Ocak ayaklanırsa ona karşı birlikte savaşılacaktır.

Vergi toplamada devlete yardımcı olunacaktır.

Sadrazama hep birlikte itaat edilecek, fakat o da doğru yoldan saparsa gene hep birlikte düşünülecektir. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı Devleti’nin Batı yöntemleriyle bir kamuoyu oluşturmaya çalıştığı ilk iletişim aracı Takvim-i Vekâyi’dir. 1831’de yayımlanan ve 5000 tirajla Fransızca, Rumca, Ermenice, Arapça ve Farsça nüshalarla basılmış bu Osmanlıların ilk resmî gazetesi ciddi bir kamuoyu oluşturma aracı olarak kullanılmıştır.

Araştırmacılar, Fransız İhtilali’nin üç ana sebebi bulunduğunda birleşmektedirler: Eski rejimin kötü yönetimi, felsefi düşünceler ve basın hürriyeti. Başta kralın keyfî yönetimi olmak üzere, aristokratların ve bürokratların yönetimdeki ağırlığının türlü yolsuzluklara yol açması özellikle yoksul geniş kitlelerin memnuniyetsizliğini artırmıştır. İhtilal’in asıl dinamiğini bu muhalif kitleler oluşturmuştur. Doğru cevap B'dir.

Fransız İhtilali’nin Osmanlı topraklarındaki ilk etkisi, Velestinli Rigas’ın (ö. 1798) ayaklanmasında görülür. Rigas bütün Osmanlı vatandaşları için Fransız İhtilali’yle ortaya çıkan insan hakları beyannamesini de içine alan bir anayasa hazırlamıştır. Osmanlı tarihi için erken bir anayasa teklifi olan bu hareket adalet, eşitlik, hürriyet gibi büyük ihtilalin kavramlarını slogan olarak kullanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Kanun-ı Esasi 23 Aralık 1876 günü Beyazıt Meydanı’nda ilan edilir. Dolmabahçe  Sarayı’nın ve Midhat Paşa Köşkü’nün önünde sevinç gösterileri yapılır. 19 Mart 1877’de ise anayasa gereği Meclis-i Mebusan açılır. Doğru cevap D'dir.

1889 mayısında Askerî Tıbbiye mektebinde “İttihad-ı Osmanî” adıyla bir yapı teşekkül etmeye başlar. Cemiyetin kurucuları hepsi de tıbbiye öğrencisi olan İbrahim Temo (İbrahim Ethem, 1865-1939), Abdullah Cevdet (1869-1932), İshak Sükûti (1868-1902), Mehmet Reşid (1873-1919) ve Hüseyinzade Ali (Turan,1864-1941)’dir. Tıbbiyenin ardından harbiye ve mülkiyeye açılım yapan cemiyet, kısa sürede üye sayısını artırır. Doğru cevap B'dir.

Çeşitli ülkelerde ve şehirlerde şubeler açarak örgütlenen hareket bütün Jön Türk hareketlerini bir araya getirmek üzere 4 Şubat 1902 tarihinde Paris’te bir kongre düzenler. Bu kongre Birinci Jön Türk Kongresi olarak tarihe geçer ve kongrenin ardından kurulan Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyetinin nizamnamesi belirlenir. Doğru cevap D'dir.

Yukarıda sayılan özellikler Fatih Sultan Mehmet'e aittir. Fatih Sultan Mehmet, fetihten hemen sonra İtalya’ya kaçan Grek bilimci ve filozofları İstanbul’a davet eder; Amirutzes,  Trapezuntios gibi isimleri sarayında ağırlar; Venedik’ten kılıç ve bronz ustalarını getirtir. Bununla birlikte Fatih Sultan Mehmet, sarayında Grek ve Latince eserleri de ihtiva eden bir kütüphane oluşturur. Yükselme döneminde Osmanlı devlet adamları Grek bilim ve felsefesiyle bilinçli olarak ilgilenmişlerdir. Nitekim Semâniye Medresesini bir bilim akademisi haline getirmeye çalışan, Grekçe eserlerden bir kütüphane oluşturan ve Kayser-i Rum (Roma İmparatoru) unvanını benimseyen Fatih Sultan Mehmet, bu çalışmalarıyla Roma İmparatorluğu’nu hâkimiyeti altına alma arzusunu gösterir. Bu dönemde ünlü İtalyan hümanisti Ciriaco Pizzicolli de Fatih Sultan Mehmet’in maiyeti içinde yer alır; Yunanlı Critoboulos ise onun biyografisini yazar. 1479-1480 yıllarında İstanbul’a gelerek sarayda kalan İtalyan ressam Gentile Bellini, Fatih Sultan Mehmet’in resmiyle birlikte başka resimler de yapar. Fatih’in emriyle Batlamyus’un coğrafyası da tercüme edilir. Rumca bilen Fatih Sultan Mehmet, sarayında biri Latince diğeri Yunanca bilen iki kâtip bulundurur ve bu kâtiplerden eski çağların tarihiyle ilgili bilgiler edinir. Doğru yanıt C seçeneğidir.