YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 2

Mekteb-i Harbiye ve Muzıka-yı Hümayun (1834) okulları açıldı, uzun zaman ihmal edilmiş bulunan Mühendishane-i Bahr-yi Hümayun Heybeliada’ya taşınarak yeniden canlandırıldı.

Tanzimat Fermanı’nın hazırlanması ve ilanında başrolü oynayan Mustafa Reşit Paşa (1800-1858) Mehmet Kaplan tarafından kendisinden sonra Türk tarihine şekil veren yeni aydın tipinin temsilcisi olarak anılmıştır.

Osmanlı Devleti’nin en önemli belgelerinden birisi sayılan Tanzimat Fermanı’nın belli başlı noktalarını şu şekilde özetlemek mümkündür: Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yaşayan insanlar, hangi din ve milletten olursa olsun can, ırz ve namus garantisine sahip olacaklardır. Herkesin mülkiyet hakkı bulunacak ve devlet bu hakkın savunucusu olacaktır. Vergi yükümlülüğü eşitlik ilkesine göre belirli ve adil oranlarda olacaktır. Askerlik hizmeti her yerin nüfusuna oranla belirlenecek ve belli süre için yapılacaktır.

Yirmi sekiz Çelebi Mehmet (ö.1732), Osmanlı Devleti’nin ilk elçisi olarak atandığı Paris’te yazdığı Sefaretname ile tanınmıştır.

Nizam-ı Cedit kapsamında zahire bakanlığı ilk defa kurulmuştur.

Böylece 1794’te Londra, 1797’de Paris, Berlin ve Viyana’ya ilk daimi elçiler görevlendirildi. İlk daimi elçiler olarak Londra’da Yusuf Âgâh Efendi, Paris’te Esseyit Ali Efendi, Viyana’da Münip Efendi, Berlin’de Aziz Efendi görev aldı.

1775’te kurulan Mühendishane-i Bahri-yi Hümayun’un genişletilip donanmanın ıslahı için Tersane Nizamı yayımlandığı gibi, kara mühendis okulu olarak 1795’te Mühendishane-i Berri-yi Hümayun kuruldu.

Devlet ile tebaası arasında, Padişah’ın yetkilerini kısıtlamayı da içeren ilk anlaşma olduğu için bazı tarihçilerce Magna Carta ile karşılaştırılan Sened-i İttifak’ın uygulama imkânı bulunmadan ortadan kalktığını, buna karşılık devletin merkez i gücünü zayıflatan bir etki yaptığını belirtmek gerekir.

Tanzimat Fermanı’nda askerlik hizmeti ilk defa vatan borcu olarak anılmıştır.

Devlet ile uyruğu arasındaki ilişkiyi yeniden belirleyen ve millet sisteminin terki anlamına gelen din farkı gözetilmeksizin bütün vatandaşların devlet karsısında eşit olduğu ilkesi yakın ve hatta orta vadede Osmanlı Devleti’nin yararına bir sonuç doğurmamış; tam aksine toplumda tepkilere sebep olmuştur.

Tanzimat Fermanı, Abdülmecit’in tahta geçmesinden (1 Temmuz 1839) dört ay sonra 3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilmiştir.

Tanzimat fermanı, yarı anayasal bir belge ve aynı zamanda anayasal tarihimizin başlangıcı kabul edilir.

Fransız İhtilâlinin yaydığı milliyetçilik fikirlerinden etkilenen ve Osmanlı İmparatorluğunun yıpranmışlığından yararlanan bir grup Yunan aydını 1814’te Etnik-i Eterya adlı bir örgüt kurdu. Yani Etnik-i Eterya Yunanlılar tarafından kurulan gizli bir örgütü ifade etmektedir.

Mekteb-i Harbiye ve Muzıka-yı Hümayun açılan yeni okulların adlarıyken Mekteb-i Tıbbiye-yi Şahane modern tıp fakülteleri eş değerinde okula verilen isimdir. Takvim-i Vekayi ilk gazetenin adıdır. II. Mahmut tarafından yeniçerilerin yerine kurulan askeri teşkilatın adı ise Asakir-i Mansure-i Muhammediye’dir.

Tanzimat Fermanı, Abdülmecit’in tahta geçmesinden dört ay sonra aynı zamanda hariciye nazırlığı görevini de üstlenmiş bulunan Londra elçisi Mustafa Reşit Paşa’nın yurda dönerek padişahı ikna etmesi sonucu Osmanlı devlet adamlarının, halkın ve yabancı diplomatların bulunduğu bir toplantı-da okunmuştur. Böylece fermanın asıl sahibinin Mustafa Reşit Paşa olduğu anlaşılıyor.

Tanzimat Fermanıyla askerlik hizmeti sürekli hale getirilmemiş tam tersine askerlik hizmetinin her yerin nüfusuna oranla belirlenecek olan belli süreli bir hizmet haline getirilmesi kararlaştırılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde bazı vergilerin, ihale yoluyla üstlenen kişiler tarafından toplanması anlamına gelen kavram iltizamdır.

Avrupalılar tarafından iyi karşılanmış olan ferman gerek Müslüman gerekse Müslüman olmayan Osmanlı uyruğundaki kimi gruplar tarafından tedirginlik, kuşku ve hatta hoşnutsuzlukla karşılanmıştır. Müslüman ahali açısından bunun sebebi fermanın içeriğinin İslam geleneklerine uygun görülmemesi iken gayrimüslim tebaa arasında özellikle Rum-Ortodoks patriği eşitliğin getireceği yükümlülükler ile cemaatler arasında sahip olduğu ayrıcalığı kaybetme olasılığıdır.

Tanzimat Fermanı’ndan 17 yıl sonra, 28 Şubat 1856’da yayımlanan bu ferman da Sultan Abdülmecit’e aittir.

Islahat Fermanı sosyal ihtiyaçtan çok açık bir dayatmadan doğmuştur. Zira Islahat Fermanı’nın ilanı öncesindeki en önemli sorun, hatta doğrudan doğruya fermanın hazırlanmasında, ilan edilmesinde etkisi olan olay Kırım Savaşı olarak bilinen ve Avrupa devletlerinin de karışıp taraf olduğu Osmanlı-Rus Savaşıdır.