YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 5

Asıl sanat eserlerini şiir, roman, hikâye vd. türlerde veren edebiyatçılar, kendilerini daha özgür ifade ettikleri deneme türünde de eser verirler. Dolayısı ile sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Asıl adı Emile Chartier olan Alain (1868-1951) “Propos d’Alain” (Söyleşiler) adı altında gazete ve dergilerde yayımlanan yazılarında insana ve topluma özgü sorunları ele alır. Dolayısı ile Propos d’Alain yazar adı değil, eser adıdır. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Kahveler Kitabı (1976), Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu (1976), Boğaziçi Şıngır Mıngır (1980), Sergüzeşt-i Nono Bey (1982), İstanbul-Paris (1983), Yaşlılık Günlüğü (1986), Aynalar Günlüğü (1988), Gece Yarısı Mektupları (1991) gibi kitaplar  Salâh Birsel'e ait olup, Günlerin Götürdüğü (1958) adlı eser Suut Kemal Yetkin’e aittir.

Fethi Naci'nin deneme niteliğindeki eserlerini İnsan Tükenmez (1956), Gerçek Saygısı (1959), Az gelişmiş Ülkeler ve Sosyalizm (1965,1966), Atatürk’ün Temel Görüşleri (1968,1970), On Türk Romanı (1971), Edebiyat Yazıları (1976), 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme (1981), Eleştiri Günlüğü (1981), Gücünü Yitiren Edebiyat (1990) şeklinde sıralamak mümkündür. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Namık Kemal, tenkit sözünü “kritik” yerine kullanmanın doğru olmadığını belirtir, “muâheze” ile tercüme etmeyi tercih eder. Dolayısı ile sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Hippolythe Taine (1828-1893) ırk, çevre ve an üzerinden eseri değerlendiren yaklaşımı ile eleştiri anlayışına yeni bir soluk getirir. Irk ile kastedilen yaradılışından itibaren insanda var olan ve kalıtım yoluyla geçen özelliklerdir. Çevre, bir insanın /milletin yaşadığı sosyal, siyasi, coğrafi koşullar; an, bir insanın/milletin gelişim sürecinde ulaştığı son nokta, geçmişin şimdiki zaman/hâl üzerindeki etkisi olarak tanımlanır. Bu üç temel kavram yazarın yetenekleri çerçevesinde gelişir. Dolayısı ile sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Odak noktaya bireysel yaşamı alan özyaşam öyküsünün anı, portre, günlük, deneme gibi diğer kişisel türlerle bağıntısı vardır ancak özyaşam öyküsünde bir kişiliğin oluşum süreci esastır.

Belgesel özyaşam öykülerinde bilgi ve belge aktarma, kendini tanıtma kaygısı öndedir. Bu nedenle daha nesnel sayılabilir.

Birçok kaynakta Batı edebiyatının bilinen ilk özyaşamöyküsel metni olarak İlk Çağ̆ Hristiyanlığının en büyük düşünürü Augustinus’un 398’de yazdığı İtiraflar’ı anılır.

Dibace: Divan edebiyatında genellikle eserlerin yazılma nedeninin belirtildiği başlangıç kısmı, ön sözdür.

Türk edebiyatında özyaşam öyküsü türünün çok önemli bir dönüm noktası, Halide Edib’in Mor Salkımlı Ev (1963) adlı eseridir. Halide Edib, İngilizce kaleme aldığı ve Memoirs of Halide Edib adıyla 1926’da Londra’da yayımlanan eserini yıllar sonra Türkçe olarak yeniden yazmıştır.

Sinema sanatçıları ve film yönetmenleri özyaşam öykülerinden örnekler: Nubar Terziyan (Ne İdim Ne Ol- dum, 1995), Hulki Saner (Bu da Benim Filmim, 1996), Cüneyt Arkın (Fakir Gencin Hikâyesi, 2014) gibi.

D seçeneğinde verilen Meral Ataç’ın ‘Babam Nurullah Ataç’ adlı eseri öznel bakış açısıyla yazılmış bir eserken diğer seçeneklerdeki eserler nesnel bakış açısıyla yazılmıştır.

Meslek ve görev anılarının bir türü olan ‘Zoraki Diplomat’ ın yazarı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’dur.

Anılarda yazarlar hem zaman dizinsel hem de dil ve üslup bakımından özgür ve rahattır. Anlattıklarının sırasını istediği gibi değiştirebilir, çağrışımlara göre olaylar arasında ileri geri sıçrayabilir, isterse konuşma üslubunu yeğleyebilir.

Türk edebiyatında vakayinameler, seyahatnameler, sergüzeştnameler, sefaretnameler, gazavatnameler, yazanın kişisel gözlem ve deneyimlerini içeren bireysel anlatılar olarak anı türünün yerini tutmuştur.

Özyaşam öyküsü, bir kişinin kendi yaşamını kendisinin yazılı olarak anlatmasıdır. Kendi yaşamını çoğunlukla “ben” diliyle anlatan kişi; onu bugünkü kişiye dönüştüren ve yaşamında yer tutan birçok olayı, duyguyu, kişiyi ve izleri aktarır.

• Dilsel biçim• Anlatı• Düzyazı• Sorun: Bireysel yaşam • Yazarın konumu• Yazar• Anlatıcı• Anlatıcının konumu• Anlatıcının temel kişi olması• Anlatının geçmişe dönük bakış açısı.

Özyaşam öykülerini “yapısına” ve “amacına göre” alt türlere ayırmak mümkündür:Belgesel, Eğitsel, Popüler, Yazınsal.

Popüler özyaşam öyküleri, bir alandaki (sahne, televizyon, sinema, spor vs.) tanınırlığından yola çıkan kişilerce yazılmış özyaşam öyküleridir. Yazanın estetik, toplumsal ya da eğitimsel bir kaygısı yoktur; onu seven ve daha yakından tanımak iste- yen hayran kitlesinin beğeni ve beklentilerini karşılamak üzere kaleme alınmış metinlerdir.