YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Uluslararası alanda en yaygın örgütlenmeye sahip toplumsal hareket gruplarından
Greenpeace’in 2009 sonunda 3 milyona yakın destekçisi bulunurken, Yeryüzü Dostları (Friends of the Earth-FoE) 2 milyondan fazla üye ve destekçiye sahiptir. Uluslararası bir çevre örgütü olan WWF’nin destekçi sayısı 5 milyonun üzerindedir. Ulusal düzeylerde etkinlik gösteren çevre örgütlerinin üye sayıları da benzer büyüklüklere ulaşmaktadır. Örneğin, ABD’deki en eski doğa koruma örgütü olan Sierra Kulubü (Sierra Club) 1,4 milyon,Doğa Koruma Derneği (Nature Conservancy) 1 milyondan fazla üyeye sahiptir.

Castells Ekolojiyi, insanları ekosistemin parçası olarak gören ve dinamik, evrimsel bir perspektise bu sistemin dengesini korumayı amaçlayan inançlar, kuramlar ve projeler seti.” biçiminde tanımlamaktadır.

Daha yalın bir tanımla çevre hareketleri çevrenin çıkarlarını korumak amacıyla ortak eyleme katılan kişi ve örgütlerin oluşturduğu gevşek ağdır.

Şapka süsü olarak kullanılan kuş tüyü ticaretine ve kuşların moda için öldürülmesine tepki duyan üst sınıflara mensup fakat erkeklerin egemenliğindeki İngiliz Ornitoloji Birliği gibi gruplara katılamayan kadınlar 1889’da Kuşları Koruma Birliği’ni kurmuştur.

Rachel Carson’ın çevreciliğin tarihinde “çığır açan” DDT’nin insan sağlığı ve doğal yaşam üzerindeki yıkıcı etkilerini toplumun dikkatine getirdiği Sessiz İlkbahar kitabı isyan ve protesto döneminin başlamasında katalizör olmuştur.

Yeşil hareketin ve ardından gelen yeşil partilerin nüvelerinden biri de 1970’lerde gelişen nükleer enerji karşıtı hareketlerdir. Amerika’da, Fransa, İngiltere, İsveç, İsviçre dahil pek çok Avrupa ülkesinde etkili olan nükleer karşıtı hareketin en güçlü ve uzun soluklu varlık bulduğu yer Almanya olmuştur.

Mersin Akkuyu’da nükleer güç santrali kurulması kararı verilmesinin ardından 1977-79 döneminde daha çok yöre halkının öncülüğünde gelişen “nükleere hayır” kampanyası, 1992’de santralin yeniden gündeme gelmesiyle yerel halkın, ekolojik grupların, meslek örgütlerinin içinde olduğu, Greenpeace gibi uluslararası çevre örgütlerinin destek verdiği nükleer karşıtı harekete dönüşmüştür.

Batıdaki doğa koruma örgütlerine benzerlik taşıyan ilk örgütün 1955’te kurulan Türkiye Tabiatını Koruma Derneği (TTKD) olduğu söylenebilir. Onu 1975’te kurulan Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) ve 1978’de kurulan Türkiye Çevre Vakfı (TÇV) izlemiştir.

Castells çevreyle ilgili ortak eylemlerin neredeyse tümüne taban oluşturan konu ve sorunlara bakarak yaptığı sınıflandırmada çevre hareketini beş gruba ayırmaktadır:

1) Doğanın korunması,

2) Kendi alanını savunma (Arka Bahçemde

istemiyorum),

 3) Karşı kültür, derin ekoloji,

 4)Gezegeni kurtarma,

 5) Yeşil politika.

Hindistan’daki Chipko hareketi katılımcıları, söylemi ve yöntemi açısından simgeselleşmiş bir örnektir. 1973’te Himalaya bölgesindeki köylülerin yaşadıkları ve geçimlerini sağladıkları ormanlardaki ağaçların, ormanı işletmek için devletle anlaşan şirket tarafından kesilmesini ağaçlara sarılarak durdurması sonrasında başlayan hareket, kısa sürede bu bölgede aynı sorunla karşı karşıya gelen diğer köylere de yayılmıştır.

