YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 6

Metinler arasılık, tarih boyunca metinlerin önceki metinlerden izler taşıdığı, hiçbir metnin saf bir kendilik taşımadığını ileri süren bir anlayıştır. Bu anlayışa göre her yazma eylemi, yani bir metin oluşturma, yeniden yazma (réecriture) işlemidir.

Naturalizm akımının öncüsü Emile Zola’dır.

Batı’da romanın tarihsel kökeninde, Antik Yunan edebiyatındaki epik tür (manzum kahramanlık anlatıları) ile fabl ve masallar bulunur. Bunların içinde en önemlisi MÖ II. yüzyılda yaşadığı sanılan Aristides’in Miletos Masalları’dır. Bu eserin, modern romanın prototipi sayılan, Ksenophon’un Siropedi’si, Petronius’un Satirycon’u ve Apuleius’un Altın Eşek (Métamorphoses) anlatısı gibi eserler üzerinde önemli bir etkisi olmuştur.

Sıfır odaklayım: Tanrısal bakış açısı olarak da adlandırılır. Dış-öyküsel yani üçüncü tekil kişi anlatıcı eğer anlattığı olayın nerede, ne zaman, nasıl geçtiği, kişilerin tüm özellikleri, iç dünyaları hakkında gerekli olan her bilgiye sahip “her şeyi bilen, her yerde olabilen” bir anlatıcı ise tanrısal konumda bir anlatıcı olarak adlandırılır. Bu anlatıcı için belli bir odak noktası yoktur. Her noktadan görebilir. Bu bakış açısına sıfır odak(layım) denir.

Eksilti (ellipse): Anlatıdaki bazı olaylardan hiç söz edilmez. Eksiltiler genellikle anlatının bütünlüğünü bozmayacak biçimde yapılır, olayların dizilişi eksiltili anlatımı bir boşluk olmaktan kurtarır. Okur anlamı kendisi tamamlar. Bu da anlatının hızını artıran bir yöntemdir.

Sahneleme (scène): Olaylar gösterme yoluyla eş zamanlı olarak anlatılır. Eylem anlarının betimlenerek diyalogların verilmesi, okurun eş zamanlı olarak anlatıya katılmasını sağlar.

İç çözümleme, roman kişisinin aklından geçenleri üçüncü tekil kişi anlatıcı tarafından doğrudan, dolaylı ya da serbest dolaylı anlatı kipinde aktarılması yöntemidir. Doğrudan iç çözümlemede anlatıcı, kişinin içinden geçirdiklerini dolaysız aktarır.

Bir romanda kurmaca ve gerçeklik ilişkisini sorgulama, roman kuramını kurmacanın içinde tartışma, romanın yazılışını roman içinde konu etme, yani yazma eylemini metnin parçası hâline getirme gibi tutumlar üstkurmaca olarak adlandırılır.

İç konuşma, bir roman kişisinin aklından ge- çenlerin anlatıcının aracılığına ihtiyaç duymaksızın aktarılmasıdır. Okur dolaysız biçimde roman kişisinin düşünce dünyasının ve psikolojik durumlarının tanığı olur. Basit olarak kişinin kendi kendisiyle konuşmasının metinde doğrudan verilmesi tekniği olarak tanımlayabiliriz.

Yeniden yazma (réecriture) yöntemi ise yazarın bir başka metnin parçalarını yeniden yorumlayarak yazması ve kendi metninin bütünlüğü içinde harmanlaması yoluyla gerçekleşir.

Pastiş bir sanatçının bütün bir eserini veya onun bir bölümünü alıp üslup bakımından taklit edilmesi ve ona benzer bir eser yazılması esasına dayalıdır. Aslında postmodernizm öncesinde bir yazma kusuru olarak kabul edilen bu durum, postmodernizmin özgünlüğü ortadan kaldırmak amacıyla bilinçli bir biçimde kullandığı bir teknik hâlini almıştır. Postmodern romancı pastişi, taklit ettiği sanatçının kusurlarını göstererek alay etme veya takdir ettiği bir sanatçının üslubunu örnek alarak metnini zenginleştirme amacıyla kullanmaktadır.

Eski Fransızcada “romanz” olarak kullanılan roman teriminin kökeni eski Latincededir.

Eski Fransızcada “romanz” olarak kullanılan roman teriminin kökeni eski Latincede “Romen tarzında” anlamındaki “romanice”dir.

Eski Fransızcada “romanz” olarak kullanılan roman teriminin kökeni eski Latincede “Romen tarzında” anlamındaki “romanice”dir. Yüksek dil olarak kabul edilen Latince yanında halk dilini nitelendirmek için kullanılan bu kelimeden türemiş olan “romancier” fiili “halk dilinde yazmak, halk diline çevirmek” anlamına gelir. Roman sözcüğü, XII. yüzyıldan sonra halk dilinde yazılmış anlatıları; XIV. yüzyıldan itibaren de önce nazım, daha sonra nesir olarak yazılan şövalye romanlarını ifade etmekte kullanılmıştır.

Orta Çağ’da, Antik Yunan-Roma Dönemi’nden halkın belleğinde kalmış anlatıların etkisiyle Antik romanlar ortaya çıkmıştır.

Burjuva edebiyatının ürünü olan ve sosyal eleştiri içeren Tilkinin Romanı (Le Roman du Renart) ile kilise tarafından desteklenen alegorik/didaktik bir eser olan Gülün Romanı (Le Roman de la Rose) dönemin Avrupa’sında sevilerek okunmuş anlatı edebiyatı ürünleridir. Söz konusu eserler XIV. yüzyılda İtalya’da Boccacio’nun yazdığı Decameron ile İngiltere’de Chaucer’ın Canterbury Tales’inin kaynağı olmuştur. Her ikisi de Doğu’nun Binbir Gece’si gibi çerçeve hikâye tekniğiyle yazılan bu hikâyeler roman türüne geçişte bir basamak oluşturur.

Özellikle İspanya’da büyük rağbet bulan ve en çok orada gelişme gösteren şövalye romanlarına tepki yine İspanya içinde doğmuştur.

Roman tarihinde en çok okunan ve adından en çok söz edilen Don Kişot, modern romanın başlangıcı olarak kabul edilir.

XIX. yüzyıl gerçekçi romanının bu başat eğilimi Darwin, Claude Bernard, Prosper Lucas gibi bilim adamlarının buluşlarından hareket eden Émile Zola’nın, insanın davranışlarını, fizyolojik yapısının, soya çekimin ve kendisinin seçme imkânı olmadan içinde doğduğu doğal ve toplumsal çevrenin belirlediği yolundaki görüşlerine dayanan natüralizmle birlikte çöker.

Modernitenin tanımını yaparak sanatla arasındaki ilişkiye ilk değinen sanatçı Fransız şairi Baudelaire’dir. 1863’te yayımlanan “Modern Hayatın Ressamı” yazısında, sonradan hep tekrarlanacak olan şu tanımı verir: “Modernite sözüyle, bir yarısı sonsuz ve değişmez olan sanatın, gelip geçici, ele avuca sığmaz, koşullara bağlı olan diğer yarısını kastediyorum” (Baudelaire, 2004, s. 214). Baudelaire’in geçmişin sanatı ile modern sanat arasındaki farkı belirttiği bu yazısı “modernist” sanat anlayışının başlangıcı kabul edilir.