YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Tiyatronun temelinde taklit (mimesis) kavramı yatmaktadır. Antik estetiğin ve drama kuramının temel kavramı; yansıtma kuramının temelini oluşturan sanat kategorisi, sanatın özgüllüğünü açıklamak amacıyla ortaya konmuş estetik kavramdır. Tragedya (trajedi) ve komedya (komedi), tiyatro türleridir. Dithyrambos ise, Dionysos şenliklerinde, Dionysos’u ululamak için koro tarafından okunan dinsel tören ezgisi anlamına gelmektedir. Mythos, salt öykü anlamındadır.

Tragedya türünün özellikleri ile ilgili olarak III numaralı ifade yanlış bilgi içermektedir. Bu nedenle bu ifadenin yer almadığı seçenek olan C seçeneği doğru yanıttır. Aristoteles’e göre tragedya, yaşamı taklit eder, fakat yaşamın genel, tipik ve evrensel yanını, akla uygun ve olası olanı ele alır. Ayrıca yaşamı olduğu gibi değil, olması gerektiği gibi yani düzeltip yetkinleştirerek yansıtır.

Tragedya MÖ V. yüzyılda Atina’da gelişimini sürdürür. Bu yüzyılın önemli tragedya yazarları arasında Aiskhylos, Sophokles, Euripides sayılabilir. Rönesans’ta Elizabeth döneminin en önemli tragedya yazarı ise Shakespeare’dir. 17. yüzyılda Fransız tragedya yazarları olarak öne çıkan iki isim, Corneille ve Racine’dir. Modern tragedya ise 19. yüzyılın sonlarından itibaren, yani İbsen’in ortaya çıkışından günümüze kadarki süreçte şekillenir.

Entrika komedyası olarak da anılan ve olayların çeşitli dolantılarla ilerlediği, odak noktasının kişilerin üzerinde değil, kişilerin çevirdiği türlü dalaverelerde olduğu komedyaya “dolantı komedyası” denir.

Orta Çağ’da tiyatronun gelişimi sekteye uğrar. Bu dönemde kilise, tiyatroya karşı suçlayıcı bir tavır sergiler. Genel kanı, trajik sahne oyunlarının ayartıcı olduğu, ruhu tuzağa düşürüp yozlaştırdığı, bazı heyecanları bastıracak yerde beslediği, dolayısıyla sakıncalı olduğu yönündedir. Bu dönemdeki anlayışa göre tiyatro, gerçek olmayana yer verdiği ve kutsal ruha, ahlaka aykırı düştüğü için de tehlikelidir.

Rönesans Döneminde tiyatro binalarında, sahne düzenlemelerinde, oyunculukta ve yazarlıkta barok üslup hâkimdir. Rönesans tiyatrosunun öne çıkan özelliklerinden biri okunmak için değil, oynanmak için yazılmış olmasıdır. Bir diğer özellik, tiyatroda gerçeğe benzerlik gözetilmesi gerektiğidir. Komedya ve tragedyanın yanı sıra melodram ve trajikomedya gibi yeni türler ortaya çıkmaya başlar.

Romantik düşünce ulusçuluk ilkesini benimser. Klasik akımın Antik Yunan hayranlığına tepki gösterir. Bu nedenle D seçeneği Klasik dönemle ilgili olarak yanlış bilgi içermektedir.

B seçeneği dışındaki seçeneklerde Gerçekçiliğe öncülük eden yazarlar verilmiştir. Fransa’da romantik tiyatronun başlıca temsilcileri Victor Hugo, Prosper Mérimée ile Alfred de Vigny’dir.

Gerçekçi anlayış, XIX. yüzyılın ikinci yarısında etkin bir tiyatro akımı olarak gündeme gelir. Bu tiyatro düşüncesi, öncelikle yaşamdan kopukluğu, toplum sorunlarına karşı ilgisizliği, aşırı duygusallığı ve yapaylığı gerekçeleriyle romantik tiyatro anlayışına ve popüler tiyatro uygulamasına karşı tavır sergiler. XIX. yüzyılın Avrupa’sında görülen toplumsal, ekonomik, kültürel değişimler gerçekçi anlayışın yaygınlaşmasında temel etken olarak belirir. Endüstri Devrimi, dokumacılık, buharlı makineler, kanalların, yolların yapılması, haberleşmenin kolaylaşması, rekabetin artması gibi gelişmeler, toplum yaşayışında ve düşünce yapısında da bir de- ğişim sürecini başlatır. Yazarlar toplumun yaygın sorunlarına el atarlar. Sömürüye, ezici tutkulara, ahlaki değerlerin yitirilmesine karşı tepki gösterilir. XIX. yüzyılda tiyatroyu etkileyen bir başka etken de bilimdeki gelişmelerdir.

