YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Sanat, insanoğlunun varlığını değiştirir. Çünkü sanat, herkesin yaşamında olan araçları olduğundan bambaşka bir duyuş ve sezgiyle gören bir insan tarafından yaratılır ve ister onunla aynı zamanda ve ortamda olsun isterse arada binlerce yıl ve binlerce kilometre olsun, bir başka insan tarafından aynı/ ayrı duyuş ve sezgiyle algılanır. Her sanat eseri hem yaratıcısının hem de onu içselleştiren kişinin/kişilerin ürünüdür. Cevap E'dir.

Edebiyat, sözün estetiğidir. İnsanoğlunun dili salt günlük ve yaşamsal iletişim için değil, bilgi ve sanatsal haz için kullanması, insanlık tarihinin en
değerli dönemeçlerinden biridir. Doğru cevap E'dir.

Calvino, klasiklerin genellikle “yeniden okunan” kitaplar olduğunu söyler ve klasik eseri şöyle tanımlar: “Klasikler, gerek unutulmazlıklarıyla varlıklarını duyurduklarında gerek kolektif ya da bireysel bilinçdışı kılığına bürünüp belleğin katmanları arasına gizlendiklerinde, özel bir etki gösteren kitaplardır”. Doğru cevap D'dir.

Edebiyat, sadece roman, şiir, öykü, oyun gibi kurmaca türleri değil, gezi, günlük, mektup, yaşam öyküsü, özyaşamöyküsü, anı gibi yaşantısal türleri de içerir. Gezi, bir kurmaca türü değildir. Doğru cevap E'dir.

Edebiyat, sadece roman, şiir, öykü, oyun gibi kurmaca türleri değil, gezi, günlük, mektup, yaşam öyküsü, özyaşamöyküsü, anı gibi yaşantısal türleri de içerir. Doğru cevap A'dır.

Edebiyat, sadece roman, şiir, öykü, oyun gibi kurmaca türleri değil, gezi, günlük, mektup, yaşam öyküsü, özyaşamöyküsü, anı gibi yaşantısal türleri de içerir.  Doğru cevap A'dır.

Edebiyat, sadece roman, şiir, öykü, oyun gibi kurmaca türleri değil, gezi, günlük, mektup, yaşam öyküsü, özyaşamöyküsü, anı gibi yaşantısal türleri de içerir. Doğru cevap A'dır.

Deyiş kavramının Türkçede daha yaygın karşılığı üslup, Batı dillerinden gelen karşılığıysa stildir. Doğru cevap C'dir.

Belagat. Cevap A'dır.

Biçem bilim. Cevap B'dir.

Sanatın malzemesi dil olduğunda, ortaya çıkan ürün edebiyattır (yazındır). Dolayısıyla insan dilin hem gündelik kullanımının hem de sanatsal kullanımının içindedir.

En genel anlamıyla yazarın, şairin dili kendine has bir yolla kullanma biçimine deyiş (üslup) adı verilir. Bir şiirin altında şairinin adı yazsa da yazmasa da onun kimin şiiri olduğunu anlamamızı sağlayan, sanatçının deyişidir.

Batı’da retorik, Doğu’da belagat olarak anılan üslup bilgisi, 20. yüzyılın ikinci yarısında kuramsallaşarak dil bilimin içinde güçlü bir alana dönüşmüş ve deyiş bilim (stilistik/üslup bilim/biçem bilim) adını almıştır.

Deyiş bilim, Charles Bally’nin çalışmalarıyla bağımsız bir bilim dalı hâlini almıştır.

Gerçek ve etkin bir edebiyat biliminden edebiyat tarihini, edebiyat eleştirisini, edebiyat kuramını anlamamız gerekir. Birbirinden tamamen ayrılamayan, bir eseri değerlendirmede çoğu kez iç içe geçen bu üç temel araştırma alanı, yüzlerce yıldır edebiyat eserlerini incelemede bize yol gösteriyor. Kuram, yöntem sunuyor; eleştiri eseri inceleme açıları sağlıyor; tarih eseri öncesiyle sonrasıyla bir noktaya yerleştiriyor.

Türk edebiyatı tarihi, sözlü kültür ürünlerimizle başlar. İlk yazılı ürünümüz olan Orhon Yazıtları, aynı zamanda Türk edebiyatın ilk şaheseridir.

Edebiyat eserlerini değerlendirmede bir ölçüt oluşturma fikri, sanıldığı kadar yeni değildir. Antik Yunan Dönemi’nde edebiyatın ne olduğu, işlevi ve etkisi üzerine Platon ve Aristoteles düşünmüştür. Aristoteles, biçim ve öz bakımından tragedyaların ve komedyaların nasıl olması gerektiğine dair düşüncelerini Poetika adlı kitabında dile getirmiştir. Daha çok tragedya üzerinde yoğunlaşan Aristoteles, tiyatroya nesnel ölçütler getirmeyi amaçlamıştır. Kendisi eserini bitirene dek yazılmış/sahnelenmiş oyunları izleyerek vardığı sonuçlar bütününü yöntemli olarak açıklamış, böylece iyi bir tragedyanın kurallarını belirlemiştir.

Okura odaklanan kuramlar: Alımlama estetiği, okur odaklı eleştiri gibi kuramlar, bir metnin ancak okurunun elinde anlam ve değer kazanacağını, okurun yorumlarıyla var olabileceğini öne sürer. Aslında bu kuramlar, metne odaklanan kuramların bir sonucudur. Çünkü metnin göstergelerinin ancak o göstergeleri anlayan, yorumlayan okurla çözümlenebileceğini öngörürler. Okurun deneyimi, bilgisi, beklentisi, metnin anlamını belirler.

Sanatçıya odaklanan eleştiri: Ruh bilimsel(psikanalist) eleştiri, yaşam öyküsel (biyografik) eleştiridir.

1980’lerde başlayan küresel çevre felaketlerinin yarattığı doğaya ve çevreye duyarlık hareketleri de edebiyat ve sanat eserlerinde çevre bilincini esas ölçüt olarak almayı gerektiren çevreci kuramın diğerlerine göre daha sonra çıktığı söylenebilir.