YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 10

Sultan II. Bayezid

Vankulu Lügati: İbrahim Müteferrika matbaasında basılan ilk eser, bu sözlüktür. İsmail Bin Hammad el-Cevheri’nin Muhtarü’s-Sahah adını taşıyan Arapça sözlüğünün Türkçeye çevirisidir. Çeviri Muhammet bin Mustafa el-Vani tarafından yapılmıştır. Bu sebeple de Vankulu Lügati adıyla tanınmaktadır. Vankulu Lügati hacimli bir eser olduğu için hattatların istinsah etmekten çekindikleri bir kitaptır. İbrahim Müteferrika matbaasında ilk olarak bir sözlük basmak suretiyle bir yandan dinî olmayan kitapların basımı şartıyla verilen izne sadık kalmış ve güven kazanmış olur. Diğer taraftan da bu sözlüğü basıp Arapça öğrenmekte olan genişçe bir kitlenin kullanımına sunarak onları kazanmış olur. İbrahim Müteferrika sözlüğün sonuna, matbaanın ne denli önemli olduğunu anlatmak için kaleme aldığı ve devrinin ileri gelenlerine sunduğu “Vesiletü’t-Tıbaa” adlı layihasını da eklemiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Osmanlıcılık, Osmanlı Devleti’nin çözülme ve çökmesini önleme yanında devletin yönetim şeklinde birtakım değişiklikler yapmayı hedefleyen bir fikrî ve siyasi akımdır. Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün siyasi, etnik, dinî yapıları din, dil ve ırk farkı gözetmeksizin yasalar karşısında eşit kabul eden, adalet ve hürriyet içinde bir arada yaşamayı prensip edinen bir anlayıştır.

Müslüman nüfus özel matbaacılık faaliyetlerine girişerek gayrimüslim nüfusunun bu alandaki hâkimiyetini kısa sürede kırmıştır.

Takvim-i Vekâyi

Mehmed Ağa

Savaşlardaki mağlubiyetler

Nizam-ı Cedit Ordusunun kaldırılması

Mustafa Reşid Paşa

Takvim-i Vekâyi

Tercüme Odası

Damat İbrahim Paşa

Levni

Fatih Sultan Mehmet

III. Selim- II. Mahmut

Muhalefet, TDK sözlüğünde “1. Bir tutuma, görüşe karşı olma durumu, aykırılık; 2. Karşı görüşte, tutumda olan kimseler topluluğu, 3. Demokraside iktidarın dışında olan parti veya partiler” şeklinde açıklanır. Misalli Türkçe Sözlük’te ise “karşı olma, aksini savunma”, “iktidarın takip ettiği politikaya karşı olan, iktidarla aynı görüşleri paylaşmayan ve bunu teşkilatlı şekilde ortaya koyan siyasi topluluk” şeklinde tanımlanmaktadır.

Padişahlıkla yönetilen Osmanlı’nın yukarıdan aşağıya doğru padişah ve çevresi, saray, askerler, ulema, memurlar ve büyük çoğunluğu oluşturan genellikle tarımla iştigal eden halktan oluştuğu görülür.

Tanzimat’taki kural ve haklara yeni haklar eklenerek Tanzimat’tan 17 yıl sonra,
1856’da -Tanzimat’a göre daha kapsamlı olan- Islahat Fermanı yayımlanır. Tanzimat’la getirilen yeniliklerin uygulanmaya konulmasını hedefleyen bu fermanda -farklı olarak- bir bütçe yapılması ve ekonomik kalkınmaya dair ifadeler vardır. Hepsinden öte Müslüman ve Hristiyanlar artık askerlik ödevi başta olmak üzere her konuda eşittir. Hristiyanlara dininden dolayı hakaret edilemeyecek ve mahkemelerde tanıklıkları kabul edilecektir. Tanıklar kendi dinlerinin kitabı üzerine yemin edebilecektir. “Osmanlılık” mevhumu da bu fermanla birlikte dile getirilir. Fermanın başında tebaa için ilk kez “vatandaş” ifadesi kullanılır. “1839 bildirisini Müslümanlar için çıkarılmış olarak nitelersek 1856 Bildirisini Hıristiyanlar için yayınlanmış bir belge sayabiliriz.” Islahat Fermanı yabancı devletlerin hazırladığı ve Bab-ı Âli’nin kabul etmek zorunda kaldığı bir ıslahat programıdır. Osmanlı Devleti, bu fermanı kendiliğinden ilan ettiğini dünyaya açıklamakla, hükümranlık haklarını yalnız şekil yönünden kurtarmıştır. Gerçekte ise Osmanlı İmparatorluğu’nun Hıristiyan tebaasının refahını düşünmek ve bu hususta gereken kararları almak Avrupa’nın büyük devletlerinin eline geçmiştir.

Tanzimat’ın üç büyük mimarından Mustafa Reşid Paşa 1834’te Paris’e ve sonra Londra’ya; Âli Paşa 1836’da Viyana’ya; Fuat Paşa 1840’ta Londra’ya gitmiştir.

Tanzimat Dönemi’nin en önemli devlet adamlarından birisi, asıl adı Ahmet Şefik olan Mithat Paşa (1822-1884)dır. 1834’te Divan-ı Humayun Kalemi’ne girer. Asıl adı Mehmed Emin olan Âli Paşa’nın “Âli” ismini aldığı gibi o da Mithat mahlasını Humayun’da alır. 1849’da Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye Mazbata Odası’na geçer, burada başkâtipliğe kadar yükselir. Mustafa Reşid Paşa ile Âli ve Fuat Paşaların dikkatini çekerek daha üst görevlere gelir. 1864’te Tuna valiliğine, 1868’de Şurâ-yı Devlet başkanlığına gelir. Burada vatandaşlık, emniyet sandığı vb. sosyal meseleler üzerinde çalışır. Daha sonra Bağdat valiliği yapar. Tuna’daki başarısını Bağdat’ta da devam ettirmek niyetindedir. Başarılı da olur. Mithat Paşa’nın tarih sahnesindeki en büyük rolü siyasi ve mali çöküşten sorumlu tuttuğu Sadrazam Mahmut Nedim Paşa’yı protesto için istifa edip köşesine çekilmesiyle başlayan muhalif tutumudur. Süreç Abdülaziz’in tahttan indirilip II. Abdülhamit’in tahta geçirilmesi ve Kanun-ı Esasi’nin hazırlanmasıyla devam eder.