YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 11

James Cooper Lawrence öyküleri içerik olarak "gerçek" ve "hayali"; tür olarak ise "tarihi olarak anlatılanlar", "duygulara bağlı olarak anlatılanlar" ve "ahlaki yönden eğitici olarak anlatılanlar" biçiminde tasnif etmiştir. Bunlardan duygulara bağlı olarak anlatılanlar kısa öykü olarak nitelediğimiz edebi türe denk gelmektedir. Doğru cevap D’dir.

Türk edebiyatı söz konusu olduğunda, uzun bir sözlü geleneğin ardından 15. yüzyıldan itibaren yazılı edebiyatta da hikâyelere rastlamanın mümkün olduğu söylenebilir. Bu çerçevede, halk edebiyatında sözlü gelenek devam ederken divan edebiyatında bu edebiyatın niteliklerine uygun olarak mensur ve manzum hikâyeler kaleme alınmıştır. Modern Türk edebiyatının ilk adımları geleneksel hikâye anlayışıyla Batılı örneklerin harmanlanmasıyla atılmıştır. Buna ek olarak, özellikle Tanzimat Dönemi metinlerinde yazarların merkezi kaygısı yeni ve mümkün olduğunca özgün bir insan tipi ve Batı-Doğu sentezinden oluşan bir toplum vücuda getirmek olmuştur. Geleneksel hikâyeden modern öyküye geçiş ise Türk edebiyatının romantizmden realizme yönelmesiyle birlikte gözlemlenmiştir. Buna ek olarak, temel tür hikaye değil romandır, fakat süreç içerisinde hikâye de türe özgü niteliklerini bulmaya başlamıştır.Doğru cevap C’dir.

Olay öyküleri klasik romanın yapılanışına benzer biçimde kurgulanmıştır. Bu yüzden bu öyküler, durum öyküsüne kıyasla daha belirgin bir zaman ve mekân algısına sahip görünmektedir. Bu çerçevede, mekân çoğunlukla giriş bölümünden itibaren ana hatlarıyla resmedilir. Doğru cevap B’dir.

"Vaka zamanı", öyküde anlatılan olayın meydana geliş zamanını ve süresini, "anlatma zamanı", belirli bir sürede gerçekleşen olayın kurgu içerisindeki süresini, "okuma zamanı" ise öykü metnini okurun okuduğu zaman ve süreyi ifade eder. Kısa öykünün zaman sınırlaması için öne sürülen “an” kavramı ise bazı kuramcılar tarafından yanıltıcı bulunmakta ve buna karşılık “durum” kavramı önerilmektedir. An, öyküyü, romanla öykü arasında yer alan ve kısalık bakımından türle benzeşen diğerlerinden ayırma amacı güden bir kavram olarak görülmektedir. Ancak öykülerin ele aldıkları zaman “an”dan daha geniş birimlere karşılık gelmektedir. Doğru cevap C’dir.

Modern öyküdeki içerik ve estetik değişimlerin üç önemli tarihi kesitte değiştiğine dair ortak bir kabul bulunmaktadır. Bu değerlendirmeye göre 1920 öncesindeki öykülerde olaylar, düşünceler ve temalar daha açıkça ifade edilir; öykü kahramanları ayırıcı vasıflara sahiptir; genel tutum realisttir; öykünün anlamı, dile getirdiği olayla bağlantılıdır ve bunlar çoğunlukla kronolojiye sadık kalınarak anlatılır. 1920’lerden itibaren olay örgüsü içermeyen öyküler ortaya çıkar. Bu dönemde duygusal karmaşa ve sunumun kısalması öykü yazarlarını sembolik anlatıma yöneltmiş; öykü kahramanları ise ayırıcı niteliklerini yitirerek sıradan insanlara dönüşmüşlerdir. Asıl dramatik değişimin başladığı  1960’larda ise olaydan ve kronolojiden tümüyle uzaklaşılmış; öykülere “izlenimler” hâkim olmaya, bilinçaltı açığa çıkmaya ve metinler kısalmaya başlamıştır. Öykü kahramanlarının bir önceki dönemin sıradanlığından marjinalliğe doğru evrildiği bu dönem, ayrıca öyküde sembolizmin etkin biçimde görüldüğü evre olarak da kabul edilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Kısa öykünün küçülme eğilimi zamanla modern kabul edilen durum öyküsünün gelenekselleşmesine yol açmış; bu noktada  öykü yazarına yeni anlatım olanakları sağlayan bir biçim olarak “küçürek öykü” ortaya çıkmıştır. 20. yüzyılın sonlarında örnekleri ortaya konan ve "short-short story" olarak adlandırılan biçime Ramazan Korkmaz ve Mutlu Deveci "küçürek öykü" terimini önermişlerdir. Doğru cevap D’dir.

