YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 2

20. yüzyılın sonlarında örnekleri ortaya konan, short-short story olarak adlandırılan biçime Ramazan Korkmaz ve Mutlu Deveci’nin önerdiği terim küçürek öyküdür.

Öykü, temel olarak, romandan daha kısa olduğu için, ne romandan daha kapsamlı olduğunu dile getirebiliriz ne de olay örgüsünün daha karmaşık olduğu öne sürüle bilir.Öykü, tarihçesi dikkate alındığında romandan çok daha eski bir türdür. Geleneksel anlamda “anlatılan, söylenen” bu tür; insanın anlatma, kendini ifade etme ihtiyacından doğmuştur. Roman ortaya çıktıktan sonra geleneksel biçiminden uzaklaşarak da olsa varlığını korur. Bu durum romanla öykünün farklı türler olduğunun bir başka kanıtıdır. Hâlâ öykü yazmanın ve okumanın insanın kendini ifade etme ihtiyacının bir aracı olarak sürmesi romanla öykünün birbirlerinden ayrı “meseleleri” olduğunu gösterir.

Yukarıda bahsi geçen konularda roman ve öykü büyük farklılıklar gösterse de bu iki türü birbirinden ayırıan en temel özellik öykünün roman göre kısa olmasıdır. Türü tanımlayan başlıca nitelik olan “kısalık” öncelikle öykünün, örneğin romandan ayrışmasını sağlayan en belirgin nitelik olarak görülmüştür. Belirgin olmasına rağmen bu niteliğin etrafında da bazı tartışmaların hâlâ sürdüğünü söylemek mümkündür.

Tanımların yetersizliği düşüncesi geçerliliğini korumakla birlikte James Cooper Lawrence’a ait bir öykü tasnifinden de söz etmek gerekir. Buna göre öyküler içerik ve tür olarak iki ayrı tasnif başlığı altında düşünülmektedir:

Öncelikle içerik olarak:

İkincisi tür olarak:

Geleneksel hikâyelerin de temelinde öyküye benzer biçimde “anlatma” isteği yatar. Yalnız anlatma biçimleri örneğin meddahlık geleneğinde, her bir icracının bakış açısına ve dikkatine bağlı olarak değişmektedir. Geleneğin temsilcileri dinleyiciyle etkileşim hâlindedirler. Dinleyici kitlesinin yaş, kültür ve yaşadıkları coğrafya gibi değişken nitelikleri meddahın hikâyesini de her bir topluluğa uygun olarak dönüştürmektedir. Hikâye aynı topluluğa bir ikinci kez anlatıldığında bile her iki icra arasında farklılıklar görülmektedir. Bu durum sadece geleneksel hikâyelerle sınırlı tutulabilecek bir nitelik değildir ve sözlü kültürün kendine özgü yapısıyla doğrudan bağlantılıdır. Gelenekte dinleyici kitlesinin hikâye icra edilirken yani oluşturulurken görülen belirleyici etkisi öykü ve okur ilişkisinde daha geç ortaya çıkar.

Mekânın sahne oluşturmasının dışındaki bir diğer işlevi ise insanın eylemlerini ve iç dünyasını aydınlatmada görev üstlenmesidir. Öykü kişisinin mekân hakkındaki düşünceleri, mekândaki konumu onun iç dünyasına dair ipuçları sunar. Bu da kısıtlı bir biçimde çok şey anlatmak isteyen yazar için mekânı işlevsel bir öge yapar. Mekân sadece sahne işlevini üstleniyorken onu iç ve dış mekân olarak iki temel kategoriye ayırırız. Ancak mekân-insan ilişkilerinde bu ayrım tümüyle farklılaşır. Burada mekâna has nitelikler değil insanın algısı asıl belirleyicidir. Buradaki temel kategori ise kapalı-açık mekândır. Ramazan Korkmaz mekânı fiziksel özelliklerinin yanında olgusal anlamda da değerlendirmekte ve yeni anlam kategorileri önermektedir.

