YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Calvino

Dil

Gılgamış Destanı

Duyguları değiştirebilir.

deyiş

Charles Bally

Moğolistan

1.b, 2.c, 3.a

Postmodernist dönem

4

Metne odaklanan eleştiri türleri: Biçimselci eleştiri, yapısalcı eleştiri, gösterge bilimsel çözümleme, yapı bozucu eleştiri, metinler arasılık, yorum bilimsel eleştiri ve yeni eleştiridir.

Tarihselci, yeni tarihselci, arketipçi, toplumcu, Marksist, feminist, toplumsal cinsiyetçi, queer, çevreci (ekolojik) kuramlar, metnin oluşum süreçlerinde ve amaçlarında tarihin, ,toplumun, cinsiyetin etkisini araştıran ve tartışan kuramlardır. Metin dışına odaklanan kuramlar olarak tanımlanırlar.

Biçimselcilik, Vladimir Propp’un anonim masallara yönelik bir çizelgesinin çağdaş metinler için de geçerli olup olamayacağının denenmesiyle başlayan ve edebiyat eserini bir yapı olarak algılamayı öneren kuramdır.

Klasik dönemi belirleyen kuram Antik Yunan ve Roma Dönemi’nin metin okuma biçimleriydi: Yüksek erdemleri işlemek, belirlenmiş kurallara kesinlikle uymak, temel ilkelerdi.

Modern anlamda edebiyat tarihi çalışmaları Avrupa’da ve Türkiye’de 19. yüzyılda başlamıştır. Abdülhalim Memduh’un Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye’si bizdeki ilk edebiyat tarihleri arasındadır. Fuat Köprülü’nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar’ı Akademik anlamda ilk edebiyat tarihi araştırmaları arasındadır. Daha yakın zamanda kaleme alınmış edebiyat tarihi araştırmaları arasında İnci Enginün’ün Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Edebiyatı Tarihi, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Tarihi adlı çalışmalarını, Talat Halman, Osman Horata vd. tarafından hazırlanan Türk Edebiyatı Tarihi’ni anabiliriz.

Türk edebiyatı tarihi, sözlü kültür ürünlerimizle başlar. Orhon Yazıtları, İlk yazılı ürünümüzdür. Türk edebiyatı tarihi açısından en önemli kaynaklarımızdan olan tezkireler, şairlerin veya belirli bir alandaki kişilerin hayatı, sanatı, eserleri hakkında kısa bilgiler veren bir yanıyla ansiklopedik metinlerdir, bir yanıyla edebiyat eleştirisi niteliğinde, bir yanıyla da edebî metin seçkisidir.

Italo Calvino, klasiklerin genellikle “yeniden okunan” kitaplar olduğunu söyler ve klasik eseri şöyle tanımlar: “Klasikler, gerek unutulmazlıklarıyla varlıklarını duyurduklarında gerek kolektif ya da bireysel bilinçdışı kılığına bürünüp belleğin katmanları arasına gizlendiklerinde, özel bir etki gösteren kitaplardır”. Calvino ayrıca, her okuduğumuzda bize beklenmedik, yeni, benzersiz gelen ve güncelliğin arka plandaki gürültüsüne rağmen varlığını sürdüren şeylerin klasik olduğunu belirtir.

Edebiyatı diğer sanat dallarından ayıran şey, kullandığı üretim aracının dil olmasıdır.

Rita Felski Edebiyat Ne İşe Yarar? adlı kitabında insanın okuma nedenlerini “tanıma, büyülenme, bilgi, şok” olmak üzere dört temel noktada açıklıyor.

Antik Dönem’de ve sonrasında retorik, edebiyat eleştirisi işlevi görüyordu. Retoriğin bizim edebiyatımızdaki eski karşılığı belagattir, yani güzel söz söyleme sanatıdır.