YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 9

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Metne odaklanan eleştiri türleri: Biçimselci eleştiri, yapısalcı eleştiri, gösterge bilimsel çözümleme, yapı bozucu eleştiri, metinler arasılık, yorum bilimsel eleştiri ve yeni eleştiridir.

Tarihselci, yeni tarihselci, arketipçi, toplumcu, Marksist, feminist, toplumsal cinsiyetçi, queer, çevreci (ekolojik) kuramlar, metnin oluşum süreçlerinde ve amaçlarında tarihin, ,toplumun, cinsiyetin etkisini araştıran ve tartışan kuramlardır. Metin dışına odaklanan kuramlar olarak tanımlanırlar.

Biçimselcilik, Vladimir Propp’un anonim masallara yönelik bir çizelgesinin çağdaş metinler için de geçerli olup olamayacağının denenmesiyle başlayan ve edebiyat eserini bir yapı olarak algılamayı öneren kuramdır.

Klasik dönemi belirleyen kuram Antik Yunan ve Roma Dönemi’nin metin okuma biçimleriydi: Yüksek erdemleri işlemek, belirlenmiş kurallara kesinlikle uymak, temel ilkelerdi.

Türk edebiyatı tarihi, sözlü kültür ürünlerimizle başlar. Orhon Yazıtları, İlk yazılı ürünümüzdür. Türk edebiyatı tarihi açısından en önemli kaynaklarımızdan olan tezkireler, şairlerin veya belirli bir alandaki kişilerin hayatı, sanatı, eserleri hakkında kısa bilgiler veren bir yanıyla ansiklopedik metinlerdir, bir yanıyla edebiyat eleştirisi niteliğinde, bir yanıyla da edebî metin seçkisidir.

Italo Calvino, klasiklerin genellikle “yeniden okunan” kitaplar olduğunu söyler ve klasik eseri şöyle tanımlar: “Klasikler, gerek unutulmazlıklarıyla varlıklarını duyurduklarında gerek kolektif ya da bireysel bilinçdışı kılığına bürünüp belleğin katmanları arasına gizlendiklerinde, özel bir etki gösteren kitaplardır”. Calvino ayrıca, her okuduğumuzda bize beklenmedik, yeni, benzersiz gelen ve güncelliğin arka plandaki gürültüsüne rağmen varlığını sürdüren şeylerin klasik olduğunu belirtir.

Rita Felski Edebiyat Ne İşe Yarar? adlı kitabında insanın okuma nedenlerini “tanıma, büyülenme, bilgi, şok” olmak üzere dört temel noktada açıklıyor.

Antik Dönem’de ve sonrasında retorik, edebiyat eleştirisi işlevi görüyordu. Retoriğin bizim edebiyatımızdaki eski karşılığı belagattir, yani güzel söz söyleme sanatıdır.

Her üretimde iki taraf vardır: Üreten ve tüketen. Sanatta üreten, yaratandır; tüketen ise ürünün hem alıcısı hem de kendi dünyasında ürünü yeniden yaratandır. Her iki taraf için de estetik zevk ve estetik haz esastır.  

Edebiyatı diğer sanat dallarıyla birleştiren pek çok özellik vardır: Yaratıcılık, deha, gözlem, sezgi, izlenim, duygu, hayal gücü, düşünce, gelecek tasarımı, gerçekçilik, doğa, insan… Edebiyatı diğer sanat dallarından ayıran nedir? Bu sorunun tek yanıtı var: Dil. Edebiyatı diğer sanatlarından ayıran, kullandığı üretim aracının dil olmasıdır.

Edebiyat kuramlarında olduğu gibi, edebiyat eleştirisinde de yaklaşımlar dört grupta ele alınabilir. Bunlardan birisi olan metne odaklanan eleştiri içerisinde olan metne odaklı eleştiri; biçimselci eleştiri, yapısalcı eleştiri, gösterge bilimsel çözümleme, yapı bozucu eleştiri, metinler arasılık, yorum bilimsel eleştiri, yeni eleştiri gibi türlere ayrılır.

Kuramlar bir yandan toplumsal, tarihsel, bilimsel, siyasal gelişmelerle bir yandan da başka bilim ve sanat dallarıyla edebiyat arasındaki ilişkilerle bağıntılıdır. Kadın hareketleri feminizmi, çevre felaketleri ve çevre eylemleriyse çevreci kuramları yaratmıştır. Biyoloji, psikoloji bilimlerinin doğuşu edebiyat eserlerine genetik, evrimci, ruh bilimsel bakış açılarını getirmiştir.

Edebiyat tarihi, bir eserin veya bir sanatçının tarihsel çizgi üzerindeki yerini belirlemeye çalışır. Ulusal ve evrensel bağlamda edebiyat eserlerinin tarihini oluşturmayı amaçlayan bilim dalıdır. Antik Yunan Dönemi’nden beri Batı edebiyatında eserlerin bir tarih dizgesine yerleştirilmesi için uğraşılmıştır.

Antik Yunan ve Roma Dönemlerinde, bir eserin tragedya veya komedyanın yapı ve öz bakımından kesinleştirilmiş kurallarına uyup uymaması, o eserin başarılı olup olmadığına dair bir ölçüt oluşturuyordu. Bu anlayış klasisizm için de geçerliydi.

Edebiyat kuramlarını, tarihî gelişimini, çözümleme, alımlama yöntemlerini, değerlendirme olgusunun dayandığı ilkeleri, yaratıcılık-üreticilik sürecini, ulusal sınırları da aşarak inceleyen, belgelere dayandırarak araştıran bilim dalı, genel olarak edebiyat bilimidir.