Şiirde tür kavramı çeşitlidir; ama temel anlatı kipleri olarak 3 ana başlıkta toplanmıştır. Bunlar “lirik”, “epik” ve “dramatik”tir. Doğru cevap B’dir.

Dinî ayin ve pratiklere ritüel denir. Lirik şiirin kökeninde bu tür mistik ritüellerin olduğu hep söylenmiştir. Doğru cevap A’dır.

Uzun, anlatısal şiirlere epik şiir denir. Doğru cevap C’dir.

Anlatı yapısı bir şiirin dokusunu oluşturan ana bileşenlerden oluşur. Bunlar “imaj”, “ses”, “ritim”, “ifade tonu” ve “anlam”dır. Doğru cevap B’dir.

Dokunma İmajı: “Kalbini ısırmadan okşayamam derini”. Doğru cevap E’dir.

Metonimi; dış dünyanın gerçekliğine tam anlamıyla yabancılaşmadan yapılan bir mecaz türüdür. Doğru cevap C’dir.

Yeni Eleştiri” (New Criticism) 20. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan ve etkisini günümüze dek sürdüren biçimci bir edebiyat eleştiri ekolüdür. Doğru cevap E’dir.

Tat İmajı: “Damakta serçe gibi seken bir şarap şimdi” (Cemal Süreya). Doğru cevap A’dır.

Görsel İmaj: “Güneşin tellerini geren bisikletçi” (Oktay Rifat). Doğru cevap C’dir.

Doğru cevap E seçeneği olacak. Sayfa 25 “ŞİİR NEDİR? “ bölümünde “Şiir, dinleyici ya da okurda belirli bir duygusal etki uyandırır. Şiirde sözcük seçimi, söz dizimi ve duyularımıza hitap eden imajlar belirli bir anlam üretir. Şiir evrensel bir söz sanatıdır. Şiir, duyusal imajlar, ritim ve anlamın edebî bir üslupla kaynaştırıldığı bir sanattır.” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneği olacak. Sayfa 26 “ŞİİR TÜRLERİ “ bölümünde “anlatı modellerini T.S. Eliot “Şiirin Üç Sesi” başlıklı makalesinde şu sözlerle özetler: Seslerin ilki kendi kendine konuşan ya da hiç kimseyle konuşmayan şairin sesidir. İkincisi, küçük ya da büyük, bir dinleyici grubuna hitap eden şairin sesidir. Üçüncüsü, şairin, nazım biçiminde konuşan bir dramatik karakter yaratmaya giriştiği zamanki sesidir, yani kendisi olarak ne söyleyeceği değil, yalnızca başka bir hayalî karakter aracılığıyla konuşan ve gene hayalî bir karakterin sınırları içinde ne söyleyebileceği.” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap D seçeneği olacak. Sayfa 26 “ŞİİR TÜRLERİ “ bölümünde “Tür kavramı çeşitlidir; ama burada, temel anlatı kiplerine yer vereceğiz. Bunlar “lirik”, “epik” ve “dramatik”tir. Kuşkusuz bu türlerin alt türleri de vardır. Örneğin; “mistik”, “ironik” ve “romantik” gibi anlatı türleri de “lirik”, “epik” ve “dramatik” başlıkları altında ele alınabilir. Çünkü sözünü ettiğimiz ana anlatı kipleri birer edebî tema, tarz veya akım değil, yapısal olarak ayırt edilebilir anlatı modelleridir. “ şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap E seçeneği olacak. Sayfa 33’de ŞİİRİN YAPISI konu başlığında “Anlatı yapısı ise bir şiirin dokusunu oluşturan ana bileşenlerden oluşur. Bunlar “imaj”, “ses”, “ritim”, “ifade tonu” ve “anlam”dır. Bir şiiri anlamlandırmak bu yapısal ögelerin birbiriyle olan ilişkilerini kavramak demektir.” şeklinde açıklanmıştır.