YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Komedyada güldürme yolları, kelime oyunları, söz ustalıkları, yanlış anlama, şaşırtma gibi anlatıma dayalı olabileceği gibi umutların yanlış çıkması, karikatürleştirme, çirkin ve utanç verici olana benzetme, ironi, uyumsuz bileşim, saf görünme numarası gibi düşünceye dayalı güldürme biçimleriyle de yapılabilmektedir.

Antik Çağ’ın önemli komedya yazarları Aristophanes, Plautus ve Terentius’tur. Komedya türünün dünya yazınındaki en önemli isimleri ise Shakespeare ile Molière’dir.

Belli bir tezi olan ve komik olanı karakterden değil de durumlardan çıkaran komedya türüne durum komedyası; her türlü hareketi gösterişli ve abartılı olan oyun kişisinin, olayların merkezinde yer aldığı ve gülünç durumlara düşmesine rağmen bunu kendine güldürmeden anlatıldığı komedyaya “kahramanlık komedyası”; olma olasılığı çok düşük olan bir olayın inandırıcı bir biçimde sunulduğu, kılık değiştirmeler, aşk ve dövüş sahnelerinin sıklıkla görüldüğü komedyaya “romantik komedya”; belli bir karakter özelliğinin abartılarak güldürünün konusu hâline getirilmesine dayanan komedyaya “karakter komedyası”; toplumun gülünç ve aksayan yönlerini anlatan komedyaya “töre komedyası”denir.

Roma tiyatrosu günlük gerçekleri dile getirirken günlük yaşama da katkıda bulunur. Tiyatronun görevi eğlendirmek ve öğüt vermek olmalıdır.

Rönesans döneminde tiyatro anlayışı, Antik Yunan ve Latin tiyatro anlayışının devamı niteliğindedir. Öte yandan, tiyatronun yeni konular, yeni biçimlemeler kazanması da bu döneme rastlar.

Klasik dönemde Antik Yunan ve Latin kuramcılarından hareketle öne sürülen biçim kurallarını şöyle sıralamak mümkündür: • Arılık, yalınlık, • Belli uzunluk, tamamlanmışlık, • Organik bütünlük, • İnandırıcılık, tutarlılıktır, • Üç Birlik: Eylemde, zamanda ve yerde birlik, • Beş perde, • Üç oyun kişisi, • Kanlı olayların sahnede gösterilmemesi.

Romantik dönem, biçimsel kısıtlamaları aşma ve düş gücüne özgürlük tanıma açısından modern tiyatronun yolunu açmıştır.

Gerçeküstücü (Sürrealist) tiyatro Tiyatro sanatını, biçimsel denemeleri ile etkilemiş, özellikle sahnenin görüntü diline çarpıcı yenilikler getirmiştir.

Düğüm: Oyunda çatışmanın oluşmaya başladığı kısım olarak da ifade edilebilir. Kapalı oyun biçiminin başlıca özelliklerinden biridir.

Tiyatro terimi köken olarak Yunanca theastai (görmekten) theatron (genel görüş) sözcüklerine dayanır.

Tiyatro terimi köken olarak Yunanca theastai (görmekten) theatron (genel görüş) sözcüklerine dayanır. Türkçeye ise tiyatro terimi İtalyanca teatro sözcüğü ile girmiştir.

Tiyatronun temelinde taklit(mimesis) kavramı yatmaktadır.

Tragedya, konusunu mitolojiden ya da tarihten alan ve bir kahramanın kendi çevresindeki şartlarla çatışmasını, mücadele edip trajik bir biçimde yenik düşmesini anlatan bir tiyatro türüdür.

Tiyatro türü ile ilgili ilk bilgiler için Antik Yunan’a kadar uzanmak gerekir. Bu konuda ilk sistemli düşünce içeren eser olarak Aristoteles’in Poetika’sını görmekteyiz.

Bu dönemdeki tiyatro anlayışı, Antik Yunan ve Latin tiyatro anlayışının devamı niteliğindedir. Ancak tiyatronun yeni konular, yeni biçimlemeler kazanması da bu döneme rastlar. XV. ve XVI. yüzyıllarda İspanya’da Lope de Vega gibi, İngiltere’de Christopher Marlowe, William Shakespeare gibi usta yazarlar yetişir. Tiyatro binalarında, sahne düzenlemelerinde, oyunculukta ve yazarlıkta barok üslup hâkimdir. Rönesans tiyatrosunun öne çıkan özelliklerinden biri okunmak için değil, oynanmak için yazılmış olmasıdır. Bir diğer özellik, tiyatroda gerçeğe benzerlik gözetilmesi gerektiğidir. Antik Yunan’da önerilen denge, uzunluk, üç birlik kuralı, neden-sonuç ilişkisi vb. biçimleme kurallarına bu dönemde de uyulduğu görülür. Komedya ve tragedyanın yanı sıra melodram ve trajikomedya gibi yeni türler ortaya çıkmaya başlar. Rönesans Dönemi’nde de tiyatronun görevi eğiterek yarar sağlamak, eğlendirerek zevk vermektir. Görüldüğü gibi B seçeneğindeki yargılar bu dönem için söylenemez.

Romantik dönem, tiyatroda XVIII. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan, XIX. yüzyılın ilk yarısında parlak dönemini yaşayan ve aynı yüzyılın ortalarında etkisini yitirmeye başlayan bir dönemdir. Bu anlayış, önce Almanya’da, sonra Fransa ve İngiltere’de, daha sonra da Doğu Avrupa ülkelerinde yaygınlık kazanır. Romantik tiyatro, klasikçilerin soylu, akılcı, öğretici sanat anlayışına karşı çıkar. Romantik düşünce ulusçuluk ilkesini benimser. Klasik akımın Antik Yunan hayranlığına tepki gösterir. Tiyatroda Yunan mitolojisinden alınan konular, yerini yerli efsanelerden alınan konulara bırakır. Helen hayranlığının yerini ise Orta Çağ’a duyulan ilgi almıştır. Görüldüğü gibi E seçeneğindeki “Klasik akımın Antik Yunan hayranlığı sürmektedir.” bilgisi yanlıştır.

Gerçekçi anlayış, XIX. yüzyılın ikinci yarısında etkin bir tiyatro akımı olarak gündeme gelir. Bu tiyatro düşüncesi, öncelikle yaşamdan kopukluğu, toplum sorunlarına karşı ilgisizliği, aşırı duygusallığı ve yapaylığı gerekçeleriyle romantik tiyatro anlayışına ve popüler tiyatro uygulamasına karşı tavır sergiler.

Prolog (Öndeyiş) Antik Yunan tiyatrosunda, eylemin başında koronun giriş konuşmasıdır.

Tragedya, konusunu mitolojiden ya da tarihten alan ve bir kahramanın kendi çevresindeki şartlarla çatışmasını, mücadele edip trajik bir biçimde yenik düşmesini anlatan bir tiyatro türüdür.

Mimesis (Taklit)
Antik estetiğin ve drama kuramının temel kavramı; yansıtma kuramının temelini oluşturan sanat kategorisi, sanatın özgüllüğünü açıklamak amacıyla ortaya konmuş estetik kavram.