Serim, oyunun başında verilen ek bilgidir. Oyun başlamadan önceki olayların da seyircinin bilgisine sunulduğu, kişileri tanıtma yoluna gidildiği, oyunun teması hakkında bilgi verildiği bölüm olarak görülür. Özellikle Antik döneme ait oyunlarda bir ön konuşma ile tanıtma gerçekleşir. Bu bölümde oyunun yeri, zamanı, mekânı, oyun kişileri gibi konularda bilgi verilir.

Yaşamı olduğu gibi değil, olması gerektiği gibi yani düzeltip yetkinleştirerek yansıtır.

17. yüzyılda Fransız tragedya yazarları olarak öne
çıkan iki isim, Corneille ve Racine’dir.

Komedyanın dili de konuşulan, gündelik dildir.

Belli bir tezi olan ve
komik olanı karakterden değil de durumlardan
çıkaran komedya türüne durum komedyası; her
türlü hareketi gösterişli ve abartılı olan oyun kişisinin, olayların merkezinde yer aldığı ve gülünç
durumlara düşmesine rağmen bunu kendine güldürmeden anlatıldığı komedyaya “kahramanlık
komedyası”; olma olasılığı çok düşük olan bir
olayın inandırıcı bir biçimde sunulduğu, kılık
değiştirmeler, aşk ve dövüş sahnelerinin sıklıkla
görüldüğü komedyaya “romantik komedya”; belli bir karakter özelliğinin abartılarak güldürünün
konusu hâline getirilmesine dayanan komedyaya
“karakter komedyası”; toplumun gülünç ve aksayan yönlerini anlatan komedyaya “töre komedyası”; bir burjuva komedyası türü olan, eğlendirmek
yerine duygulara seslenerek içlendirmeye çalışan,
sonu uzlaşmayla, iç rahatlama ve ders vericilikle sonuçlanan
komedyaya “içli komedya”; entrika komedyası olarak da anılan ve olayların çeşitli dolantılarla ilerlediği, odak noktasının
kişilerin üzerinde değil, kişilerin çevirdiği türlü dalaverelerde
olduğu komedyaya “dolantı komedyası” denir.

Bu dönemin
öne çıkan tiyatro yazarları daha çok komedya türünde eser vermeleriyle dikkat çeken Plautus, Terentius
ve Cicero’dur. Roma Dönemi’nde tiyatro eleştirisi ve
kuramı ile ilgili en önemli eser ise Horatius’un Ars
Poetika’sıdır. Eserin MÖ 24-20 yıllarında yazıldığı
tahmin edilmektedir.

Orta Çağ’da tiyatronun gelişimi sekteye uğrar.
Bu dönemde kilise, tiyatroya karşı suçlayıcı bir tavır sergiler. Genel kanı, trajik sahne oyunlarının
ayartıcı olduğu, ruhu tuzağa düşürüp yozlaştırdığı,
bazı heyecanları bastıracak yerde beslediği, dolayısıyla sakıncalı olduğu yönündedir. Bu dönemdeki
anlayışa göre tiyatro, gerçek olmayana yer verdiği
ve kutsal ruha, ahlaka aykırı düştüğü için de tehlikelidir.

Fransa’da romantik tiyatronun başlıca temsilcileri Victor Hugo, Prosper Mérimée ile Alfred de Vigny’dir.

Gerçekçiliğe öncülük eden yazarlar arasında
Almanya’da Georg Büchner, Friedrich Hebbel;
Rusya’da Nikolay Vasilyeviç Gogol, Aleksandr Ostrovski gibi isimler dikkati çeker.

Tiyatroda alışılagelmiş çalışmalara karşı çıkılmalı, tiyatroya yenilik getirilmelidir.
• Geleceğin tiyatrosu, kendine örnek olarak
gece kulüplerini, müzikholleri, sirk gösterilerini almalıdır.Tiyatro, gerçeğin taklidini değil, ruhunu yansıtmalı ve bu öze popüler eğlence türlerinin biçimini
uygulamalıdır.
• Böyle bir tiyatronun özelliği, çeşitli gösteri araçlarının ögelerini bir araya getirmesi, genel olarak devingen bir görüntü sağlaması, oyuncular arasında canlı bir alışveriş kurması ve kaygısız bir atmosfer
yaratmasıdır

Tiyatro terimi köken olarak Yunanca theastai (görmekten) theatron (genel görüş) sözcüklerine dayanır. Antik Yunan’da seyircilerin oturdukları yer anlamına gelirken bugün genel olarak bütün dramatik gösterilerle ilgili çalışma alanını kapsamaktadır. Türkçeye ise tiyatro terimi İtalyanca teatro sözcüğü ile girmiştir.