YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Tiyatro türleri kendi içlerinde farklı alt türlere ayrılsalar da temelde iki türe dayanmaktadırlar. Bunlar Tragedya (trajedi) ve komedya (komedi)'dir.

Tiyatro hakkındaki ilk kuramsal bilgileri veren Aristoteles, Poetika adlı eserinde tragedyayı şöyle tanımlar: “Tragedya, ahlaksal bakımdan ağırbaşlı, başı ve sonu olan, belli bir uzunluğu bulunan bir eylemin taklididir; sanatça güzelleştirilmiş bir dili vardır; içine aldığı her bölüm için özel araçlar kullanır; eylemde bulunan kişilerce temsil edilir. Bu bakımdan tragedya, salt bir öykü (mythos) değildir. Tragedyanın ödevi, uyandırdığı acıma ve korku duygularıyla ruhu tutkulardan temizlemektir (katharsis).”

Antik Çağ’ın önemli komedya yazarları Aristophanes, Plautus ve Terentius’tur. Komedya türünün dünya yazınındaki en önemli isimleri ise Shakespeare ile Molière’dir. Seneca ise tragedyaları ile ünlüdür.

Antik Çağ’da öne çıkan hareket birliği ve zaman birliği kuralları daha sonraki çağlarda da (özellikle klasik akım içinde) benimsenen önemli bir uygulama olmakla birlikte, bu iki kurala bir de yer birliği kuralının eklenmesiyle tiyatro tarihinde üç birlik kuralı diye anılan uygulama ortaya çıkmıştır. Üç birlik kuralı 20. yüzyılda önemini yitirmiştir.

Fransa’da romantik tiyatronun başlıca temsilcileri Victor Hugo, Prosper Mérimée ile Alfred de Vigny’dir. Bu dönemde klasik sınırlamaları aşan, özgür yaratma gücüne sahip olan, ulusal tarihi ve mitolojiyi başarıyla kullanan bir kişi olarak kabul edilen Shakespeare’e romantik yazarların hayranlığı, romantik tiyatronun ayırıcı özelliklerinden biri olarak görülür

Gerçekçi (Realist) anlayış, XIX. yüzyılın ikinci yarısında etkin bir tiyatro akımı olarak gündeme gelir. Bu tiyatro düşüncesi, öncelikle yaşamdan kopukluğu, toplum sorunlarına karşı ilgisizliği, aşırı duygusallığı ve yapaylığı gerekçeleriyle romantik tiyatro anlayışına ve popüler tiyatro uygulamasına karşı tavır sergiler. Gerçekçi tiyatro anlayışında, günlük yaşam gerçeklerini ön plana çıkarmak, bilimsel yönteme dayanmak ve bunları süssüz, yalın bir anlatımla seyirciye sunmak esastır. Bu düşüncede, biçimden çok öze ağırlık verilmiş, toplumun yaşayan sorunlarına yönelmek kıstas alınmıştır.

Fransa’da Stéphane Mallarmé, Maurice Maeterlinck, Paul Claudel, Edmond Rostand, Alfred Jarry oyun yazarlığı alanında yenilik getiren güçlü sanatçılardır ve sembolist dönemin önemli yazarlarıdırlar. İngiltere’de Oscar Wilde, Almanya’da Hugo von Hofmannsthal bu anlayışın temsilcisi olurlar

Kalıplaşmış egemen toplumsal yaşam değerlerine, sığ burjuva sanat anlayışı ve düşünce tarzına karşı köktenci bir hareket olarak Dadacı tiyatro, özellikle Berlin’de güçlü siyasal–anarşist eğilim göstermiş; Paris’te gerçeküstücü sanat ve tiyatroya öncülük etmiştir

Bertolt Brecht’in teorisini geliştirdiği ve sahneye koyduğu epik tiyatro, toplumsal ilişkilerin diyalektik yapısını ve bu yapıyı tarihsel koşullar içinde göstermeye çalışarak seyircinin bu konularda düşünmesini ve bilinçlenmesini temel alır. Olaylara uzak açıdan ve eleştirel bir bakışla bakmayı sağlayacak biçimde kurgulanır. Bu anlayışa göre tiyatro; işsizlik, açlık, savaş, ekonomik bunalım gibi sorunları ele almalı; somut ve görünen gerçeğin altında yatan nedenleri ortaya çıkartmaya çalışmalıdır. Dolayısıyla epik tiyatro, halkçı ve toplumcu bir sanat anlayışı içindedir.

Tragedya ilk kez Eski Yunanistan'da ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt: B'dir.

Odak noktasının kişilerin üzerinde değil, kişilerin çevirdiği türlü dalaverelerde olduğu komedyaya "Dolantı komedyası" denir. Doğru yanıt: A'dır.

Politik çizgisi olan tiyatro türüne "Epik tiyatro" denir. Bu türün yaratıcısı Alman tiyatro yazarı Bertolt Brecht'tir. Doğru yanıt: E'dir.

Klasik tiyatro dört perde değil, beş perdedir. Doğru yanıt: C'dir.

"Natüralist Tiyatro" nun savunucusu olan oyun yazarı "Emile Zola" dır.

Sembolist tiyatro, somut yaşam gerçeği yerine soyut, tiyatronun toplumsal bir görevle yükümlü tutulmasına karşı çıkan bir tiyatro türüdür. Doğru yanıt: B'dir.

Sürrealist tiyatro, sanatın yetersizliği karşısında görünen gerçeğe sırtını dönerek mutlak olanı ruhun derinliklerinde arayan bir tiyatro türüdür. Doğru yanıt: C'dir.

Ekspresyonist (Dışavurumcu) tiyatro anlayışına göre, bireyin bilinçaltında biriken itilimlerin, sanat yoluyla boşaltılması bireyin ruh sağlığı ve yeni toplumsal uyumlar kurabilmesi için gerekli olan ilk aşamadır. Sanat bireyin iç dünyasına yönelmekle onu toplum ilişkilerinden soyutlamamıştır. Bilinçaltının karmaşasını çözmek,parçalanmışlığı  onarmak, insanı topluma kazandırmak içindir. Doğru yanıt: A'dır.

Epik tiyatronun kurucusu kabul edilen kişi Alman oyun yazarı "Bertolt Brecht" tir. Doğru yanıt: D'dir.

Absürt tiyatro, tiyatro geleneklerinin hiçe sayıldığı, geleneğin dışında yer alan bir tiyatro türüdür. Doğru yanıt: E'dir.

Tragedya, konusunu mitolojiden ya da tarihten alan ve bir kahramanın kendi çevresindeki şartlarla çatışmasını, mücadele edip trajik bir biçimde yenik düşmesini anlatan bir tiyatro türüdür.