YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Belgesel özyaşam öykülerinde bilgi ve belge aktarma, kendini tanıtma kaygısı öndedir. Bu nedenle daha nesnel sayılabilir.

Birçok kaynakta Batı edebiyatının bilinen ilk özyaşamöyküsel metni olarak İlk Çağ̆ Hristiyanlığının en büyük düşünürü Augustinus’un 398’de yazdığı İtiraflar’ı anılır.

Dibace: Divan edebiyatında genellikle eserlerin yazılma nedeninin belirtildiği başlangıç kısmı, ön sözdür.

Türk edebiyatında özyaşam öyküsü türünün çok önemli bir dönüm noktası, Halide Edib’in Mor Salkımlı Ev (1963) adlı eseridir. Halide Edib, İngilizce kaleme aldığı ve Memoirs of Halide Edib adıyla 1926’da Londra’da yayımlanan eserini yıllar sonra Türkçe olarak yeniden yazmıştır.

Sinema sanatçıları ve film yönetmenleri özyaşam öykülerinden örnekler: Nubar Terziyan (Ne İdim Ne Ol- dum, 1995), Hulki Saner (Bu da Benim Filmim, 1996), Cüneyt Arkın (Fakir Gencin Hikâyesi, 2014) gibi.

D seçeneğinde verilen Meral Ataç’ın ‘Babam Nurullah Ataç’ adlı eseri öznel bakış açısıyla yazılmış bir eserken diğer seçeneklerdeki eserler nesnel bakış açısıyla yazılmıştır.

Meslek ve görev anılarının bir türü olan ‘Zoraki Diplomat’ ın yazarı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’dur.

Anılarda yazarlar hem zaman dizinsel hem de dil ve üslup bakımından özgür ve rahattır. Anlattıklarının sırasını istediği gibi değiştirebilir, çağrışımlara göre olaylar arasında ileri geri sıçrayabilir, isterse konuşma üslubunu yeğleyebilir.

Özyaşam öyküsü, bir kişinin kendi yaşamını kendisinin yazılı olarak anlatmasıdır. Kendi yaşamını çoğunlukla “ben” diliyle anlatan kişi; onu bugünkü kişiye dönüştüren ve yaşamında yer tutan birçok olayı, duyguyu, kişiyi ve izleri aktarır.

• Dilsel biçim• Anlatı• Düzyazı• Sorun: Bireysel yaşam • Yazarın konumu• Yazar• Anlatıcı• Anlatıcının konumu• Anlatıcının temel kişi olması• Anlatının geçmişe dönük bakış açısı.

Özyaşam öykülerini “yapısına” ve “amacına göre” alt türlere ayırmak mümkündür:Belgesel, Eğitsel, Popüler, Yazınsal.

Popüler özyaşam öyküleri, bir alandaki (sahne, televizyon, sinema, spor vs.) tanınırlığından yola çıkan kişilerce yazılmış özyaşam öyküleridir. Yazanın estetik, toplumsal ya da eğitimsel bir kaygısı yoktur; onu seven ve daha yakından tanımak iste- yen hayran kitlesinin beğeni ve beklentilerini karşılamak üzere kaleme alınmış metinlerdir.

“Ben” olma bilincinin en yüksek olarak hissedildiği, geçmişle ve kendiyle hesaplaşmanın en derin olarak ifade edildiği metinlerdir. Adalet Ağaoğlu (Göç Temizliği, 1984), Nedim Gürsel (Sağ Salim Kavuşsak: Çocukluk Yılları, 2004), Nezihe Meriç (Çavlanın İçinde Sessizce, 2004) gibi.

Türk edebiyatında öz yaşam öyküsü türünün çok önemli bir dönüm noktası, Halide Edib’in Mor Salkımlı Ev (1963) adlı eseridir. Halide Edib, İngilizce kaleme aldığı ve Memoirs of Halide Edib adıyla 1926’da Londra’da yayımlanan eserini yıllar sonra Türkçe olarak yeniden yazmıştır. Önceki örneklerle karşılaştırıldığında Halide Edib’in öz yaşam öyküsü, kendinin bilincinde bir kadının geçmişine ve bugününe dair bir iç muhasebesini içerir.

Araştırma ve belgelerden çok, birinci derece tanıklıklara dayanarak yazılan “anı yaşam öyküleri” vardır ki bunlar bir yanıyla anı sayılabilirler. Baba-kız, anne-kız, anne-oğul, baba-oğul ilişkisine dayanarak yazılan bu tür yaşam öykülerinin ilki Fatma Aliye Hanım’ın Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı adlı eseridir.

Dostoyevski’nin Fuad Köprülü’nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (1918) adlı eseri, Türkiye’de bilimsel anlamda yaşam öyküsü yazımının ilk ve en önemli örneğidir.

Birinin ölümünden hemen sonra ya da ölümünün yıl dönümlerinde gazete ve dergilerde yayımlanan ve biyografik bilgiler nekroloji olarak bilinir. Bu tür yazılardan kişinin yaşam öyküsünün tamamı değil ayrıntıları hakkında bilgi edinilebilir. Türkiye’de özellikle kültür, sanat, basın ve edebiyat alanlarında tanınmış kişilerin ölümünün hemen ardından gazete ve dergilerde anma sayfaları ayrılması, çeşitli köşe yazarlarının yazılar yazması geleneği yaygındır.

Öz yaşam öyküsünde odak, yazanın kendi yaşamıdır; yaşayan kişi, yazan kişi ve yaşamı anlatılan kişi aynıdır. Anı, birinin kendi yaşamını da katarak tanıklıklarını anlatmasıdır. Anının yazarı, sadece kendi yaşamına değil, çevresindeki kişilere, belirli bir döneme, duruma, mekâna, kuruma, kişiye, mesleğe vb. odaklanarak anlatabilir. Yaşam öyküsü ise birinin başka birinin yaşamını anlatmasıdır. Bir başka önemli fark da şudur: Öz yaşam öykülerinde bireyin kendiyle ve geçmiş yaşamıyla hesaplaşması beklenir, yaşam öyküsünde ve anıda böyle bir beklenti yoktur. Birinin yaşamını anlatmanın, kendi yaşamını ve anılarını anlatmaya göre daha nesnel olduğu düşünülebilir.

Yaşam öyküsü, öz yaşam öyküsü, anı türündeki eserler genel olarak “yaşam yazını” olarak değerlendirilir.

Genel olarak “yaşam yazını” olarak değerlendirilen yaşam öyküsü, öz yaşam öyküsü, anı türündeki eserlerde ortak yan, “ben”den yola çıkarak yaşamı yazmaktır.