YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 18

En genel anlamıyla yazarın, şairin dili kendine has bir yolla kullanma biçimine deyiş (üslup) adı verilir. Bir şiirin altında şairinin adı yazsa da yazmasa da onun kimin şiiri olduğunu anlamamızı sağlayan, sanatçının deyişidir.

Batı’da retorik, Doğu’da belagat olarak anılan üslup bilgisi, 20. yüzyılın ikinci yarısında kuramsallaşarak dil bilimin içinde güçlü bir alana dönüşmüş ve deyiş bilim (stilistik/üslup bilim/biçem bilim) adını almıştır.

Deyiş bilim, Charles Bally’nin çalışmalarıyla bağımsız bir bilim dalı hâlini almıştır.

Gerçek ve etkin bir edebiyat biliminden edebiyat tarihini, edebiyat eleştirisini, edebiyat kuramını anlamamız gerekir. Birbirinden tamamen ayrılamayan, bir eseri değerlendirmede çoğu kez iç içe geçen bu üç temel araştırma alanı, yüzlerce yıldır edebiyat eserlerini incelemede bize yol gösteriyor. Kuram, yöntem sunuyor; eleştiri eseri inceleme açıları sağlıyor; tarih eseri öncesiyle sonrasıyla bir noktaya yerleştiriyor.

Türk edebiyatı tarihi, sözlü kültür ürünlerimizle başlar. İlk yazılı ürünümüz olan Orhon Yazıtları, aynı zamanda Türk edebiyatın ilk şaheseridir.

Edebiyat eserlerini değerlendirmede bir ölçüt oluşturma fikri, sanıldığı kadar yeni değildir. Antik Yunan Dönemi’nde edebiyatın ne olduğu, işlevi ve etkisi üzerine Platon ve Aristoteles düşünmüştür. Aristoteles, biçim ve öz bakımından tragedyaların ve komedyaların nasıl olması gerektiğine dair düşüncelerini Poetika adlı kitabında dile getirmiştir. Daha çok tragedya üzerinde yoğunlaşan Aristoteles, tiyatroya nesnel ölçütler getirmeyi amaçlamıştır. Kendisi eserini bitirene dek yazılmış/sahnelenmiş oyunları izleyerek vardığı sonuçlar bütününü yöntemli olarak açıklamış, böylece iyi bir tragedyanın kurallarını belirlemiştir.

Okura odaklanan kuramlar: Alımlama estetiği, okur odaklı eleştiri gibi kuramlar, bir metnin ancak okurunun elinde anlam ve değer kazanacağını, okurun yorumlarıyla var olabileceğini öne sürer. Aslında bu kuramlar, metne odaklanan kuramların bir sonucudur. Çünkü metnin göstergelerinin ancak o göstergeleri anlayan, yorumlayan okurla çözümlenebileceğini öngörürler. Okurun deneyimi, bilgisi, beklentisi, metnin anlamını belirler.

Sanatçıya odaklanan eleştiri: Ruh bilimsel(psikanalist) eleştiri, yaşam öyküsel (biyografik) eleştiridir.

1980’lerde başlayan küresel çevre felaketlerinin yarattığı doğaya ve çevreye duyarlık hareketleri de edebiyat ve sanat eserlerinde çevre bilincini esas ölçüt olarak almayı gerektiren çevreci kuramın diğerlerine göre daha sonra çıktığı söylenebilir.

Orta Çağda romanın ilk örneklerinden sayılan Boccacio'nun yazdığı "Decameron" adlı eser, İtalyan edebiyatının bir ürünüdür. Doğru yanıt: B'dir.

İspanyol edebiyatının ünlü romanı olan "Don Kişot"un yazarıdır Cervantes'tir. Doğru yanıt: E'dir.

Yusuf Atılgan'ın "Aylak Adam"ı, A. Hamdi Tanpınar'ın "Huzur"u, Oğuz Atay'ın "Tutunamayanlar"ı "Modernist" roman türünün özelliklerini taşır. Doğru yanıt: C'dir.

Yazarın, ısrarla romanın gidişatına ve kahramanların işine müdahale etmek,  "Postmodern" türünün özellikleridir. Doğru yanıt: A'dır.

Roman kahramanının bilimsel bir obje olarak ele alındığı roman türü "Natüralist" tir. Natüralist romanda yazar, roman kahramanlarının kişiliğini çevre koşullarına göre inceler. Bu yaklaşım, Natüralist romanın en belirgin özelliğidir. Doğru yanıt: D'dir.

Sisli bulutlar, karamsar doğa manzaraları, ıssız mekanlar "Romantik" roman türünün bir özelliğidir. Doğru yanıt: D'dir.

Romanda çağrışımların yoğun olarak kişiyi yönlendirdiği ve düşüncelerin düzensiz bir akış içinde iç konuşmanın yer aldığı anlatım tekniğine "Bilinç akışı" denir. Doğru yanıt: E'dir.

Gılgamış,  Orta Çağ Avrupa edebiyatının manzum anlatılarından biri değildir. Gılgamış, Mezopotamya'da ortaya çıkmış tarihteki ilk yazılı destandır. Gılgamış, Orta Çağ Avrupa edebiyatına ait bir manzum anlatı değildir. Doğru yanıt: B'dir.

Sonuç, hikayedeki zamanın dilsel zaman aktarılmasının biçimlerinden biri değildir. Doğru yanıt: A'dır. Dilsel zamanın belirtilmesi dört biçimden oluşur. "Özetleme", "Sahneleme", "Duraklama", "Eksilti" Sonuç, zaman aktarımında bulunmaz.

Lirik şiir, duygusal coşkunun yoğun olduğu,müzikal bir yapısı olan, konusunu genellikle aşk,yalnızlık, ölüm ve metafizik hassasiyetten alan şiirleri tanımlamak için kullanılır. lirik şiir, okura doğrudan seslenilen, onunla sanki bir kamusal ortamdaymış gibi açıkça diyaloğa girilen bir üslup değildir.

Dramatik bir şiirde her karakter kendi adına konuşur; bu da bir karakterin konuşma tarzı ile yaşı, cinsiyeti ve statüsü arasında bir uyumu zorunlu kılar. Çünkü drama sanatında ana ilke, “uygunluk ilkesi”dir. Uygunluk ilkesi, bir şiirde konuşan kişilerin inandırıcı görünmesini sağlar.