İlerleyişi ve sonu yazarın okuyucuya ulaştırmak istediği bir mesaja göre biçimlenen, alegorik bir temele dayanan ve okurun ahlaki algılarında bir etki yaratmak amacı güden öykü türü "tematik öykü" olarak adlandırılır. Alegorik bir temele dayanan bu tür öykülerde yazarın temel amacı okurun ahlaki algılarında belirli bir etki yaratmak, onu zenginleştirmektir. Bu tür öykülerde yazar bir öngörü ya da ön yargıyla işe başlar. Okuyucuya ulaştırılmak istenen mesaj olarak da değerlendirilebilecek bu ön kabule göre öykünün içeriği belirlenir. Öykünün ilerleyişi ve özellikle de sonu bu tezi kanıtlamak üzere düzenlenir. Çeşitli sembolik kullanımlar okurun mesaj aldığından emin olunmasını sağlayacak diğer unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Brander Matthews roman ve kısa öykü arasında  her iki türün aşk temasına karşı yaklaşımları üzerinden bir ayrım yapmıştır. Robinson Crusoe gibi aşktan söz etmeyen istisnalar olmakla birlikte, roman türü aşkı ve kadın-erkek ilişkilerini kullanmada ısrarcıdır. Başka bir ifadeyle, öykü aşk olmadan ayakta kalırken romancı istemeden de olsa eserine bir aşk öyküsü yerleştirmek zorundadır. Doğru cevap C’dir.

Seçeneklerdeki üç roman da pikaresk nitelikli romanlardır.

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Modernist romancı dış gerçeklik yerine iç gerçekliğe dönerek kendi "ben"ini bulmaya çalışır; bunun için de iç monolog ve bilinç akışı gibi teknikler kullanır. Diğer maddelerdeki bilgiler ise modernist romanının özelikleri arasındadır.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Yazar postmodern romanda okura soru yöneltmekten kaçınmaz, okura sorular sorar. Diğer seçeneklerdeki bilgiler ise postmodern romanların özelliklerindendir. 

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Romanda çok seslilik anlamına gelen diyaloji kavramı Rus edebiyat kuramcısı M. Bakhtin'e aittir. 

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Genette’in bakış açısı tasnifinde sıfır, dış ve iç odaklayım olmak üzere üç tasnif yer alır. Çevresel odaklayım tasnifi yoktur.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Bir kurmaca anlatıda temel zaman kavramları olarak nesnel zaman, hikâye zamanı ve söylem zamanı olmak üzere üç temel zaman kavramı vardır.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Türk edebiyatında alafranga züppe, ağa, hoca ve imam tipleri sıklıkla kullanılan, kalıplaşan tipler anlamına gelen stereotiplerdir. Doktor tipi ise sık görülmez.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Merkezî kişi, protagonist ve başkişi, romanın kendisi etrafında şekillendiği birinci kişi için kullanılan kavramlardır.

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Bir kültür ve uygarlık karşılaştırılması olarak Doğu-Batı karşıtlığını işleyen romanlara mekân romanı denebilir. Huzur ve Kiralık Konak Doğu- Batı karşıtlığını ele alan, mekân romanı özelliği taşıyan romanlardır. Yaban ve Tutunamayanlar ise aydınların sorunları etrafında şekillenen romanlardır.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Köşe yazıları, mektuplar, hatıralar, ansiklopediler ve gazete haberleri gibi metinlerden alınan parçaların kurmacanın içinde düzenlenerek çoğul anlamın yaratıldığı postmodern anlatım tekniği kolaj'dır.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Doğru cevap A şıkkıdır.