YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Şiirde kurgusal bir yapıdan çoğunlukla uzak durulduğu, bir “olay” anlatan şiirlerin, şiirselliği zedelediği noktasında yaygın ve ortak bir kanı bulunmaktadır. Dolayısıyla öykü, olay anlatmaktan uzaklaştığı, duygu veya insana özgü durumları içerdiği ölçüde şiirin alanına yaklaşmaktadır.

Kısa öykü, özellikle Batı literatüründe sadece romandan ayrılan yönleriyle değil; öyküyle roman arasında kalan diğer türlerle ilişkisi bakımından da değerlendirilmiştir. Bunlardan biri de novella (kısa roman) dır. Kısa roman ve uzun öykü arasındaki ayrım çizgileri günümüzde de birçok yönden belirsizdir.

1920’lerden itibaren olay örgüsü içermeyen öyküler ortaya çıkar. Her ayrıntı sanatsal önem kazanmaya ve hiçbir şey tesadüfi olmamaya başlar.

Modern öykü tanımlarında değişime uğrayan unsurların başında öykü kahramanları gelir. Bunlar ayırıcı niteliklerini yitirmiş, sıradan insanlara dönüşmüşlerdir. Kalabalıktan ayırt edici niteliklerini kaybederler.

Olay örgüsünden çok günlük hayattan kesitleri ve kahramanların duygu durumlarını ön plana alan öykülere Durum öyküsü adı verilir.

James Cooper Lawrence, öyküleri içerik olarak: A. Gerçek öyküler B. Hayalî öyküler şeklinde sınıflamıştır.

Geleneksel hikaye anlatıcılığında belli bir olay örgüsü vardır ve bir sona ulaştırır.

Alegorik bir temele dayanan bu tür öykülerde Çeşitli sembolik kullanımlar okurun mesaj aldığından emin olunmasını sağlayacak diğer unsurlar olarak karşımıza çıkar.

Küçürek Öykü 20. yüzyılın sonlarında örnekleri ortaya konan, short-short story olarak adlandırılan biçime Ramazan Korkmaz ve Mutlu Deveci’nin önerdiği terimdir.

Edgar Allan Poe , kısa öykü türünün ilk tanımlayıcılarındandır.

Öykü türünün yapısını oluşturan ana ögeler; olay örgüsü, kişiler, mekân ve zaman kabul edilmektedir.

Öykünün kısa olmasına iki temel sebep bulunmaktadır. İlki malzemenin kendisinin dar bir kapsama sahip oluşu, diğeri ise malzemenin genişleme imkânına rağmen estetik etkiyi çoğaltmak adına kısaltılmasıdır.

Batılı literatürde “short-short story” olarak anılan tür bizde ise “küçürek öykü” terimiyle karşılanmaktadır.

Küçürek öyküler, öykünün günlük hayatın kesitlerden yola çıkmasına karşılık olarak tek bir sahneyi ya da insani durumu konu edinen kısa paragraflar şeklinde kurgulanmaktadır.

Öykünün en temel sorunlarının başında türe özgü kapsamlı kuramsal yaklaşımların yokluğu gelmektedir. Türün şiir ve roman kadar ilgi görmemesi, sınırlarının belirsiz olarak nitelendirilmesi kuramsal yaklaşımlara girişilmemesinin ana sebepleridir. Kuramın yokluğu, öykülerin çözümleme yöntemlerinin ortaya konmasının da önünü keser. Öyküler türe özgü metotlarla değil; romana öykünerek uyarlanan şahsi yaklaşımlarla çözümlenmektedir. Kuramsal yaklaşımlar ne yazık ki öykünün türler arasındaki yeri, ilişkileri ve dönemleriyle sınırlı kalmıştır.

Geleneksel hikâyeden modern öyküye geçiş ise Türk edebiyatının romantizmden realizme yönelmesiyle birlikte gözlemlenir.

Durum öyküsüyle birlikte öykünün merkezi konumundaki olay örgüsü yerini kişilere bırakır.

İster roman isterse öykü yazarı gerçek hayata yakın bir zaman algısı kurmaya çalışırken belirli noktalarda ayrılmak zorunda kalır. Olayları gerçekleştikleri süreye uygun olarak anlatmak neredeyse imkânsızdır. Bu nedenle olay örgüsünde bazı atlamalar, eksiltiler, geriye dönüşler yapmak kaçınılmazdır. Özellikle olay öykülerinde zaman üzerindeki bu tür uygulamalar daha belirgindir.

1920’lerden itibaren olay örgüsü içermeyen öyküler ortaya çıkar.

Kısa öykü, özellikle Batı literatüründe sadece romandan ayrılan yönleriyle değil; öyküyle roman arasında kalan diğer türlerle ilişkisi bakımından da değerlendirilmiştir. Bunlardan biri de novella (kısa roman)dır.