Derin ekoloji kavramı ilk kez Norveçli felsefeci Arne Naess tarafından kullanılmıştır. Derin eko­loji insan doğa ilişkisini derinlemesine sorgular ve temelden değiştirilmesi gereğine inanır. Derin ekolojiyi sığ ekolojiden ayıran doğal çevreye at­fedilen değerdir. Canlı merkezci (biyosantrik) bir yaklaşım olan derin ekolojiye göre, doğa kendin­de bir değere sahiptir; öteki varlıklar insanların amaçları için yararlı olup olmadıklarından ba­ğımsız olarak salt varoluşları dolayısıyla değerli­dirler. İnsanlar doğadan ayrı ya da üstünde değil, öteki canlılarla birlikte onun bir parçasıdır. Biyos­ferik eşitlik ilkesi gereği, insanların yaşamsal ih­tiyaçlarını karşılamak dışında yaşam formlarının zenginliğini ve çeşitliliğini azaltmaya hakları yok­tur.

Çevre hareketlerinin sergilemesi
beklenen özellikleri şöyle sıralamaktadır:
• Bilinçli olarak paylaşılan ortak kimliğe sahip
olmak
• Protestoyu eylem biçimlerinden biri olarak
kullanmak ve en azından kısmen yerleşik
siyasal kurumlar dışında faaliyet göstermek
• Enformel etkileşim ağı niteliği taşımak
• Egemen iktidar biçimlerine meydan okumak
ve onları reddetmek

Doğa koruma amaçlı ilk toplumsal hareket ve örgütlerin ortaya çıktığı 19. yüzyıl sonundan 20. yüzyıl’ın ortalarına kadarki dönem genellikle çevre hareketinin Birinci Dalgası olarak adlandırılır. Bugün etkinliğini sürdüren pek çok doğa koruma
örgütü bu dönemde kurulmuştur. Birinci Dalga çevre hareketinin belirleyici özelliği doğal yaşam alanlarının (habitat), yaban yaşamının, başta kuşlar olmak üzere yaban hayvanlarının, yaşlı ormanların korunması amacına dönük olmasıdır. Birinci Dalga korumacılık hareketi asıl olarak Avrupa ve Kuzey Amerika kökenli bir harekettir.

Çevresel aktivizm ve örgütlenmeye bugünkü görünümünü kazandıran 1960’larda doğan modern çevre hareketidir. Birinci Dalga'nın öncelikli kaygısı olan doğa koruma ve endüstriyel kirlilik bu dönemde de hareketin gündeminde hâlâ yer tutuyor olmakla birlikte, İkinci Dalga çevre hareketi gündemine aldığı yeni sorunlar, bunları sorunsallaştırma biçimi ve temsil ettiği değerler açısından Birinci Dalga’dan köktenci biçimde ayrılmaktadır. Ayrıca, modern çevre hareketi birinci kuşaktan farklı olarak kitleseldir.

Yeşil hareketin ve ardından gelen yeşil partilerin nüvelerinden biri de 1970’lerde gelişen nükleer enerji karşıtı hareketlerdir. Amerika’da, Fransa, İngiltere, İsveç, İsviçre dahil pek çok Avrupa ülkesinde etkili olan nükleer karşıtı hareketin en güçlü ve uzun soluklu varlık bulduğu yer Almanya olmuştur.

Çevre hareketlerinin yolu yeni bin yılın başında “küresel adalet” çağrısının yönlendirdiği küreselleşme karşıtı ya da alternatif küreselleşme hareketiyle buluşmuştur. “Hareketlerin hareketi” olarak adlandırılan küresel adalet hareketi her biri farklı gündemlere sahip insan hakları, işçi hakları, köylü, yerli halklar ve çevre hareketlerini çevresel yıkımın, yoksulluğun, eşitsizliğin ve sömürünün nedeni olarak görülen Neoliberalizme karşı birleştirmiştir.

Çevre-merkezcilik: Çevreciliği öteki düşüncelerden ayıran en önemli özellik insan doğa ilişkisini kavrayış biçimidir. Bu kavrayış ifadesini çevre-merkezcilik (ekosantrizm) ilkesinde bulur.

Ekolojik Hareketler Dönemi

Çevre hareketinin toplumsal alanda önemli bir varlık kazanması 1980’li yıllarda gerçekleşmiştir. Çevrecilik feminizm ile birlikte 1980’ler boyunca toplumsal muhalefetin taşıyıcısı rolünü üstlenmiştir. Bu dönemde özellikle ekolojik denge ve yerel halkın geçimsel etkinlikleri üzerinde olumsuz etkilere yol açan enerji ve turizm yatırımlarına karşı yerel düzeyde başlayıp kısa sürede ulusal alana taşınan çok sayıda toplumsal hareket söz konusudur.

Doherty çevre hareketi içindeki grupları dörde ayırmaktadır: 1) Çevre sosyal hareket örgütleri 2) Doğrudan eylem grupları 3) Yerel çevre grupları 4) Yeşil partiler