YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Amerikan eleştirisine göre öyküde sanat kaygısı vardır. Bu yüzden I, II ve IV numaralı maddelerde yer alan ifadeler Amerikan eleştirisine göre eksik bulunmuştur.

Öykünün romandan ayrışmasını sağlayan en belirgin nitelik kısalığıdır.

Kısa öyküde malzeme genişleyebileceği halde kısa tutulmuştur. Bunu sebebi estetik etkiyi arttırmaktır.

Boş bırakılan yere "Hayalî öyküler" ifadesi getirilmelidir.

Türk öyküsü Halid Ziya’yı takip eden yıllarda geleneksel unsurlarla bağını zamanla koparacaktır.

Günlük hayattan kesitleri ve kahramanların duygu durumlarını ön plana alan öykü türüne "durum öyküsü" adı verilir.

20. yüzyılın sonlarında örnekleri ortaya konan, short-short story olarak adlandırılan biçime Ramazan Korkmaz ve Mutlu Deveci’nin önerdiği terim küçürek öyküdür.

Tanımı verilen öykü çeşidi Stroud'un belirttiği tematik öyküdür.

Tanımı verilen türün adı mensur şiirdir.

"Babalar ve Oğullar" romanının yazarı İvan Turgenyev'dir.

Kısa öykü iki yüzyıldan biraz daha uzun geçmişiyle edebiyat tarihinde kısmen genç bir tür olarak görülmektedir.

Kısa öyküyü tanımlama çabalarının en başında türün sınırlarının belirlenmesi ve diğer yakın ve benzer türlerle aralarındaki ayrım noktalarının tespiti gelir. Burada boyut yani “kısa”lık türün belirleyici niteliğidir.

Öykü, kısa olması bakımından romandan ayrılırken yine kısa olması yönüyle başka anlatılara yaklaşır. Öykü kuramcılarının bu açıdan ilk vurguladıkları noktalardan biri kısa öykünün, kısa olan diğer türlerden ayrılmasının gerekliliğidir.

Türü tanımlayan başlıca nitelik olan “kısalık” öncelikle öykünün, örneğin romandan ayrışmasını sağlayan en belirgin nitelik olarak görülmüştür. Kısa bir olayın veya kesitin de sunumu kısa olabilmektedir. Yazarın tercihlerini ise sezgi, alışkanlık, bilinçli tercih ya da bunların birleşiminin yönlendirdiği düşünülmektedir. Yazar, olayların ve kahramanının gelişiminin tamamlandığını düşündüğü noktada öyküyü sonlandırır. Özellikle yirminci yüzyılın başlarından itibaren Amerikan eleştirisinde öykünün, romanla kıyaslandığında “olay örgüsünün, toplumsal kaygının ve ideolojinin yokluğu” gibi nedenlerle üç açıdan zayıflık gösterdiği vurgulanır.

Öykü tanımlamalarında sıklıkla karşımıza çıkan kavramlardan bir diğeri “ekonomi” ya da “tasarruf”tur. Farklı bir disipline ait bir terimin bir edebî tür için kullanılıyor oluşu öncelikle öykü kuramlarına uzak okur için ilginç gelebilmektedir. Burada kastedilen öykü türünün kısalığına sebep olarak gösterilen, yazarın anlatmak istediklerini, anlatmayı tercih ettiklerini metne yansıtma sürecindeki tutumudur.

Tasarruf ilkesi bu bakımdan ilk adımda öykü yazarının, konu ve sahne seçimlerinden başlamak üzere, “gereksiz ayrıntılardan uzak durmak”, “ihtiyaca karşılık gelecek şekilde hareket etmek” eylemlerinde kendisini göstermektedir. Bununla ifade edilmeye çalışılan ilk şey yazarın zihninde tasarladığı, okura ulaştırmak istediği duygu veya düşünceye uygun düşecek bir konuyu, öyküye taşıma eylemidir. Bu da ilginç ancak konuyla ilgisiz ve öykünün yoğun etkisini azaltacak sahnelerin kurguya dâhil edilmemesi gerekliliğidir.

Geleneksel hikâyeyle öykü arasındaki farkları birkaç noktada toplamak mümkündür. Bu farkların kaynağında da insanın değişimi yatar. Toplumlar sosyal ve ekonomik anlamda değiştikçe, geleneksel toplum işleyişi yerini modern olana bıraktıkça insanı ve toplumu anlatan edebiyatın da biçim ve içerik olarak dönüşümü kaçınılmazdır. Bu dönüşüm neticesinde insanların okuma alışkanlıklarına bağlı olarak türlerin boyutları, toplumsal kaygılara göre eserlerin içerikleri, estetik beğenilere göre de anlatım üslupları değişmektedir. Geleneksel hikâyeyle öykü arasında da bu türden bir ayrışma söz konusudur.

Bu da Batılı literatürde “short-short story” olarak yerleşen, bizde ise “küçürek öykü” terimiyle karşılanan yeni bir anlatıya kapı aralamıştır. Bu öyküler, öykünün günlük hayatın kesitlerden yola çıkmasına karşılık olarak tek bir sahneyi ya da insani durumu konu edinen kısa paragraflar şeklinde kurgulanmaktadır. İçerik olarak da bir kısa öykünün ana fikrini çağrıştırmaktadır. Bu açıdan yaklaşıldığında kısa öykünün yoğunluğunun daha da arttığını ifade etmek gerekir.

Öykü yazarları ve eleştirmenleri, öykünün hep bir meselesi olduğu konusunda ısrarcıdırlar. Yazarların anlatmaya, okurların ve eleştirmenlerin çözümlemeye çalıştığı meselelerin merkezinde toplumsal ve bireysel bütünlüğüyle insan vardır. Öykü, insanı insana anlatmaya çalışan, onun kendisini tanıma ve tanımlama sürecine farklı bakış açılarıyla yardımcı olan bir edebî türdür.

Sonuç olarak ifade etmek gerekirse öykünün en temel sorunlarının başında türe özgü kapsamlı kuramsal yaklaşımların yokluğu gelmektedir. Türün şiir ve roman kadar ilgi görmemesi, sınırlarının belirsiz olarak nitelendirilmesi kuramsal yaklaşımlara girişilmemesinin ana sebepleridir.