YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Grizu sözcüğü, doğal nedenleri olan bir patlama olayına atıf yapmakta, böylelikle şiirin öznesinin yaşadığı duygusal patlama okur nezdinde nesnel bir içerik kazanmaktadır.

Alman yazını kuralları arasında düşünce çizgisi denen işaretler vardır. Bunlar iki küçük çizgidir. Ne üç noktadır, ne beş noktadır, ne uzun çizgi. O, kısalığı gösterir. Orada şair cümleyi tamamlamamıştır. Kim tamamlayacaktır? Okuyucu” (Necatigil, 2013, s. 1779). Bu simge şairin bıraktığı boşluğun okurun zihninde tamamlaması gerektiğini işaret etmektedir. Şairin neden üç nokta yerine iki çizgiyi tercih ettiği sorusuna verilen bir yanıtı şöyle özetleyebiliriz: Üç nokta zaman içinde kanıksanmış olduğu için okurun dikkatini yeterince çekmeyebilir. Oysa bir şiirde iki çizgi görmek alışkın olduğumuz bir şey değildir; bu nedenle okuru anlam boşlukları hakkında düşünmeye daha kolay sevk edebilir (Tarım, 2002, s. 216).

Nesnel çözümleme bu şiirin anlamı ile biçimsel yapısı arasındaki örtüşmeyi ortaya koyar ve eleştirmene metne bağlı bir yorum geliştirme imkânı sunar. Şiirde elde edilen veriler yorumlandığında, bu şiirin bir dizi sanatsal çatışmayı açığa çıkardığı söylenebilir. Kısaca ifade etmek gerekirse bu incelemeyi okuyan bir okur, nesnel eleştirinin nasıl uygulandığı hakkında bir fikir sahibi olacak; bir şiir hakkında nasıl yorum yapması gerektiğini öğrenmiş olacaktır.

Eserin başlığı da bu çerçevede önem kazanır. Çalıkuşu başlığı, romanın baş kahramanı Feride’nin takma adı olarak onun kişiliğiyle ilgili metaforik bir göndermedir. Romanın tematik özünün kahramanın yolculuğu ve kişiliğinin gelişimine odaklı olduğundan başlığın kahramanla ilgili olması doğaldır.

Metnin girişi yani romanın ilk cümleleri, okuru içerik ve sunum hakkında bir fikir sahibi yapan en kritik bölümüdür. Bu kısma “incipit” denir.

Çalıkuşu romanı “KISIM” olarak belirtilmiş beş ana bölümden ve romen rakamlarıyla belirtilmiş alt bölümlerden, onlar da kendi içlerinde yıldız işaretiyle ayrılmış küçük alt bölümlerden oluşmuştur.

ÜÇÜNCÜ KISIM, Çanakkale’ye tayin olup burada geçirdiği yaklaşık bir yıllık dönemi anlatır.

Olaylar örgüsü, oyunda kişiler arası sevgi/aşk ilişkileri üzerine kurgulanır. Oyunun merkezinde olan Mehmene Banu, Ferhad, Şirin aşk üçgenine Vezir’in Mehmene Banu’ya olan aşkı da eklenirse oyunda dört kişinin birbiriyle olan çatışmalarının ve aşk dolambacının işlendiği görülür.

Oyunun dilinde halk deyişlerine özgü üslup ve söz dizimi fazla değişmez. Sevgililerin karşılıklı konuşmaları, birbirlerine söyledikleri sevda sözleri, gele- nekteki kalıplara uygun düşer. Şiirsel bir dille yazılan oyunda, eksiltili cümleler, sözcüklerin hecelere bölünmesi, tekrarlar, abartılı söyleyişler, oyun dilini gündelik konuşmalardan uzaklaştıran yapılar olarak görülür.

Şiirin her kıtasında kullanılan (- -) iki çizgi, duvara asılı tabloları simgelemekte, böylelikle bir resim sergisini anlatan bir şiir, yapı itibarıyla bir resim sergisine dönüşmektedir.

Bir metin çözümlemesinde ilk yapılacak olan metin türünü belirlemektir. Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu romanı genel metin sınıflamasında betimleyici, bilgilendirici, açıklayıcı, kanıtlayıcı gibi metin türleri arasında öykülemeci, yani anlatı metinleri kategorisine girer.

Bir anlatı metni, bir ya da daha çok kişinin başından geçen olayları sebep-sonuç bağının gözetilerek belli bir biçim altında anlatılması demektir.

Çalıkuşu romanının yapısı içinde kişilerin işlevlerini Greimas’ın “eyleyenler örnekçesi” ne göre belirleyebiliriz:

Feride, bu anlatının “özne”sidir.

Öyküde zamana ilişkin bazı ayrıntılara yer verilmiştir. Anlatıcı kahraman satır arasında tarihi “bin dokuz yüz kırk altı mayısı” olarak verir. Bu öykü- nün genel çerçevesidir. Bir de kapının saatinin on ikiyi geçtiği gibi belirgin bir ayrıntıyı da ifade eder.

“Ferhad ile Şirin” oyununda; oyunun bölümlenmesine bakıldığında, karşıtlık ilişkisi gösteren bir yapıyla karşılaşılır. Olaylar örgüsü, oyunda kişiler arası sevgi/aşk ilişkileri üzerine kurgulanır. Oyun monarşik yönetim şeklinin uygulandığı Arzen ülkesinde geçer. Oyunda karşılıklı konuşmaların çoğu şiirsel söyleyişlerin kullanıldığı düz anlatımlardır.

Mekânların içerik yönden önemi ise bir İstanbul kızı olan Feride’nin gezdiği yerlerde Anadolu’nun çeşitli cepheleriyle karşılaşmasını sağlamasıdır. Romanda şehir olarak mekânlar yalnızca baş harfleriyle verilerek gizlenmiştir. Şehirlerle ilgili geniş̧ tasvirlere rastlanmaz. Romanda daha çok Feride’nin bakış̧ açısından dış̧ dünyanın duygusal tasvirlerine rastlanır. Olumsuzluklar hep mekân değişikliğiyle şekillenir.

Behçet Necatigil’in “Sergi İzlenimleri” adlı şiiri ile ilgili çözümlemede verilen tasvir eşleştirmelerinin tamamı doğrudur.

Şiirin her kıtasında kullanılan (- -) iki çizgi, duvara asılı tabloları simgelemekte, böylelikle bir re- sim sergisini anlatan bir şiir, yapı itibarıyla bir resim sergisine dönüşmektedir.

Çalıkuşu romanı “KISIM” olarak belirtilmiş̧ beş̧ ana bölümden ve Romen rakamlarıyla belirtilmiş̧ alt bölümlerden, onlar da kendi içlerinde yıldız işaretiyle ayrılmış̧ küçük alt bölümlerden oluşmuştu.

Bu zorluk birkaç nedenden kaynaklanır: Günlük yaşamda az kullanılan sözcüklerin seçimi, Necatigil’in şiirlerinde sık sık başvurduğu iki kısa çizginin bu şiirde dört kez kullanılması ve dizelerarasında anlam bağlantılarının eksik bırakılması, bu eserin yorumlanmasını güçleştiren etmenler olarak sayılabilir. Doğru cevap D'dir.